Sorun çözümünde temel kriterler, kapsam, sayı ve statü bazlı değerlendirme

EYT’lilerin sesini ve mağduriyetini kamuoyuna daha net duyurmak ve hükümetin bu konuda dikkatini çekmek için yazı dizimizin ilk gününde mevcut durumu özetledik. EYT’lilerle ilgili yapılan çalışmalara katkı sağlamak adına tespit ve önerilerimizi sunacağız. 

Kapsam belirlendikten sonra statülerine göre kapsamdaki sigortalı sayıları tespit edilmelidir.

Aslında bu sorunun uzun yıllar çözülmemesinde en büyük etken kapsamdaki sigortalı sayısının tespit edilememesi. Çünkü 4447 sayılı kanunla beş temel sosyal güvenlik yasasına tabi sigortalıların tümü için emeklilikte kademeli yaş süreci getirildi. Yani bu sadece SSK’lilerin sorunu değil. Tarım SSK, tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur sigortalıları ve devlet memurlarının hepsi emeklilikte yaşa takıldılar. Hükümet tarafından üzerinde çalışılan alternatiflerin maliyet hesaplarının doğru yapılabilmesi için bunların statülerine göre sayılarının net olarak bilinmesi lazım.

Tek statüye tabi çalışanlar için hizmetleri tespit etmek daha kolay olmakla birlikte,  EYT’liler içinde birden fazla statüde çalışması olanlar var. Bunlara hangi statüde aylık bağlanacağı hususu, mülga 2829 sayılı kanunun 8. maddesi gereği; son yedi yıllık fiili hizmet (2520 gün) süresi içerisinde en fazla hizmetin geçtiği statüye, çalışma sürelerinin eşit olması halinde ise son statüye göre belirleniyor. Dolayısıyla, alternatif çözümler üretebilmek için öncelikle EYT sigortalıların sayısı diğer bir ifadeyle, kapsamda ne kadar ve hangi statüde sigortalı olduğunun bilinmesi en başta bu hususun tespit edilmesi gerekir. Diğer türlü maliyet hesapları doğru olmaz.

KAPSAMDAKİ SİGORTALI SAYISI NASIL TESPİT EDİLECEK?

Kapsamdaki sigortalı sayısının SGK kayıtları dışında bir yerden tespit edilmesi mümkün bulunmamakta. Bu çalışma için SGK tescil ve hizmet kayıtlarının esas alınması gerekiyor. İlk defa uzun vadeli sigorta kollarına tabi sigortalılıkları 8/9/1999 (dahil) önce başlayanların tescil kayıtları (ilk işe giriş tarihleri) ile mevcut çalışmalarını gösterir hizmet kayıtları üzerinden çalışmalar yapılması gerekir. SSK sigortalılarının hizmet kayıtları 2004/Mayıs ayından itibaren e-bildirge sisteminin uygulanmasıyla birlikte asgari hatayla düzenli olarak tutuluyor. Ancak, bu tarihten önceki hizmet kayıtlarında sıkıntılar bulunuyor. Buna rağmen hizmet tespitlerinde en seri işlem SSK sigortalıları açısından yapılabilir. 

Devlet memurları hizmet kayıtlarına ilişkin HİTAP projesi hayata geçirildikten sonra devlet memurlarının da hizmetleri güncel olarak takip ediliyor.  

Ancak, Bağ-Kur sigortalılarının 5510 sayılı Kanuna eklenen geçici maddelerle (63, 76, 83) sigortalılıkları durdurulduğundan ve durdurulan sigortalılık süreleri için ihya hakları baki olduğundan, bunların güncel hizmet kayıtlarına ulaşmak ancak emeklilik zamanında mümkün olabiliyor.  

Sonuç itibarıyla birden fazla statüde hizmeti bulunan sigortalılara,  2829 sayılı kanuna göre hangi statüde aylık bağlanabileceği hususlarını, sadece bilgisayar ortamında tespit etmek SGK’nin bu hizmet kayıtlarıyla pek mümkün görünmüyor. Bu tespitleri dosyalar üzerinden kâğıt ortamında yapmak ise çok zaman alacak bir iş. Dolayısıyla maliyet hesaplarının gerçek sigortalı sayıları üzerinden yapılması mümkün olamayacağından, bu yönüyle sağlıklı bir çalışma olmayacağı kesin görünüyor. 

SİGORTALILIK SÜRESİ KOŞULU

Statüler arasındaki farklılıkları göstermek adına, Tablo 8’de 8/9/1999 öncesi sigortalı olanlar için tüm statülerde emeklilik koşulları ile 4447 sayılı kanunla getirilen kademeli geçiş sürecindeki yaş ve gün koşulları gösterilmiştir. 

Sigortalıların emeklilik koşullarının hepsinde; yaş ve prim ödeme gün sayısı şartı var. Bazılarında bu iki koşula 3. koşul olarak sigortalılık süresi şartı da ekleniyor. Her statüyü kendi içinde kendi koşullarına göre değerlendirmek ona göre çözüm önerileri üretmek sağlıklı sonuçlar almak için gerekli.

