Devrimci hareketin sembol ismi Deniz Gezmiş, 74. doğum gününde anılıyor

Türkiye devrimci hareketinin önderlerinden, henüz 25 yaşında iken idam edilen Deniz Gezmiş, doğum gününde anılıyor. Deniz, idam edilmeseydi bugün 74 yaşında olacaktı. Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu'nun (THKO) kurucu üyelerinden olan Deniz Gezmiş, 1971'de 12 Mart Muhtırasının ardından yakalanarak yargılandı ve idama mahkûm edildi. Gemiş, 6 Mayıs 1972'de Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'la birlikte aynı gün idam edildi.

Türk Marksist-Leninist devrimci, öğrenci lideri ve siyasî aktivist, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO)'nun kurucu üyesi Deniz Gezmiş kimdir?

DENİZ GEZMİŞ KİMDİR?

Deniz Gezmiş, 28 Şubat 1947'de Ankara'nın Ayaş ilçesinde doğdu. Dedeleri Rize'nin İkizdere ilçesine bağlı Cimil köyündendi. Babası Ilıca (Aziziye), Erzurum nüfusuna kayıtlı ilköğretim müfettişi Cemil Gezmiş, annesi ise Erzurum'un Tortum ilçesinden ilkokul öğretmeni Mukaddes Gezmiş'ti.

Ailenin üç erkek çocuğundan ikincisiydi. Ağabeyi Bora Gezmiş (d. 1944), hukuk fakültesinden ayrılıp bankacılık yapmıştı. Kardeşi Hamdi Gezmiş (1952-2020) ise mâlî müşavirdi. Deniz Gezmiş, ilk ve orta öğrenimini Sivas'ta, liseyi İstanbul'da Haydarpaşa Lisesi'nde okudu. Henüz lise öğrencisiyken sol düşünceyle tanıştı ve kendini dönemin eylemleri içinde buldu.

Deniz Gezmiş'in lise yılları, görseli renklendiren: @Narodnayavolya2

SİYASİ HAYATI

11 Ekim 1965'te Türkiye İşçi Partisi'nin (TİP) Üsküdar ilçe başkanlığına üye oldu. İlk gözaltısını 15 Ağustos - 31 Ağustos 1966 tarihleri arasında Ankara'dan İstanbul'a yürüyen Çorum Belediyesi temizlik işçilerinin Taksim Anıtı'na çelenk koymaları sırasında işçileri destekleyen ve TÜRK-İŞ yöneticilerini protesto eden gösteri sırasında yaşadı.

6 Temmuz 1966 tarihinde girdiği üniversite sınavında hem Fen Fakültesini hem de Hukuk Fakültesini kazandı. Babası, Deniz'in Fen Fakültesine gitmesini istedi. Deniz, babasının isteğini geri çevirmeyerek Fen Fakültesine gitmeyi kabul etti. Fakat daha sonra fikir değiştirerek Hukuk Fakültesine kaydını yaptırdı. 7 Kasım 1966'da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne girdi.

Ardından 19 Ocak 1967'de Türkiye Millî Talebe Federasyonu (TMTF) binasının yedd-i emine verilmesi sırasında çıkan olaylarda yakalandı ve bir gün sonra iki arkadaşıyla çıkarıldığı mahkeme tarafından serbest bırakıldı.

22 Kasım 1967'de öğrenci örgütlerinin düzenlediği Kıbrıs Mitingi sırasında Aşık İhsani ile birlikte ABD bayrağını yaktıkları gerekçesi ile gözaltına alınıp daha sonra serbest bırakılan Deniz Gezmiş, Hukuk Fakültesi'nde birlikte okuduğu arkadaşlarıyla birlikte 30 Ocak 1968'de "Devrimci Hukukçular Örgütü"nü kurdu.

7 Mart 1968'de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi konferans salonunda düzenlenen toplantıda konuşma yapan Devlet Bakanı Seyfi Öztürk'ü protesto ettiği için tutuklandı. 2 Mayıs'a kadar tutuklu kalan Gezmiş, 30 Mayıs'ta 6. Filo'yu protesto ettiği için yargılandı ve beraat etti.

