Taner Timur: ‘Cumhuriyetimizi devrimciler kurdu’

Ekranlarda sıkça tarih tartışmasına tanık oluyoruz, kitapçılarda hep en önde bu tür kitaplar. İnsan umutlanmak istiyor ama öyle değil yazık ki! Tarihin çarpıtılıp, iktidarın isteğine göre yeniden yazıldığı süreçte ölçü koymak zorunluydu. Taner Timur her yönüyle bilge, tam da bugünlerde gereksinim duyduğumuz türden bir düşünür.

Birlikte üç saat geçirdik, farklı disiplinlerden, düşünürlerden söz açtı hoca. Güncel tartışmaların köküne doğru inerken, geleceğe, yeni sorunlara da erken yanıtlar vermeye çabaladı. Tam bir düşünür sorumluluğuyla, sözün gücünü, ağırlığını bilerek konuştu Taner Timur. Biliyorum tadı damağınızda kalacak hocayla söyleşimizin.

<haber-dikey: 1193169,1194448,1196224>

-Liberallerin savladığı gibi Cumhuriyet yanlış mı kuruldu?

Cumhuriyet yanlış kurulmadı tabii; çağının da ilerisinde devrimciler tarafından kuruldu. Meşrutiyet yıllarında bile ülkede cumhuriyetçi bir akım oluşmamıştı. Bu Osmanlı aydınlarının bir ayıbıdır. Cumhuriyetin ilanından sonra Hüseyin Cahit Yalçın’ın bir sözünü hatırlıyorum, mealen şöyle: “Bu ülkede gerçekleştirilmiş olan şeyler, daha on yıl öncesine kadar kimsenin aklının ucundan bile geçmezdi.”

Kurtuluş Savaşı’nın bittiği günlerde, Mustafa Kemal Paşa’nın karşılaştığı manzara, kendi ifadesiyle, şöyleydi: “Memleket baştan sonuna kadar virâneliktir. Her yerde baykuşlar ötüyor. Milletin yolu yok, serveti yok, hiçbir şeyi yok. Bütün millet acınacak bir yoksulluk içindedir.” İşte Kurtuluş savaşçılarının Osmanlı’dan devraldıkları miras buydu. Üstelik Cumhuriyetin kuruluşundan kısa süre sonra, 1929’da bir dünya buhranı çıkmış; ülke daha da büyük zorluklarla karşılaşmıştı. Bütün bunlar Cumhuriyetin ne zor koşullar içerisinde kurulduğunu gösteriyor.

Sürecin rüzgârı

-İslamcı iktidara Cumhuriyet nasıl teslim oldu?

Yani bugünlere nasıl geldik? Uzun bir süreç sonunda! Bunun aşamalarını bazı kitaplarımda açıklamaya çalışmıştım. Her şeye rağmen, bugün, 1920’lerden çok daha farklı bir Türkiye tablosu ile karşı karşıyayız. Peki, bu son döneme nasıl girdik? AKP dönemine yakın tarihte yaşanan en büyük kriz ortamında girdik. 2001 kriziyle geleneksel parti sistemimiz çöktü; yeni kurulmuş, sistem dışı bir parti tek başına iktidar oldu. Krizin yükü IMF reçetesiyle halkın sırtına yüklenmiş, istikrar sağlanmıştı. Bu bakımdan yeni iktidarın işi nispeten kolaydı. Üstelik ileri kapitalist ülkelerde faizler düşüktü, kalkınmakta olan ülkelere sermaye akıyordu. 2008 krizi, akımı tersine çevirmedi; aksine -bir yıl dışında- hızlandırdı. Bundan en çok yararlanan ve en çok borçlanan ülkelerden biri de Türkiye oldu. Defalarca değiştirdiği İhale ve Yap-İşlet-Devret kanunlarıyla, partizan teşvik ve kredilerle, özelleştirmelerle sınıfsal temelini güçlendirdi. Geniş bir esnaf tabanı üzerinde serpilen KOBİ’lere, kendi yarattığı yeni bir “inşaatçı” orduya ve “havuz medyası”na dayanarak asıl programını uygulamaya koyuldu. AKP zamanında yükselen yeni burjuvazi ile İran’da Ahmedinejad döneminde palazlanan “Pasdaran-ı Inkılab” arasında benzerlikler vardır.

