Sivas Katliamı deyince… Öner Yağcı’nın yazısı...

ASLOLAN BUGÜNÜ ANLAMANIN ANAHTARI OLARAK DÜNÜ ANLAMAK!

Toplumların aynası olan kitaplar, dünün yaşanan olaylarından ve toplumsal durumun gerçekliklerinden ders alarak geleceğin kurulmasında yol gösterir.

Toplumun, yaşamını derinden etkileyen olayların asıl gerçeğini öğrenmek isteği, yazarların olaylarla ilgili kitaplar yazma görevini, sorumluluğunu kamçılar. Örneğin İkinci Dünya Savaşı, Nazi kampları, atom bombası, yakın tarihin sarsıcı olayları olarak yazılan sayısız kitabın öznesi olmuştur.

Asıl olan dünü sevmek ya da dünden nefret etmek değil bugünü anlamanın anahtarı olarak dünü öğrenmektir. Santayana’nın “Geçmişi anımsamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkûmdurlar” sözü, insana yüklenen bu sorumluluğun saptanmasıdır.

Cumhuriyet’in temelinin atıldığı Sivas’tan 2 Temmuz 1993 katliamının gerçekleştirildiği Sivas’a gelmemizin nedenlerini ve sonuçlarını doğru kavrayabiliyor muyuz sorusunun yanıtını arıyor toplum. Bu yanıtı doğru kavrayamazsak, 28 yıldır her 2 Temmuz’da yaptığımız gibi bir kez daha Sivas katliamını yapanları, yaptıranları lanetler, orada kaybettiklerimizi anarız.

VAHŞET SİYASAL VE KÜLTÜREL TARİHİMİZDE

Toplumsal tarihimize kara bir damga vuran Madımak Oteli’ndeki katliamın acı gerçeğini vurgulayan, toplumsal vicdanın Sivas’ı unutmaması için çaba gösteren, yaşatılan vahşetin siyasal, kültürel tarihimize girmesine kaynak olacak kitapları Gamze Akdemir’in önerisiyle değerlendireceğim.

Sivas katliamı ile ilgili saptayabildiğim kitapların sayısı 60’ı geçti.

Sivas katliamında aramızdan alınan aydınlardan Asım Bezirci ile ilgili Bir Ben miyim Unutmayan? (Haz. Refika Bezirci), Ağlatmayın Beni Derdim Büyüktür (Haz. Atilla Birkiye) ve Edebiyatın Kırk Ayaklı Karıncası Asım Bezirci (Haz. Adnan Özyalçıner) adlı kitaplar çıktı.

Edebiyatçılar Derneği Metin Altıok Kitabı, Behçet Aysan Kitabı, Uğur Kaynar Kitabı; Karikatürcüler Derneği Donmak ile Yanmak Arasında/ Asaf Koçak ile katliamda yitirdiği üyelerini selamladı. Metin Altıok’un (Bir Acıya Kiracı) ve Behçet Aysan’ın (Düello) bütün şiirleri, Uğur Kaynar’dan kalan şiirler (Güncesika) kitaplaştırıldı. Metin Altıok’tan Zeynep’e Mektuplar yayımlandı. Fazıl Say, Metin Altıok Ağıtı’nı yazdı, besteledi.

unutMADIMAKlımda

Kızları, Sivas’ta canlarından koparılan babalarını anlattı: Zeynep Altıok, Acısı Bende Kalsın ve Gölgesi Yıldız Dolu/ Metin Altıok Kitabı, Eren Aysan, Bir Eflatun Ölüm/ Behçet Aysan Kitabı.

Aysan’la Altıok, katliamın 25. yılında unutMADIMAKlımda-25 Yıllık Ağıt ile katliamdan sonra geçen yılları sorgulayan bir kitap hazırladı.

Orhan Tüleylioğlu, Battal Pehlivan’ın 2 Temmuz 1993 günü kuşatılmaya başlanan Madımak Oteli’nin içinde çektiği bir fotoğraftan esinlenerek adını koyduğu Merdivende Üç Şair adlı kitabında, Metin Altıok, Behçet Aysan, Uğur Kaynar’la ilgili, dostlarının ve kızlarının (Zeynep Altıok, Eren Aysan, Elif Kaynar Yavuz ve Ezgican Kaynar) anılarını aktardı. Tüleylioğlu, bir başka çalışmasında katliamı geniş boyutlarıyla değerlendirdi: Yüreklerimiz Hâlâ Yangın Yeri: 2 Temmuz 1993.