ÖĞRENCİ LİDERİ HALİNE GELDİ

Öğrenci eylemleri içinde etkinliği giderek artan Deniz Gezmiş, 12 Haziran 1968'de İstanbul Üniversitesinin işgal edilmesinde önderlik etti. İşgal Konseyi adına İ.Ü. Senatosu ile Baltalimanı'nda yapılan görüşmelere katılan öğrenci heyetinin içinde yer aldı; öğrenci haklarının elde edilip işgalin sona erdirilmesinde etkili oldu. İşgalden kısa bir süre sonra İstanbul'a gelen 6. Filo'yu protesto eylemlerinde yer alan Gezmiş, 30 Temmuz 1968'de bu eylemlerden dolayı tutuklandı ve 20 Eylül 1968'de serbest bırakıldı.

13 Haziran 1968 tarihli Cumhuriyet Gazetesi

Bütün bu olaylardan sonra öğrenci hareketinin efsanevi lideri haline geldi. TİP içinde yoğunlaşarak ayrılıklara ve tartışmalara yol açan ideolojik sorunlarda "Millî Demokratik Devrim" grubunun görüşlerini benimseyen Deniz Gezmiş, bu görüşün özellikle devrimci öğrenciler arasında yayılmasında etkili oldu.

Ekim 1968'de eylemlerde birlikte olduğu Cihan Alptekin, Mustafa İlker Gürkan, Mustafa Lütfi Kıyıcı, Devran Seymen, Cevat Ercişli, M. Mehdi Beşpınar, Selahattin Okur, Saim Kurul ve Ömer Erim Süerkan'la birlikte Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB)'ni kurdu. 1 Kasım 1968'de TMGT (Türkiye Millî Gençlik Teşkilatı), AÜTB, ODTÜÖB ve DÖB'ün başlattığı Samsun'dan Ankara'ya Mustafa Kemal Yürüyüşü'nü düzenledi.

Ardından 28 Kasım 1968'de ABD büyükelçisi Kommer'in gelişi sırasında Yeşilköy Havaalanı'nda düzenlenen protesto gösterileri nedeniyle tutuklandı ve 17 Aralık 1968'de serbest bırakıldı. Oya Sencer'in "Türkiye'de İşçi Sınıfı'nın Doğuşu ve Yapısı" konulu doktora tezinin Üniversite Profesörler Kurulu tarafından iki kez reddedilmesi üzerine, öğrenciler olayı protesto ettiler. Bu protestonun başında Deniz Gezmiş vardı. 27 Aralık 1968 tarihinde polisler tarafından tutuklanacakken ellerinden kurtuldu ve İzmir'e gitti. Bir hafta sonra tutuklu olan arkadaşı Celal Doğan'ın evindeyken baskın sonucu yakalandı. 22 Şubat 1969'da serbest bırakıldı.

FİLİSTİN’DE SAVAŞ EĞİTİMİ ALDI

İstanbul Üniversitesinde sağcı güçlerin 16 Mart 1969'da girişmiş olduğu hareketlere öğrenci kitlesiyle birlikte karşı koyan Gezmiş, bu eylemi gerekçe gösterilerek 19 Mart'ta yeniden tutuklanarak 3 Nisan'a kadar hapis yattı. Ardından 31 Mayıs 1969'da İ.Ü. Hukuk Fakültesi öğrencilerinin reform tasarısının gerçekleşmemesini protesto gerekçesiyle giriştikleri işgale önderlik etti. Üniversitenin kapatılıp polise teslim edilmesi nedeniyle çıkan çatışmalarda yaralandı.

Hakkında gıyabî tutuklama kararı olmasına rağmen hastaneden kaçan Gezmiş, haziranın sonunda Filistin'de bulunan Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi'nin kampına; silahlı eğitim almak ve FDHKC üyeleri ile aynı safta savaşmak için gitti. Filistin'e gitmeden önce 23 Haziran 1969'da TMGT'nin topladığı 1. Devrimci Milliyetçi Gençlik Kurultayı'na kendisi gibi haklarında tutuklama kararı olan FKF Genel Başkanı Yusuf Küpeli ile birlikte bir mücadele programı gönderdi.

