Atatürk'ün Kültür Devrimi ve Praetorius

Cumhuriyet binbir zorlukla kurulurken Atatürk’ün müzik ve tiyatro alanında gerçekleştirdiği atılımlar kültür devriminin temelini oluşturmuştur. Kültür devrimi ile ulusal öğeler ulu önderin uygarlık ve çağdaşlık olarak nitelendirdiği evrensel kültür değerleriyle beslenmiştir.

Cumhuriyetin ilanından bir yıl sonra, 1924’te, önce Musiki Muallim Mektebi’nin, ardından Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kurulması, Atatürk’ün kültür devriminin önemli atılımlarından biri idi. Türkiye’de yeni bir heyecanın başladığı o yıllarda, 1935’te Berlin Devlet Operası ile sözleşme yapması siyasi baskılarla engellenen, Hitler faşizminden kaçarak Türkiye’ye sığınan dönemin ünlü orkestra şeflerinden Ernst Praetorius, Atatürk’ün isteği üzerine Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nı kurma görevini üstlenmişti. Ünlü Alman bestecisi Paul Hindemith’in tavsiyesi ile Ankara’ya gelen, Berlin’deki görevinden ayrıldıktan sonra yaşamını sürdürebilmek için bir süre şoförlük yapan Praetorius’un Türkiye’ye sığınması ülkemiz için büyük kazanç olmuştur.

O yıllarda Atatürk ile Praetorius arasında başlayan yakın dostluk ilişkileri sonucu bu ünlü şef sık sık Çankaya Köşkü’ne davet edilirdi; Atatürk ile Praetorius arasında senfonik müziğin Türkiye’deki geleceği üzerine tartışmalar, gecenin geç saatlerine kadar devam ederdi. Atatürk, Türkiye’de çoksesli müzik alanında yeni bir projenin geliştirilmesini amaçlıyordu. Hedef çoksesli müziğin tüm Anadolu’ya yayılması idi. Atatürk’ün ısrarı ve Praetorius’un gayreti ile bu proje aşama aşama uygulanmaya başlandı.

İlerleyen yıllarda Ankara Radyosu’nun temellerinin atılmasından sonra 48 kişiden oluşan Radyo Senfoni Orkestrası’nı kuran Praetorius, Atatürk’ün izinde yürüyerek şef Hasan Ferid Alnar ile birlikte bu orkestrayı yönetme görevini de üstlendi, Ankara’da Cebeci Konservatuvarı’nda her hafta halka açık düzenlenen klasik müzik konserlerinin Ankara Radyosu tarafından Anadolu’nun en uzak köşelerine kadar yayılması, uygarlık ve çağdaşlık yolunda yürüyen Türkiye için önemli bir gelişme idi. Bu atılımla çağdaş dünyaya örnek yeni bir Türkiye yaratılıyordu.

Praetorius, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nı Avrupa standartlarına ulaştıran kişiydi. Senfonik müzik alanında ülkemize çok şey kazandıran, Atatürk’e ve onun devrimlerine büyük hayranlık duyan Alman şef 26 Mart 1946 yılında karaciğerindeki rahatsızlık nedeniyle Ankara’da Numune Hastanesi’nde yaşama veda ederek Cebeci Asri Mezarlığı’nda toprağa verildi. 60 yıllık aradan sonra araştırmacı yazar Teoman Yazgan tarafından mezarı bulunan, ülkemizi çok seven bu büyük müzisyeni genç kuşaklara tanıtmak birincil görevimiz olmalıdır.

Unutulmamalıdır ki insanoğlu ancak sanatla, müzikle ruhunu kirlilikten arındırır. Kültür kirlenmesinin hızla yaygınlaştığı bu zorlu dönemde Kemalist devrimin değeri umarım günün birinde daha iyi anlaşılır.