Hidayet Karakuş’un Şeytan Minareleri, Burhan Günel’in Ateş ve Kuğu, Fatih Atila’nın Ölü Canlar romanları, Lütfiye Aydın’ın Gri Gül, Ali Özenç Çağlar’ın Ateş Küskünleri/ Madımak adlı öykü kitapları, Genco Erkal’ın Sivas 93 adlı oyunu Sivas katliamı üzerine kurgulandı. Daha birçok roman ve öyküde de Sivas katliamı işlendi.

KATLİAMI LANETLEYEN ŞİİR KİTAPLARI…

Sivas katliamını lanetleyen şiir kitapları tarihe not düştü: Sivas Acısı-Aziz Nesin, Temmuz İçin Yaralı Semah-Kemal Özer, Sesini Yitiren Şehir Sivas-Mehmet Özer, Tavra-Zerrin Taşpınar, Yaralı Temmuz/ Sivas Katliamı-Abdülkadir Paksoy, Kızılgülüm Yanar 2 Temmuz’da-Sabri Yücel, Düşler Yanarken-Ali Ekber Ataş, Madımak Çığlığı-Zeki Büyüktanır…

Alevler İnsan Sesi-Sivas Kıyımı Şiirleri’nde (Haz. Güngör Gençay) 230 şiir, Pir Sultan Ölür Dirilir/ Ozanların Dilinden Sivas Katliamı’nda (Haz. Enver Cemal Şahin) halk ozanlarının şiirleri, Sivas’ın Işığı Sönmeyecek’te katliamın 10. yılında düzenlenen yarışmanın şiir ve öyküleri yer aldı.

Karikatürcüler Derneği Karikatürlerle Sivas Katliamı’nı (Haz. Hakan Tokatlıoğlu) yayımladı.

Katliam, Yakın Tarihimizde Kitlesel Katliamlar (H. Nedim Şahhüseyinoğlu), Sokrates’ten Sivas’a (Adil Çelik Giray), Sivas Davası/ Türkiye’nin Gizli Gündemi (Hüseyin Karababa), Geçmişten Günümüze Dinsel Katliamlar (Lütfi Kaleli) adlı kitaplarda incelendi.

Zamanaşımından kapanan Sivas katliamıyla ilgili davayı inceleyen kitaplarda utanç belgeleri aktarıldı: Sivas Katliamı Meclis Araştırma Komisyonu Raporları-Basına ve Kamuoyuna Yansımayan Belgeler (2 c.), Madımak Yangını: Sivas Katliamı Davası (2 c., Haz. Av. Şanal Sarıhan) ve Sivas Davası (4 c., Av. Erdal Merdol-Av. Mehdi Bektaş-Av. Ali Sarıgül).

TANIKLIKLAR…

Sivas katliamı ile ilgili olarak yayımlanan tanıklıklar ve deneme, inceleme türündeki kitaplar 1993’te yayımlanmaya başladı. Ali Yıldırım, Ateşte Semaha Durmak’ta, Sivas katliamını sıcağı sıcağına aktarıp değerlendirdi. Ali Balkız, Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan adlı kitabında toplumsal ve siyasal boyutlarıyla katliamı irdeledi. Sivas’ın acısına karşı toplumun duyarsızlığına “yangının üstüne yangın, acının üstüne acı” deyip ekledi: “İnsanlık tarihinde hangi acının hesabı sorulmamıştır ki?”

Lütfi Kaleli, Sivas Katliamı ve Şeriat’la tanıklık yaparken Çetin Yiğenoğlu, Şeriatçı Şiddet ve Ölü Ozanlar Kenti Sivas adlı kitabında, Osmanlıdan günümüze gerici kalkışmaları ve Sivas’ta yaşanan vahşeti aktardı. 1990’lı yıllarda çıkan edebiyat dergilerince oluşturulan Dergiler Ortak Platformu’nun çıkardığı Sivas 2 Temmuz adlı kitapta, katliam birçok yazarımızın gözüyle değerlendirildi.