AKP parantezi kapanacak

Aslında ilk aşamada AKP’nin en büyük yardımcısı parlamento dışında kalan ANAP kadroları olmuştu. İlk AKP Hükümetine bakınız, bakanların neredeyse yarısı eski ANAP’lı. Doğrusu, iktidar bu safhada çok ihtiyatlıydı. “Gömlek değiştirdik” diyor; Yaşar Kemal’e, Çetin Altan’a ödüller veriyor, liberal basını arkasına alıyordu. Gülenciler dahil, tüm İslamcı cephe zaten arkasındaydı. Laik cephe ile hesaplaşma ve direniş de bu koşullarda başladı. Artık AKP ve yandaşları gözünde, Kemalizm, “vesayet ve faşizm”; laiklik de “laikçilik ve dinsizlik” anlamına geliyordu. Türban kavgası, “eğitim reformu” ve anayasa değişikliği bu koşullarda “başarı”ya ulaştı.

Bu gidişe direniş de aynı günlerde başladı. Cumhuriyet mitingleri, hukuk savaşı, Gezi hareketi direnişin en önemli halkaları oldular. Bir demokraside hükümetin istifasına yol açacak olaylar, Türkiye’de orantısız bir şiddetle bastırıldı; Gezi dosyası sekiz ölü ile kapandı. Ne var ki AKP’nin bu politikası giderek kendisini de böldü. Önce liberaller ayrıldılar; bu arada “Kürt açılımı”nı yürüten “akil adamlar”ın yerini MHP’li ülkücüler aldı ve Gülenciler de en büyük düşman haline geldiler. Sonunda AKP kurucuları bile partilerinden koptular. Varılan noktada ortaya ilginç bir “Başkan ve adamları” tablosu çıktı ve 2023’te “yüz yıllık” kapatma hedefi ilan edilmeye başladı. Benim tahminim ise daha çok AKP parantezinin kapanacağı yönünde.

Tartışmalı Sultan Abdülhamit

Abdülhamit, koyu istibdadıyla sonunda herkesi kendisine karşı birleştirmiş bir sultandır. O kadar ki Saray’ındaki mabeyn kâtipleri (Tahsin Paşa ve İsmail M. Mayakon) bile hakkında ağır suçlamalarla dolu kitaplar yazdılar. Osmanlı tarihinde ilk kez onun zamanında bir “Damat”, çocuklarını –yani “şehzade”leri- de alıp yurtdışına kaçtı. Yine onun zamanında basın tamamen susturuldu; “jurnalcilik” herkesin ikinci mesleği haline geldi; tarih dersleri programlardan çıkarıldı. O dönemde eğitimde büyük ilerlemeler kaydedildiği ise dönemle ilgili istatistiki bilgiler ışığında, büyük bir yalandır. Asıl ilerlemeyi daha önce kurulmuş Harbiye, Tıbbiye ve Mülkiye gibi yüksekokullar sağladılar.

Yine de herkesi susturmak için güçlü kaynaklar lazımdı; bunu da, Sultan, “Hazineyi Hassa”sı ile sağlıyordu. Vezir payesi verdiği Agop Paşa da bu bütçeyi kısa sürede balon gibi şişirdi. Abdülhamit’in devlet anlayışı “ulus-devlet” değil, “mülk-devlet” idi ve Sultan orduyu “Alman Islahat Heyeti”ne emanet etmişti. Sonunda kendisini iktidardan kovacak subayları da bu “Prusyalı çekirdek” yetiştirdi. Dış politika esas olarak Rusya-İngiltere dengesine dayanıyordu. Zamanında sadrazamlık mevkiini en çok İngilizci Sait ve Kamil paşalar işgal etmiştir. 33 sene iktidarda kalması, kendi maharetinden çok, 1878 Berlin Antlaşması’nı izleyen uluslararası konjonktür sayesinde oldu. 1908’de, Reval’de Rusya ile İngiltere’nin anlaştığına dair haberler yayılıp, birtakım subaylar dağa çıkınca o da dehşet içinde kaldı ve iktidarı terk etti.