Madenci kâbusu: Grizu ve göçük

Maden ocaklarında meydana gelebilen kömür tozu ve grizu patlaması, göçük, karbonmonoksit zehirlenmesi, metan gazı ve karbondioksit boğulması gibi kazalarda çok sayıda madenci yaşamını yitirebiliyor.

Zonguldak'ta taş kömürü üretiminin başladığı yıl olarak kabul edilen 1848'den bugüne kadar ocaklarda yaşanan kazalarda 4 bini aşkın madencinin öldüğü havzada, işçilerin hayatını kaybetmesine en fazla göçük ve grizu neden oluyor.

Verilere göre, Türkiye Taşkömürü Kurumuna (TTK) bağlı Kozlu Müessesesi maden ocağında 1992'de 263 madencinin hayatını kaybettiği grizu faciası, Türkiye'de en büyük can kaybı yaşanan iş kazalarında ilk sırada yer alıyor.

Jeolojik devirlerde kömür oluşumu sırasında meydana gelen, havayla yüzde 5-15 oranında karışmasıyla da patlama riski bulunan metan gazının, 1983 ve 1992'de infilakıyla 366 işçinin hayatını kaybettiği TTK'da, iş güvenliği ve işçi sağlığına yönelik yatırımlar yapılıyor.

Kuruma bağlı müessese müdürlüklerinden Kozlu, Üzülmez, Karadon, Armutçuk ve Amasra'da kurulan bilgisayarlı izleme ve kontrol sistemleriyle ocak atmosferi izlenerek, ani gaz konsantrasyonu yükselmelerinin kazalara yol açmaması için gerekli önlemler alınıyor.

TTK'da yaşanan grizu facialarının ardından kurulan Merkezi Gaz İzleme İstasyonu ile ocak atmosferinde ani gaz yükselmeleri takip edilerek, makinelerin elektriği otomatik kesiliyor.

İş yerlerinde ileri teknoloji ürünü gaz, toz, ısı, ışık ve gürültü gibi çeşitli ölçme cihazları bulunan kurumun ekipmanlarının yüzde 86'sı metan ölçme cihazı olup, sesli, ışıklı ikaz sistemlerine sahip bulunuyor.

Yer altında görevli her maden mühendisi ve nezaretçide metan ölçme cihazı, yer altına giren her işçide de gaz maskesi oluyor.

Yer altına kurulan su barajlarının yanı sıra taş tozlarıyla da olası patlamanın ocağa yayılması engellenerek, can kaybı ve yaralanmalarının en aza indirilmesine yönelik uygulamalar hayata geçiriliyor.

Gaz kontrolü

Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Başkanı Erdoğan Kaymakçı, yaptığı açıklamada, Bursa'nın Mustafakemalpaşa ilçesinde 19 kişinin yaşamını yitirdiği maden ocağında gaz izleme istasyonunun olmadığını tahmin ettiklerini söyledi.

Gaz izleme istasyonu kurulmasının çok büyük yatırım ve bilgi isteyen bir konu olduğunu anlatan Kaymakçı, şöyle konuştu:
''Maden ocaklarındaki bilgisayarlı gaz izleme ve kontrol sistemleriyle, ani gaz boşalmaları dışında patlamaların önüne geçilebiliyor. Sistem, gazları erken izleme imkanı tanıyor. Böylece önlem alabiliyorsunuz. Ancak buna rağmen ani gaz boşalımı madenlerde yaşanabilir. Gerekli önlemleri bütün olarak alacaksın, gaz ölçümlerini sürekli yapacaksın. Havalandırman da iyi çalışacak. Bunların ihmal edilmemesi faciaları önler. Yeraltı kömür madenciliğinde grizu ve göçük, madencilerin korkulu rüyasıdır.''

Madenlerdeki Grizu tehlikesi

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü'nün ''Madenlerde Grizu Tehlikesi'' başlığıyla hazırladığı broşürde, madenlerde kaza sonucu en fazla ölümün grizu patlamalarında oluştuğu belirtildi.

Broşürde, şu bilgilere yer verildi:
''Metan zehirli olmamakla birlikte, maden havzasında oksijen oranını yüzde 12'nin altına düşürecek kadar yoğunsa boğucu özellik göstermektedir. Grizu patlaması, madende yüzde 4-15 metan bulunduğu durumlarda gerçekleşebilir. Metan patlaması yeterli miktarda oksijenin ve patlayıcı gazın bir araya gelerek tutuşturucu kaynakla teması sonrası gerçekleşir. Tutuşturma kaynakları açık ateş, fazla ısınan yüzeyler, sürtünme ve elektrikle oluşan kıvılcımlar olabilir.''

Sıcaklık 1850-2650 santigrat

Grizu patlaması sırasında ortamın genişliğine göre sıcaklığın 1850-2650 santigrat dereceye ulaşabildiği anlatılan broşürde, metan birikiminin önlenmesi için yapılması gerekenler şöyle sıralandı:
''-Grizulu madenlerde doğal havalandırma yerine mekanik havalandırma yapılmalı.
-Ortamdaki metanın tahliyesini sağlamaya yeterli havanın geçişine imkan verecek kesitte taban, tavan yolları oluşturulmalıdır.
-Çalışma alanında havalandırma doğal havalandırmayla aynı yönde yapılmalı ve ters havalandırmadan kaçınılmalıdır.
-Maden, içerideki havanın dışarıya çıkacağı şekilde emici fanla havalandırılmalıdır.
-Üretim panoları ana havalandırma sistemine bağlanmalıdır.
-Havalandırma kapıları düzgün ve sağlam kurulmalıdır.
-Hava kaçakları minimum seviyeye indirilmelidir.
-Sistematik ölçümlerle havalandırma ve gaz emisyonu takip edilmelidir.''