86 yıldır yürürlükte: Boğazların teminatı Montrö

İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde Türkiye’nin tam egemenliğini sağlayan ve Rusya-Ukrayna savaşıyla önemi yeniden ortaya çıkan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasının 86. yıldönümü kutlanıyor.

İkinci Dünya Savaşı’na giden süreçte uluslararası ortamda değişen durum ve silahlanma yarışı sonucu Türkiye, değişen koşullar karşısında Boğazlar’ın yeniden ele alınması için Lozan’a taraf ülkelere 10 Nisan 1936’da nota gönderdi. Olumlu bakılması üzerine Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Sovyetler Birliği, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya ve Avustralya temsilcilerinin katılımıyla 22 Haziran’da İsviçre’nin Montrö kentinde toplanan konferans 20 Temmuz 1936’da imzayla sonuçlandı. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’yle Türkiye, boğazlar üzerinde daha önce kısıtlanmış olan hakları geri aldı. 

ÖNEMİ YENİDEN ANLAŞILDI

Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaşla birlikte Montrö’nün önemi yeniden anlaşıldı. Daha önce “Montrö Türkiye’ye ne kazandırmıştır, ne kaybettirmiştir?” ifadesiyle sözleşmeyi tartışmaya açma amaçlı  açıklamalar yapan iktidar temsilcileri, savaşla birlikte ifadelerini Montrö’nün önemi yönünde değiştirdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Montrö’nün ülkemize verdiği yetkiyi, krizin tırmanmasının önüne geçecek şekilde kullanma kararındayız” açıklamasının sonrası Türkiye, tüm ülkelere savaş gemilerinin boğazlardan geçmemesi yönünde telkinde bulundu. Savaşın başladığı 24 Şubat’tan bu yana Karadeniz’e kıyıdaş olmayan ülkelerden herhangi bir savaş gemisi giremedi.

"EMEKLİ AMİRALLER"

TBMM Başkanı Mustafa Şentop’un geçen yıl İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tartışmalarında “Cumhurbaşkanı Türkiye’yi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden de, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nden de çekebilir mi?” sorusuna “Evet yapabilir” yanıtı vermesi üzerine büyük tartışma yaşanmış, 4 Nisan 2021’de 104 emekli amiral Montrö’ye sahip çıkan ortak açıklama yapmıştı. Bunun üzerine emekli amiraller hakkında “Devletin güvenliğine ve anayasal düzene karşı suç işlemek için anlaşma” suçlamasıyla soruşturma başlatılmış, çok sayıda emekli amiral gözaltına alınmıştı. Emekli amiraller hakkında açılan dava sürüyor. 

"KANAL İSTANBUL" TARTIŞMASI

İktidarın “çılgın projesi” Kanal İstanbul’un açıklandığı dönemde Montrö’nün nasıl etkileneceği de tartışma konusu oldu. Bazı yorumcular özellikle ABD gibi Montrö’den rahatsız olan ülkelerin “Kanal İstanbul’u, Montrö’yü delmek için kullanmak isteyebileceğini” savunurken birçok uluslararası hukukçu, kanal yapılsa dahi Montrö’deki Karadeniz’e geçiş düzenlemelerinin devam edeceğini vurguluyor.