Çinko eksikliği nedir, neden olur?

Birçok besin türünde bulunan bir mineral çeşidi olan çinko, vücutta üretilemediğinden besinlerle birlikte yeterli düzeyde alınması gereken bir madde olarak biliniyor. Vücudun enfeksiyon etkenleriyle savaşmak, yaraların iyileşmesini sağlamak, hücre bölünmesi ve DNA sentezi işlevlerini yürütmek, saç ve tırnak yapılarının üretimine sağlıklı bir şekilde devam etmek, duyusal ve bilişsel fonksiyonları yerine getirmek gibi birçok temel görevi yerine getirebilmesi için çinko mineraline ihtiyacı var.

Bu gibi pek çok alanda yüzün üzerindeki fizyolojik olayda kofaktör olarak enzimlerin yapılarına katılan bu mineralin besinlerle birlikte yeterince alınmaması veya birtakım hastalıkların varlığı gibi nedenlerle çinko eksikliği gelişebiliyor.

GÜNLÜK  15-20 MG ÇİNKO MİNERALİNE İHTİYAÇ VAR

Yetişkin ve sağlıklı bireyin günlük olarak yaklaşık 15-20 mg çinko mineraline ihtiyacı vardır. Hamilelik, emzirme, çeşitli hastalıklar, büyüme ve gelişme, cinsiyet gibi faktörlere göre bu miktar değişebilir. Bu miktarın karşılanamamasında yetersiz veya dengesiz beslenme, kronik sağlık sorunları ve hamilelik gibi çeşitli faktörler neden olabilir. Herhangi bir nedenle belirli bir süre boyunca günlük çinko gereksiniminin karşılanamaması sonucunda çinko eksikliği ortaya çıkar. 

Günlük gereksinim miktarı diğer bazı minerallere oranla az olmasına karşın vücutta depolanamaması nedeniyle çinko eksikliği, çabuk belirti gösteren ve dolayısıyla yaygın görülen bir sağlık sorunudur. 

ÇİNKO EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NELERDİR?

Düşük çinko minerali düzeyleri, insanlarda çeşitli belirtiler ile kendini gösterebilir. Bu belirtiler, çinkonun kofaktör olarak görev yaptığı mekanizmalardaki aksamaya bağlı olarak ortaya çıkan semptomları içerir. Yaygın karşılaşılan çinko eksikliği belirtileri arasında ise şunlar yer alır:

• Saç dökülmesi
• Bağışıklık sisteminin güçsüzlüğüne bağlı olarak sık geçirilen soğuk algınlıkları ve enfeksiyonlar
• İshal
• Ağız çevresi başta olmak üzere vücudun çeşitli kısımlarında deri dökülmeleri
• Yara iyileşmesinin gecikmesi
• Tırnak uzamasının yavaşlaması, tırnakların kırılgan ve çatlamaya eğilimli bir yapıda olması
• Cildin çeşitli bölgelerinde oluşan yaralar
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Tat ve koku hislerinin azalması veya bu duyulara ilişkin anormallikler
• Odaklanma güçlüğü
• Sürekli uyku hali
• Çocuklarda büyüme ve gelişmenin yavaşlaması, büyüme geriliği
• Cinsel işlevlere ilişkin sorunlar ve infertilite (kısırlık)

ÇİNKO EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR?

Çinko eksikliğinin en yaygın nedeni beslenmeye ilişkin sorunlardır. Kırmızı ve beyaz et, deniz ürünleri, yumurta, kuruyemişler, tam tahıllar, mantar, karaciğer, tam tahıllar, süt ve ürünleri gibi besinler çinkonun temel kaynakları arasında yer alır. Bu gibi besinleri yeterince tüketmeyen kişilerde çinko gereksiniminin karşılanması güçtür. Bunun yanı sıra çinko mineralin yeteri kadar alınabilmesi ve vücutta emilebilmesi için protein gereksiniminin de karşılanması gerekir. Bu nedenle yeterli protein tüketmeyen, herhangi bir hastalık nedeniyle proteini kısıtlanmış diyet uygulayan kişilerde ve vejetaryen, vegan beslenme gibi beslenme modellerini uygulayan kişilerde çinko eksikliği yaygın olarak görülür.

Bunların haricinde çinko eksikliğine neden olabilecek bazı diğer durumlar ise şunlardır:

• Orak hücre hastalığı
• Çölyak hastalığı
• Crohn, ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları
• Şeker (diyabet) hastalığı
• Kanserler
• Aşırı alkol alımı
• Demir minerali takviyelerinin kullanımı

ÇİNKO EKSİKLİĞİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Diyetle çinko alımının yetersiz olması sonucunda gelişen çinko yetersizliğinde çinko takviyelerinden yararlanılarak tedavi gerçekleştirilir. Çinko eksikliği tedavisi için kullanılan mineral takviyelerinin türü, dozu ve kullanım sıklığı bireyin yaşına, cinsiyetine, sağlık durumuna, hamilelik ve emzirme gibi özel durumlarına, beslenme alışkanlıklarına göre belirlenir. Mineral takviyelerinin yanı sıra hastalar diyetisyenlere yönlendirilerek vitamin ve mineral gereksinimini tam olarak karşılayan, yeterli ve dengeli bir beslenme modeline geçiş yapmaları konusunda teşvik edilmelidir. Aksi takdirde çinko eksikliği, devam eden yanlış beslenme alışkanlıkları gibi nedenlere bağlı olarak yeniden gelişecektir. 

Hamilelik, emzirme veya erken bebeklik döneminde rutin olarak çinko takviyelerinin alınması gerekebilir. Bu gibi durumlarda birinci basamak sağlık kuruluşları veya hastanın düzenli olarak gittiği hekim tarafından gerekli yönlendirmeler yapılır. Gastrointestinal sistem hastalıkları, orak hücre hastalığı, kanser ve diyabet gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişen mineral eksikliklerinde ise mevcut hastalığın tedavisine ek olarak hastalar, takiplerini yapan hekimin önerisi doğrultusunda hareket etmelidir. 

Hekime danışılmaksızın bilinçsiz şekilde çinko takviyelerinin kullanımına başlamak, çinko toksisitesi olarak adlandırılan duruma yol açabilir ve sağlığı tehdit edebilir. Bu nedenle vitamin veya mineral takviyeleri yalnızca ihtiyacı olduğu tespit edilmiş kişiler tarafından hekim önerisi ile kullanılmalıdır.