Bilinmeyen Yönleriyle Sivas Katliamı, Aleviler ve Sivas Olayları (Haydar Gölbaşı), Yaşamak Martı Kanadında Rüzgâr Taşımaktır (Serdar Doğan), Zambak Sana da Bulaştı Kan (Hikmet Çetinkaya), Ağıttan Umuda (Haz. Zerrin Taşpınar), Onlar Işık Oldular (Haz. Ahmet Koçak), Sivas 2 Temmuz 1993 (Soner Doğan), Sivas Kıyımı ve Sivas Gerçeği (Süleyman Zaman) adlı kitaplarda da katliam çeşitli boyutlarıyla ele alındı.

DENEME VE İNCELEMELER

Zeki Coşkun, Aleviler, Sünniler ve... Öteki Sivas adlı kitabında ilkçağlardan 2 Temmuz’a kadarki Sivas tarihini anlatıp bir toplumbilimci yaklaşımıyla katliamı derinliğine kavramak isteyenlere önemli bir kaynak sundu. Ozan Çavdar, Sivas Katliamı-Yas ve Bellek adlı kitabında, Sivas Katliamı’nda yakınlarını yitiren ailelerle yaptığı görüşmeleri aktardı.

Edebiyatçılar Derneği’nce çıkarılan Sıvas Kitabı, Bir Topluöldürümün Öyküsü (Haz. Attila Aşut) katliamı tüm boyutlarıyla geleceğe aktaran, bir belgesel bellek olarak kendi geleceğinden sorumluluk duyan her insanın duyarlılığını ve bilincini çoğaltan bir kitap oldu. Arka kapağındaki “Hiçbir şey birdenbire olmadı” başlığı altındaki metin şöyleydi:

“Önce ezanı Arapçaya çevirdiler. Dinlediniz. Sonra, ‘Siz isterseniz hilafeti bile getirirsiniz’ dendi. Demokrasi sandınız. Sonra, bir çığ gibi Kuran kursları, İmam-Hatip Okulları açıldı. Din dersleri anayasal zorunluluk oldu. Kabullendiniz. Tesettür arttı, cami sayısı okulları geçti, inanç özgürlüğü sandınız. Giyim kuşama müdahale ettiler, oruç tutmayanı öldürdüler. Şaşırdınız. Daha sonra bilim adamı ve yazarları vurdular. Milletvekili ve gazetecileri parçaladılar. Şairleri ve dansçıları yaktılar. Kimin yaptığını düşünüp durdunuz. En sonunda kapınızı çalacaklar, size kendinizden başka yardım edecek kimse kalmayacak!”

‘SİVAS’I UNUTMAK’ KİTABIM TOPLUMA BORCUMU ÖDEMEKTİ BİR BAKIMA

Benim yaşamımın da dönüm noktalarından oldu Sivas katliamı. 1997’de Sivas’ı Unutmak’ı yayımladım. Altıncı basımı 2009’da yapılan bu kitabım, sayısı 60’ı geçen Sivas katliamı ile ilgili kitaplardan biri olarak topluma olan borcumuzu ödemekti bir bakıma.

1993’teki Pir Sultan Abdal Şenliği’ni düzenleyen Pir Sultan Abdal Kültür ve Tanıtma Derneği’nin kurucu genel başkanı Murtaza Demir, Ateş-i Aşk-Sivas Katliamının Gerçek Hikâyesi adlı kitabında, 1990’lardan sonra yükselen Alevi hareketinin Sivas Katliamı’yla yüzleşmesini ve sonrasındaki mücadelesini anlatırken dünyanın mezhep savaşlarına sürüklendiği yeni dönemi inceledi.

Hiç Ölmedim Ben ve Nefes Alamıyorum adlı deneme kitaplarıyla Sivas’ı yazınsallaştıran Muzaffer İlhan Erdost, geleceğimizle ilgili görev ve sorumluluklarımızın neler olduğu konusunda uyarılarla dolu Türkiye’nin Yeni Sevr’e Zorlanması Odağında Üç Sivas adlı incelemesinde, yakın tarihten geleceğe emperyalizmin ülkemize yaklaşımlarıyla ilgili olarak ufuk açtı.

