Kimi insanlar vardır, söze “3 Eylül 1957’de” diye başlarlar. Tarihleri şaşmaz kesinlikle hatırlarlar. Ben ise, değil gününü, yılını bile unuturum çoğu zaman.

Ama bu olayın tarihini unutmam olanaksız. “12 Mart muhtırası” sıralarıydı. PEN Klüp’ün Türkiye Şubesi Başkanı Yaşar Nabi beni çağırdı bir gün. “Seni Yugoslavya’ya yolluyoruz” dedi. “Uluslararası PEN Klüp Kongresi’nde bizi temsil edeceksin.”

Para nerede! Trenle Ljubljana, oradan otobüsle Piran-Portoroz.

Genel Başkan Pierre Emmanuel. Tutucu Fransız şairi. Gündemdeki bir maddeyi, düşünce özgürlüğüyle ilgili bir maddeyi tartışmaya açmaktan kaçındı. Söz aldım. Türkiye’de birçok yazarın düşüncelerinden ötürü cezaevinde olduklarını belirterek konuşmaya başladım, gittikçe artan bir öfkeyle uzunca bir nutuk attım. Maddenin görüşülmesini istedim. Başta Heinrich Böll, bazı delegelerin desteğiyle, yemek saatlerinden fedakârlık edilmeye razı olundu, konu görüşüldü; özgürlüklerin düşünce suçundan ötürü kısıtlanması kınandı.

Yurda dönüşümde de bu densizliğimin cezasını çektim, kısa bir süre sonra havaalanında Oktay Akbal ile Ali Taygun’un huzurunda polislerce bir güzel uyarıldım.

***

Altı ay sonra bir kongre daha vardı. Bu kere İrlanda’da. Dublin yakınlarında bir kıyı kasabasında. Delege yine ben. Onur konuğu olarak da Talât Sait Halman çağırılmıştı. Uluslararası PEN, üyelerden birinin Kültür Bakanı olmasından duyulan kıvançla, onu özel olarak davet etmişti.

Halman en sevdiğim, saygı duyduğum insanlardan biridir. Yüreğinin sıcaklığını beyniyle beslemiştir hep. Onun 12 Mart döneminde Kültür Bakanlığı görevini üstlenmesi bir yanılgının sonucudur bence, başkalarını da kendisi gibi sanmasından kaynaklanmıştır.

Halman’ı tanıdığım yıllar boyunca bu yargım hiç değişmedi, hep güçlendi.

***

Kongrenin gündemindeki maddelerden biri başkanlık seçimiydi. İki aday vardı: Pierre Emmanuel ile Heinrich Böll. Şubelere sorulmuş, oylar yazıyla istenmişti. Sonuç açıklandı. 16-16 berabere. Türkiye şubesi oyunu Pierre Emmanuel’e vermişti.

“Bir de burada delegelerin oylarına başvuralım” denildi. Emmanuel yanlılarından biri, “Bunun bir anlamı yok” diye karşı çıktı. “Delegeler nasıl olsa şubelerinin kararına göre oy verecekler.”

Beraberlik Emmanuel’in işine geliyordu. Bu durumda, tüzüğe göre, bir dönem daha başkanlık edecekti.

Alfabe sırasına göre, delegeler açık oyla kararlarını belirtmeye başladılar. Her delege kendi şubesinin kararına uyuyordu. Türkiye olarak en son ben oy kullanacaktım. Sıra bana yaklaşırken, Halman’a, “Ben Böll’e oy vereceğim” dedim.

“Nasıl olur?” dedi Halman. “Bizim şube Emmanuel’i istiyor.”

“Burada delege ben değil miyim?” dedim. “Dönünce Yaşar Nabi’yle konuşurum.”

Sıram gelince ayağa kalktım, oyumu açıkladım: “Heinrich Böll”.

Önce bir sessizlik oldu salonda; sonra Böll’cülerden bir alkış koptu. Heinrich Böll, 15’e karşı 17 oyla başkan seçildi.

Hep seçim konuşuyoruz ya, ben de bu seçimi hatırladım işte.