Taliban Afganistan'da kontrolü altındaki toprakları nasıl genişletti?

Taliban, Afganistan'da geçtiğimiz iki ay içerisinde yeniden ele geçirdiği bölgelerle birlikte, 2001'deki devrilişinden bu yana en geniş topraklara sahip oldu.

BBC Afgan servisi tarafından yapılan araştırmalar, Taliban'ın kuzey ve kuzeydoğu ile Gazne ve Maidan Vardak gibi merkezdeki iller de dahil olmak üzere ülke genelinde güçlü bir varlığa sahip olduğunu gösteriyor.

Militanlar ayrıca Kunduz, Herat, Kandahar ve Leşkergah gibi büyük şehirlere de yaklaşıyor.

Araştırmalarda "kontrolü ele geçirmek" olarak yapılan tanım, idari merkezin, kolluk güçlerinin ve diğer tüm devlet kurumlarının Taliban tarafından ele geçirilmesini kapsıyor.

Taliban, 11 Eylül saldırılarıyla bağlantılı Usame Bin Ladin ve diğer El Kaide üyelerine ev sahipliği yapıyordu.

ABD liderliğindeki güçler, Ekim 2001'de Taliban'ı Afganistan'da iktidardan indirmişti.

Ancak bölgede uluslararası askeri birliklerin devam etmesine ve Afgan hükümetine yapılan milyarlarca dolarlık desteğe rağmen, Taliban varlığını sürdürdü, yeniden bir araya geldi. Uzak bölgelerde ise kademeli olarak güç kazandı.

Örgüt, güney ve güneybatıda yer alan kuzey Helmand, Kandahar, Uruzgan ve Zabul kentlerinde güçlü kaldı. Kuzeybatıda da Faryab tepeleri, kuzeydoğuda da Badakşan dağlarında da etkisini sürdürdü.

2017'de yapılan bir BBC araştırması, Taliban'ın bazı ilçelerin tam kontrolünü sağladığını gösterdi. Öte yandan aynı araştırma Taliban güçlerinin de ülkenin pek çok yerinde aktif olduklarını ve bazı yerlere haftalık ya da aylık saldırılar düzenlediğini aktardı.

Araştırmada, 15 milyon civarında insanın (bu da ülke nüfusunun yaklaşık yarısı ediyor) ya Taliban kontrolünde olan bölgelerde ya da Taliban'ın açık bir biçimde hükümet güçlerine saldırılar düzenlediği bölgelerde yaşadığı bildirildi.

Taliban ne kadar bir alanı kontrol ediyor?

Taliban güçleri, her ne kadar 2001'den bu yana sahip olduğundan daha fazla bölgeyi kontrol etse de sahadaki durum oldukça değişken.

Hükümet, bazı ilçelerde Taliban'ın baskısına dayanamayarak idari merkezleri terk etmek zorunda kaldı. Bazı bölgeler ise güç kullanılarak ele geçirildi.

Afgan hükümeti, genel olarak nüfusun büyük bölümün yaşadığı, ovalarda veya sulak arazilerde bulunan şehirleri ve ilçeleri elinde tutuyor.

Taliban'ın en çok güce sahip olduğu bölgelerde ise nüfus oldukça seyrek. Birçok bölgede kilometrekareye 50'den az kişi düşüyor.

Afgan hükümeti, 24 Temmuz itibarıyla başkent Kabil ile Pençşir ve Nangarhar haricinde tüm ülkede sokağa çıkma yasağı ilan etti. Hükümet, Taliban tehdidinin olduğu her bölgeye askeri birliklerini gönderdiğini de açıkladı.

Taliban Herat ve Kandahar gibi merkezlere yaklaşıyor gibi görünseler de, henüz bir netice elde edemedi. Ancak toprak kazanımları müzakere süreçlerinde ellerini güçlü tutmasını sağlamakla birlikte, vergi ve savaş ganimetleri ile de gelir elde etmelerine olanak tanıyor.

2021'nin ilk 6 ayında BM'nin çoğunu Taliban ve diğer hükümet karşı unsurları sorumlu tuttuğu, bin 600 sivil ölüm gerçekleşti. Çok sayıda insan da evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Yılın başından bu yana 300 bin kişi yerinden edildi. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), Taliban'ın kırsal alanlardaki ilerleyişi ile birlikte Badakşan, Kunduz, Balkh, Bağlan ve Takar şehirlerinde yeni bir göç dalgası da gelebileceğini söylüyor.

Pek çok insan daha güvenli olan komşu köylere ya da ilçelere kaçarken, bazıları ise ülkeyi terk etti. AFP haber ajansı, Taliban saldırılarının pek çok Afgan askerin ve sivilin sınırı geçerek Tacikistan'a kaçmasına sebep olduğunu aktardı.

Her ne kadar savaşın belirsizliği sebebiyle miktarı tam olarak belli olmasa da, ülkeye giren malların gümrük vergisi de Taliban tarafından elde ediliyor.

İran sınırındaki İslam Kala, ayda 20 milyon dolarlık bir ticaret kapasitesine sahipti.

Ayrıca İthalat ve ihracatta yaşanan aksamalar, yakıt ve gıda maddelerinin fiyatlarını da olumsuz etkiledi.

Bu haber BBC Afgan Servisi'nin katkılarıyla hazırlanmıştır.