ASIL HEDEF TÜRKİYE!

Birinci Dünya Savaşı yıllarından başlayarak siyasal tarihimizin dününü bugüne taşıyan Erdost, Sivas olaylarının Alevi-Sünni çatışması olmadığını, asıl amacın devrimci demokratik gelişmeyi baskı altına almak olduğunu, inançları gereği materyalist dünya görüşüne yakın olan, yoksulluğa ve baskıya direnmiş olan Alevilerin saldırıların hedefi olduğunu söyledi. “Cumhuriyet Sivas’ta kuruldu Sivas’ta yıkılacak” sloganını atan şeriatçı gerici görüşün Cumhuriyet’i hedef aldığını, ayrılıkçıların “Sivas TC’nin mezarı olacak” sloganının Türkiye’yi hedefe aldığını söyleyen Erdost, katliamın temelinde emperyalizmin Türkiye’ye Sevr dayatması olduğunu anlattı.

“Sivas’ı unutmadık” diyebilmenin insani çığlığıyla Ataol Behramoğlu’nun Yangın Yeri adlı şiirinden iki dizeyle Sivas’ta yitirdiklerimizi saygıyla anıyorum:

“Yaşamak görevdir yangın yerinde/ Yaşamak insan kalarak.”

SİVAS KATLİAMI İLE İLGİLİ KİTAPLAR KAYNAKÇASI

(Yayımlanma tarihine göre)

1. Metin Altıok Kitabı, Edebiyatçılar Derneği, 1993

2. Behçet Aysan Kitabı, Edebiyatçılar Derneği, 1993

3. Uğur Kaynar Kitabı, Edebiyatçılar Derneği, 1993

4. Ağlatmayın Beni Derdim Büyüktür/Asım Bezirci’ye Saygı, Haz. Atilla Birkiye, Yön, 1993

5. Ateşte Semaha Durmak, Ali, Yıldırım, Yurt, 1993

6. Bir Ben miyim Unutmayan? Haz. Refika Bezirci, Yön, 1993

7. Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan, Ali Balkız, Prospero, 1994

