Afganistan'da neden çok sık deprem meydana geliyor?

Afganistan'ın doğusundaki dağlık Paktika bölgesinde geçen hafta meydana gelen depremde 1000'den fazla kişi öldü, 3000 kişi de yaralandı.

Ülkede son 20 yılın en fazla can kaybına yol açan depremi sonucu yüzlerce ev de yıkıldı.

Depremlerin nedeni, dünyanın yüzeyini oluşturan levhalardaki ani hareketlenme. Levhalar çarpıştığında, "fay hattı" denilen kırıklar oluşuyor.

Afganistan, Hint ve Avrasya levhalarının buluştuğu bir dizi fay hattının üzerinde. Bu nedenle ülkede çok sık deprem meydana geliyor. Afganistan'da sadece son iki haftada büyüklüğü 4'ün üzerinde 10 orta şiddette sarsıntı oldu. Son bir yılda ise büyüklüğü 1,5 ve 4 arasında değişen 219 küçük deprem meydana geldi.

BU DEPREMDE NEDEN ÇOK CAN KAYBI VAR?

Afganistan'daki son depreme, Hint ve Avrasya levhaları arasındaki çarpışmadan kaynaklanan stress birikmesi neden oldu. ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu'na göre deprem Richter ölçeğine göre 5,9 büyüklüğündeydi.

ABD Federal Acil Durumlar Yönetim Kurumu'na göre bu büyüklük kabaca, 475 bir ton TNT'ye eşit ya da Hiroşima'ya atılan atom bombasından 37 kat daha güçlü.

Sarsıntı, 500 kilometre uzaklıktaki Pakistan ve Hindistan'da da hissedildi.

İngiltere Jeolojik Araştırmalar Kurumu'ndan sismolog Dr. Brian Baptie, depremin bu kadar yıkıcı olmasının bir nedeninin de yerin sadece 51 kilometre altında gerçekleşmesi olduğunu söylüyor:

"Afganistan'ın bu kesiminde Himalaya Dağları'nın etekleri var. Burada tektonik levhalar doğrudan birbiriyle çarpışmıyor. Kısmen birbirlerine sürtünüyorlar. Bunun sonucu olarak da bu bölgedeki sarsıntılar daha sığ yerlerde oluyor ve sarsıntı yüzeye çok daha yakın noktalarda gerçekleşiyor.

"Bu deprem sadece orta şiddetteydi ama etkisi anlamında aşırı yıkıcı oldu"

Afganistan'da başka hangi depremler olmuştu?

Birleşmiş Milletler (BM) İnsani İşler Koordinasyon Bürosu'nun raporuna göre Afganistan'da son 10 yılda 7 binden fazla kişi depremlerde can verdi. Depremlerde yılda ortalama 560 kişi hayatını kaybetti.

Ocak ayında ülkenin batısında art arda yaşananan depremler sonucu 20'den fazla kişi hayatını kaybetmiş, yüzlerce ev de yıkılmıştı.

2015'te, 7,5 büyüklüğündeki Hindikuş Depremi'nde 399 kişi öldü. Sarsıntı, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi gibi uzak yerlerde de hissedilmişti. Mart 2022'de Hindikuş Dağları'nda arka arkaya meydana gelen iki sarsıntı da 1100 kişinin ölümüne yol açtı.

Afganistan'ın kuzeyindeki Takhar ve Badakşan bölgelerinde Mayıs ayında meydana gelen depremde yaklaşık 4000 kişi öldü. Yaklaşık 100 köy ve 16 bin ev yıkılır ya da hasar görürken, 45 bin kişi de evsiz kaldı.

Aynı bölgede Şubat 1998'de meydana gelen deprem de 4 binden fazla can almış, 15 bin kişiyi de evsiz bırakmıştı.

DEPREMLER NEDEN BÜYÜK HASARA YOL AÇIYOR?

Dr. Baptie, Japonya ve Güney Amerika ülkelerinde daha sık deprem olduğunu söylüyor. "Ancak Afganistan özellikle tehdit altında. Çünkü binalar depreme dayanıklı değil. Ahşap ve kerpiçten veya zayıf betondan ev yapıyorlar" diye de ekliyor.

Afganistan'ın dağlarındaki depremlerde, sarsıntının yol açtığı toprak kaymaları da büyük hasara yol açabiliyor.

Toprak kaymaları, dağ köylerindeki evleri dümdüz edebiliyor ve aynı zamanda nehirlerin akışını engelleyip, geniş bir alanda sel felaketine yol açabiliyor.

Bazen bir deprem felaketinin haberi, yetkili makamlara birkaç günde ulaşabiliyor.

Toprak kaymaları aynı zamanda yolları tıkayıp, kurtarma görevlilerinin ve yardım malzemelerinin uzak dağ köylerine ulaşımını engelleyebiliyor. Yağmur, kar, sis ve aşırı soğuk gibi kötü hava koşulları da sık sık kurtarma çalışmalarını olumsuz etkiliyor.

BM, geçen haftaki depremin özellikle kötü bir zamanda meydana geldiğini açıkladı. Yapılan yazılı açıklamada "Afganistan, 3,5 milyon kişinin ülke içinde evlerinden olduğu, büyük insani kriz yaşayan bir ülke. Milyonlarca kişi de artan yoksulluk ve açlıkla birlikte hayatta kalmaya çalışıyor" denildi.