Deniz Gezmiş'in daha önce İsrail'e karşı savaştığı Filistin Halk Kurtuluş Ordusu'na ait üye kartı

Eylüle kadar Filistin'de eğitim alan Deniz Gezmiş, 28 Ağustos 1969'da üniversiteyi işgal ettiği gerekçesiyle Hukuk Fakültesi'nden ihraç edildi. Hakkında tutuklama kararının olduğu bu dönemde gazetecilere gizlendiği yerden demeçler verdi. 23 Eylül 1969'da Hukuk Fakültesi'nde bulunduğunun ihbar edilmesi üzerine fakülteye düzenlenen polis baskınında teslim olan Gezmiş, 25 Kasım'da serbest bırakıldı. Ancak İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisinde Battal Mehetoğlu'nun sağcılar tarafından öldürülmesinden sonra okulda yapılan aramada ele geçirilen dürbünlü bir tüfeğin Gezmiş'e ait olduğu iddia edilerek hakkında yeniden tutuklama kararı çıkarıldı. 20 Aralık 1969'da yakalanan Gezmiş, kendisiyle birlikte tutuklanan Cihan Alptekin'le birlikte 18 Eylül 1970'e kadar tutuklu kaldı. Hapisten çıktığında askere alındı.

Kafasındaki devrim planlarını gerçekleştirmek için askere gitmedi. Bundan sonra öğrenci eylemlerinden uzaklaşarak, mücadelesini değişik alanlarda sürdürdü. Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan'la birlikte Ankara'da THKO'yu kurdu. 11 Ocak 1971'de THKO adına Ankara İş Bankası Emek Şubesi'nin soygununu gerçekleştirenler arasında yer aldı. Bu olaydan sonra Yusuf Aslan'la beraber "vur emri" ile aranmaya başlandı. Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan'ın yakalanmasına yardım eden kişilere 15.000 lira ödül verileceği açıklandı. THKO'nun silah sıkıntısını gidermek için THKO mensuplarıyla birlikte 15 Şubat 1971'de Balgat'taki Tuslog tesislerine sızdı, fakat silah deposu boştu. Onun yerine dört Amerikalı askerin kaçırılması eyleminde bulundu. Kaçırılan erler 9 Mart 1971 tarihinde serbest bırakıldılar.

HENÜZ 25 YAŞINDA İKEN İDAM EDİLDİ

12 Mart Muhtırası olduktan üç gün sonra yani 15 Mart 1971'de bir motosiklette Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan, diğer motosiklette ise Sinan Cemgil yola çıktılar. Sinan Cemgil daha sonra yol ayrımından Nurhak'a doğru yol aldı. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ile birlikte Sivas'a gitmekteyken motosikletleri bozuldu. Bir ihbar sonucu polislerin gelmesi üzerine çıkan çatışmada Aslan ile birbirlerini kaybettiler. Aslan, o esnada Elmalı'da iken Gezmiş, 16 Mart 1971 Salı günü Sivas'ın Gemerek ilçesinde etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri'ye getirildi ve Kayseri valisi Abdullah Asım İğneciler'in karşısına çıkarıldı. Buradan Ankara'ya zamanın İçişleri Bakanı Haldun Menteşeoğlu'nun makamına götürüldü.

Deniz Gezmiş'in 1971'de yakalandıktan sonra Ankara Emniyeti'ne ve İçişleri Bakanlığı'na getirilirken çekilmiş fotoğrafı. (Erol Olgundemir tarafından yayımlanan fotoğraflar reklendirme sanatçısı Enver Gezmiş tarafından renklendirildi)

Mahkemesi 16 Temmuz 1971 günü Altındağ Veteriner Okulu binasında Tuğgeneral Ali Elverdi başkanlığında Baki Tuğ savcılığında Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 no'lu Mahkemesi'nde başlayıp 9 Ekim 1971 günü bitti. Deniz ve arkadaşları, 16 Temmuz 1971'de başlayan THKO-1 Davası'nda TCK'nin 146. maddesini ihlâl ettiği gerekçesiyle 9 Ekim 1971'de 146/1 maddesi uyarınca idam cezasına çarptırıldı.

Erol Olgundemir tarafından yayımlanan fotoğraflar reklendirme sanatçısı Enver Gezmiş tarafından renklendirildi

İNÖNÜ VE ECEVİT ‘HAYIR’, DEMİREL ‘EVET’ DEDİ

İdam cezaları o zamanlar senato tarafından onaylanmak zorundaydı. İsmet İnönü "siyasî suçlar idamla cezalandırılmamalıdır" diyerek Bülent Ecevit ile birlikte ret oyu kullandı. AP Genel Başkanı Süleyman Demirel ise infazdan yana oy kullanır.

Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın kesinleşmiş idam hükmünün ıslak imzalı orijinal evrakı.

Deniz Gezmiş; Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile birlikte 6 Mayıs 1972 tarihinde, gece 01.00-03.00 arası, Ulucanlar Cezaevi'nde asılarak idam edildi. İdam yaftaları sonradan müze olan Ulucanlar Cezaevi Müzesi'ne Anadolu Ajansı muhabiri Burhan Dodanlı tarafından bağışlandı. Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının 1969'da öldürülen Taylan Özgür'ün yanına gömülme isteği yerine getirilmedi. İdamından sonra bayraklaşarak devrim mücadelesinin çok önemli bir sembolü oldu. Birçok sol örgüt, başka konularda farklı fikirde olsa da, mutabık kaldıkları nadir konulardan birisi de Deniz Gezmiş'in devrim önderliği oldu.

SİYASİ MİRASI

Deniz Gezmiş'in idam edildiği 6 Mayıs tarihi, 70'li yıllardan beri Türkiye'deki pek çok sol görüşlü örgüt, parti ve demokratik kitle örgütü tarafından bir anma gününe dönüştürüldü, anısı ve mirası yaşatılmaya çalışıldı. Ailesi, 2015 yılında "Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının anısını, devrimci mücadeleye kattıkları değerleri yaşatmak" amacıyla Deniz Gezmiş Özgürlük ve Bağımsızlık Vakfı'nı kurdu. 1980'de eski başbakan Nihat Erim, Deniz Gezmiş'in intikamının alınması adına Devrimci Sol üyeleri tarafından suikast sonucu öldürüldü.

20 Temmuz 1980 tarihli Cumhuriyet Gazetesi

İstanbul'dan Ankara'ya Deniz Gezmiş için bağımsızlık yürüyüşü, Yurtsever Cephe önderliğinde 1 Mayıs 2007'de İstanbul'dan başlatıldı. Deniz Gezmişler'in 1972'de idam edildiği Ankara'da, Karşıyaka Mezarlığı'nda sona eren yürüyüşe katılanlar çeşitli duraklarda durarak amaçlarını anlatan şenlikler düzenledi. Yürüyüş öncesinde Çanakkale Sulh Mahkemesi, afişin üzerinde resimleri yer alan kişilerin idam hükmü giymiş mahkûmlar olduğu gerekçesiyle söz konusu afişlerin toplatılmasına karar verdi.

DENİZ GEZMİŞ'İN SON MEKTUBU

‘‘Baba;

Mektup elinize geçmiş olduğu zaman aranızdan ayrılmış bulunuyorum. Ben ne kadar üzülmeyin dersem yine de üzüleceğinizi biliyorum. Fakat bu durumu metanetle karşılamanı istiyorum. İnsanlar doğar, büyür, yaşar, ölürler. Önemli olan çok yaşamak değil, yaşadığı süre içinde fazla şeyler yapabilmektir. Bu nedenle ben erken gitmeyi normal karşılıyorum. Ve kaldı ki benden evvel giden arkadaşlarım hiçbir zaman ölüm karşısında tereddüt etmemişlerdir. Benim de tereddüte düşmeyeceğimden şüphen olmasın. Oğlun ölüm karşısında aciz ve çaresiz kalmış değildir. O bu yola bilerek girdi ve sonunun da bu olduğunu biliyordu. Seninle düşüncelerimiz ayrı, ama beni anlayacağını tahmin ediyorum. Sadece senin değil, Türkiye'de yaşayan Kürt ve Türk halklarının da anlayacağına inanıyorum. Cenazem için avukatlarıma gerekli talimatı verdim. Ayrıca savcıya da bildireceğim. Ankara'da 1969'da ölen arkadaşım Taylan Özgür'ün yanına gömülmek istiyorum. Onun için cenazemi İstanbul'a götürmeye kalkma. Annemi teselli etmek sana düşüyor. Kitaplarımı küçük kardeşime bırakıyorum. Kendisine özellikle tembih et, onun bilim adamı olmasını istiyorum. Bilimle uğraşsın ve unutmasın ki, bilimle uğraşmak da bir yerde insanlığa hizmettir. Son anda yaptıklarımdan en ufak bir pişmanlık duymadığımı belirtir; seni, annemi, ağabeyimi ve kardeşimi devrimciliğimin olanca ateşiyle kucaklarım.