8. Sivas Katliamı ve Şeriat, Lütfi Kaleli, Alev, 1994

9. Şeriatçı Şiddet ve Ölü Ozanlar Kenti Sivas, Çetin Yiğenoğlu, Ekin, 1994

10. Sivas 2 Temmuz, Dergiler Ortak Platformu, 1994

11. Sıvas Kitabı/ Bir Topluöldürümün Öyküsü, Haz. Attila Aşut, Edebiyatçılar Derneği, 1994

12. Bilinmeyen Yönleriyle Sivas Katliamı, Ayyıldız, 1994

13. Tavra (şiir), Zerrin Taşpınar, Suteni, 1995

14. Sivas Katliamı Meclis Araştırma Komisyonu Raporları, 2 c., Ayyıldız, 1994

15. Sesini Yitiren Şehir Sivas, Mehmet Özer, Varyos, 1995

16. Aleviler, Sünniler ve... Öteki Sivas, Zeki Coşkun, İletişim, 1995

17. Sivas Acısı (şiir), Aziz Nesin, Adam, 1995

18. Yaralı Temmuz/ Sivas Katliamı (şiir), Abdülkadir Paksoy, Doruk, 1996

19. Türkiye’nin Yeni Sevr’e Zorlanması Odağında Üç Sivas, M. İlhan Erdost, Onur, 1996

20. Donmak ile Yanmak Arasında: Asaf Koçak, Karikatürcüler Derneği, 1996

21. Sivas’ı Unutmak, Öner Yağcı, Pencere, 1997; 6. Basım Cumhuriyet Kitapları, 2009

22. Yaşamak Martı Kanadında Rüzgâr Taşımaktır, Serdar Doğan, Aral, 1997

23. Zambak Sana da Bulaştı Kan, Hikmet Çetinkaya, Çağdaş, 1997

24. Ağıttan Umuda, Haz. Zerrin Taşpınar, Edebiyatçılar Derneği, 1997

25. Aleviler ve Sivas Olayları, Haydar Gölbaşı, Ant, 1997

26. Yakın Tarihimizde Kitlesel Katliamlar, H. Nedim Şahhüseyinoğlu, İtalik, 1999

27. Sivas Çığlığı (şiir), Zeki Büyüktanır, Birtur, 2000

28. Madımak Yangını/ Sivas Katliamı Davası, Haz. Av. Şanal Sarıhan, 2 c., Ankara Barosu, 2002

29. Onlar Işık Oldular, Yayına Hazırlayan Ahmet Koçak, Alev, 2003

30. Gölgesi Yıldız Dolu/ Metin Altıok Kitabı, Zeynep Altıok, Dünya, 2003

31. Sivas’ın Işığı Sönmeyecek/ Sivas Katliamının 10. Yılı Şiir ve Öykü Yarışması, PSAKD, 2003

32. Sivas Davası, Av. Erdal Merdol-Av. Mehdi Bektaş, Av. Ali Sarıgül, 4 c., TBB, 2004

33. Sokrates’ten Sivas’a, Adil Çelik Giray, Yirmidört, 2004

34. Gri Gül (öykü), Lütfiye Aydın, Can, 2005

35. Kızılgül'üm Yanar 2 Temmuz'da-Ezgisiz Türküler, Sabri Yücel, Birleşik, 2005

36. Alevler İnsan Sesi-Sivas Kıyımı Şiirleri, Haz. Güngör Gençay, Gerçek Sanat, 2005

37. Hiç Ölmedim Ben, Muzaffer İlhan Erdost, Onur, 2006

38. Sivas 2 Temmuz 1993, Soner Doğan, Ekim, 2007

39. Sivas 93 (oyun), Genco Erkal, Dostlar Tiyatrosu, 2008

40. Temmuz İçin Yaralı Semah (şiir), Kemal Özer, Yordam, 2008

41. Sivas Davası: Türkiye'nin Gizli Gündemi, Hüseyin Karababa, İlkim Ozan, 2008

42. Metin Altıok Ağıtı, Fazıl Say, Evrensel, 2008

43. Pir Sultan Ölür Dirilir/ Ozanların Dilinden Sivas Katliamı, Enver Cemal Şahin, PSAKD, 2008

44. Edebiyatın Kırk Ayaklı Karıncası Asım Bezirci, Adnan Özyalçıner, Evrensel, 2009

45. Ateş ve Kuğu (roman), Burhan Günel, Cumhuriyet Kitapları, 2009

46. Yüreklerimiz Hâlâ Yangın Yeri: 2 Temmuz 1993, Orhan Tüleylioğlu, Umag, 2010

47. Düşler Yanarken (şiir), Ali Ekber Ataş, Artshop, 2011

48. Nefes Alamıyorum, Muzaffer İlhan Erdost, Onur, 2012

49. Merdivende Üç Şair, Orhan Tüleylioğlu, Kırmızı Kedi, 2012

50. Madımak Çığlığı (şiir), Zeki Büyüktanır, Can, 2012

51. Karikatürlerle Sivas Katliamı, Hakan Tokatlıoğlu, Demos, 2012

52. Sivas Kıyımı ve Sivas Gerçeği, Süleyman Zaman, Can, 2012

53. Ölü Canlar (roman), Fatih Atila, Cumhuriyet Kitapları, 2013

54. Bir Eflatun Ölüm, Eren Aysan, Umag Yayınları, 2013

55. Şeytan Minareleri (roman), Hidayet Karakuş, Cumhuriyet Kitapları, 2013

56. Ateş-i Aşk-Sivas Katliamının Gerçek Hikâyesi, Murtaza Demir, Kırmızı Kedi, 2013

57. Acısı Bende Kalsın, Zeynep Altıok, Kırmızı Kedi, 2015

58. Ateş Küskünleri/ Madımak (öykü), Ali Özenç Çağlar, Artshop, 2016

59. Geçmişten Günümüze Dinsel Katliamlar, Lütfi Kaleli, Berfin, 2017

60. unutMADIMAKlımda-25 Yıllık Ağıt, Eren Aysan-Zeynep Altıok, Kırmızı Kedi, 2018

61. Sivas Katliamı-Yas ve Bellek, Ozan Çavdar, İletişim, 2020

Hazırlayan Öner Yağcı