SADECE SSK’LİLERİ BAĞLAYACAK

Sigortalılık süresi, sigortalıların ilk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi oldukları tarih ile aylık talep tarihleri arasında geçen süredir. Bu süre dolu dolu hizmet anlamına gelmiyor. Sigortalılık süresi şartı aylığa hak kazanma koşulları yönünden sadece SSK ve SSK Tarım (2925) sigortalıları için söz konusu. Dolayısıyla çözüm önerileri içinde sigortalılık süresiyle ilgili bir şart konulacak ise bu sadece SSK’lileri bağlayacak.Bugün itibarıyla 8/9/1999 tarihinden önce sigortalı olan SSK’li kadın ve erkekler için bu koşulun yerine gelip gelmediğine bakıldığında: 

- Aranan 15 yıllık sigortalılık süresi koşulu kadın ve erkek sigortalılar için yerine gelmiş.

- Kadın sigortalılar için aranan 20 yıllık sigortalılık süre şartı da yerine gelmiş

- Erkek sigortalılar için 25 yıllık sigortalılık süre şartı 1997 de işe girenler için 2022, 1998’de işe girenler için 2023 ve 1999 yılında işe girenler için ise 2024 yılında tamamlanacak. 1997 öncesi işe giren erkek sigortalılar için 25 yıllık süre koşulu yerine gelmiş. Dolayısıyla SSK’liler için çözüm önerileri geliştirilirken sigortalılık süresi üzerinde çok durulmasına gerek bulunmuyor. Sigortalılık süresi etkisini çok fazla kaybettiği için çözüm önerilerinin yaş ve prim ödeme gün sayısı üzerinde oluşturulması gerekir.

EMEKLİLİK YAŞI VE PRİM ÖDEME GÜN SAYISI BEKLEYENLER

Kapsamdaki sigortalılar ve bunların sayıları belirlendikten sonra, EYT’lilerle ilgili çözüm odaklı alternatif çalışmalar, iki temel parametre olan emeklilik yaşı ve prim ödeme gün sayısı dikkate alınmak suretiyle ve statü  farklılıkları gözetilerek  aşağıda belirtilen başlıklar altında yapılabilir.

1-Sadece Emeklilik Yaşını Bekleyenler

2-Sadece Prim Ödeme Gün Sayısını Tamamlamayı Bekleyenler

3-Hem Yaşı Hem de Prim Ödeme Gün Sayısını Tamamlamayı Bekleyenler

Bu başlıklar için aşağıda farklı çözüm önerileri geliştirilmiştir.

1- SADECE EMEKLİLİK YAŞINI BEKLEYENLER

Bunlar, her statü için ilgili kanunlarında öngörülen prim ödeme gün sayısı ve varsa sigortalılık süre şartını yerine getirdikleri halde sadece emeklilik yaşını doldurmayı bekleyen sigortalılardır. Bu konuda oluşturulan çözüm önerileri:

A. Emeklilikte yaş koşulunun kısmen aranması

B. Emeklilik yaş hadlerinden indirim yapılması

1. Kademelendirme süreçlerinde yer alan emeklilik yaş hadlerinden; kadın için 3, erkek için 5 yaş indirim yapılması (bu indirimler rakamsal olarak farklılaştırılabileceği gibi erkek ve kadın için eşit yaş şeklinde de uygulanabilir).

2. Statülere göre kadın ve erkek için daha makul emeklilik yaşlarının tespit edilmesi.

C. Emeklilik yaşı tamamlanana kadar bağlanacak emekli aylığının indirimli ödenmesi

A.EMEKLİLİKTE YAŞ KOŞULUNUN KISMEN ARANMASI

Bu alternatifte, ileri yaştaki bazı gruplar hariç olmak üzere emeklilikte yaş koşulunun kaldırılması öngörülüyor. Bu durumda, statülere göre geçici maddelerde yaş dışında yer alan süre ve gün koşulunu yerine getirmiş olanlar hemen emekli olabilecekler. Yaş koşulu kısmen aranan sigortalılar ise, taraflarına kısmi yaşlılık aylığı bağlanan Bağ-Kur sigortalılarıyla, ileri yaş nedeniyle 3600 günle emekli edilen SSK’liler. Bunların kademeli geçiş süreçlerinde 58-60’lara kadar yükseltilen yaş hadlerinin, kadın için 50, erkek için 55 olarak uygulanması öngörülüyor. Buna göre alternatif çözümleri statü bazında açıklarsak: 

-SSK’liler için 506/Geçici 81. maddenin (B) bendinde yer alan sigortalılar için kademeli geçişteki yaş koşulları aranmaksızın; kadında 20, erkekte 25 yıllık sigortalılık süresi ve kadın/erkek için 5000 ila 5975 gün arasında gün koşullarının yerine gelmesinin yeterli sayılması,

Maddenin (C) bendi yani ileri yaştaki sigortalılar için kadın 50, erkek 55 yaş, 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün koşulunun aranması.

-Tarım SSK’liler için yaş şartı kaldırılarak, emeklilik için 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün koşullarının aranması.

-Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlardan; kadında 20, erkekte 25 tam yıl hizmet süresinin bulunması.

-Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlardan; kadında 50, erkekte 55 yaş ve 15 tam yıl koşullarının aranması.

-Devlet memurları için yaş koşulu aranmaksızın; kadında 20, erkekte 25 tam yıl şartlarının yerine getirilmesinin yeterli sayılması.

YARIN: EMEKLİLİK YAŞ HADLERİNDEN İNDİRİM YAPILMASI