Oğlun Deniz Gezmiş - Merkez Cezaevi’’

DENİZ GEZMİŞ HAKKINDA YAZILAN KİTAPLAR

Deniz Gezmiş Anlatıyor - Erdal Öz (1976)

Dar Ağacında Üç Fidan - Nihat Behram (1976)

İdam Gecesi Anıları - Halit Çelenk (1978)

Gülünün Solduğu Akşam - Erdal Öz (1986)

Bizim Deniz - Turhan Feyizoğlu (1996)

Üç Asılmışların Hikâyesi - Ahmet Kahraman (1998)

Denizler İdama Giderken - Oral Çalışlar (2002)

Defterimde Kuş Sesleri - Erdal Öz (2003)

Deniz Gezmiş Albümü - Özgür Erdem (2005)

Savunma - Deniz Gezmiş (2006)

Deniz Fırtınalı Yıllar - Tarkan Tufan (2007)

Hepiniz Suçlusunuz - Burhan Dodanlı (2008)

Deniz: Yaşamı ve Mücadelesi - Özgür Erdem (2009)

Herkesin Bir Deniz Gezmiş Öyküsü Vardır - Atilla Keskin (2010)

Bir Dava İki Devrimci Unutmak İhanettir - Hüseyin Turan (2011)

Ağlasın Gökyüzü - Vehbi Bardakçı (2011)

Denizler ve Filistin - Turhan Feyizoğlu (2011)

Arkadaşım Deniz Gezmiş - Doğu Perinçek (2012)

Deniz Gezmiş Destanı - Alper Özbek (2012)

Bir Defter-i Hatırat-ı Zindan - Hasan İhsan (2014)

Adı Deniz - Esen Rüzgar (2014)

Hırçın Bir Deniz Hikâyesi - Ahmet Tahir Can (2014)

HAKKINDA YAZILAN ŞİİRLER

Mare Nostrum - Can Yücel

Mahur Beste - Attilâ İlhan

Neyleyim - Nevzat Çelik

Sardunyaya Ağıt - Can Yücel

DENİZ GEZMİŞ İÇİN YAPILAN ŞARKILAR

Ahmet Aslan - Susarak Özlüyorum

Ahmet Kaya - Mahur

Ahmet Kaya - Beni Tarihle Yargıla

Ahmet Kaya - Dosta Düşmana Karşı

Nesimi Çimen - 6 Mayıs Ağıdı

Ruhi Su - Mahsus Mahal

Zülfü Livaneli - Hoşçakal Kardeşim Deniz

Zülfü Livaneli - Şarkışla

Edip Akbayram - Aşk Olsun Sana Çocuk

Cem Karaca - Parka

Moğollar - Geri Sar

Sevinç Eratalay - Ankara'dan Bir Haber Var

Sevinç Eratalay - Şarkışla

Selda Bağcan - Denizlerin Dalgasıyım

Grup Yorum - Özgürlük Türküsü

Grup Yorum - Şarkışla

Metin-Kemal Kahraman - Deniz Koydum Adını

Kardeş Türküler - Deniz'e Yakılan Türkü

Duman - Manası Yok

Mor ve Ötesi -Darbe

Gazapizm - Gördüler

Grup Özgürlük - Deniz'e

Grup Adalılar - Ankara'dan Bir Haber Var

Grup Adalılar - Biz De Geliriz

Grup Yol - Denizlerin Türküsü

Fevzi Kurtuluş - Deniz'e Şikayet

Fevzi Kurtuluş - Bizim Deniz

Hüseyin Karakuş - Adı Deniz Olmalı

Çilekeş - Her Deniz

Hüsnü Arkan - 5 Mayıs

Soner Olgun - Delikanlım Deniz

Emeğe Ezgi - Adım Deniz

Mesth -Devrim

Sertab Erener - La'l

Yeni Türkü - Sardunyaya Ağıt

Fazıl Say - Sardunyaya Ağıt



Deniz Gezmiş kimdir? Deniz Gezmiş nereli? Deniz Gezmiş kaç yaşında idam edildi? Deniz Gezmiş, son dakika