Son çeyrek yüzyıldaki görülme sıklığı, artış eğilimleri beklenenlerin ötesinde gerçekleşen ve süregelen “küresel ısınma, iklim değişikliğine” bağlı “sayısız” karmaşık sağlık sorunları (KSS zararlı etkileriyle yaşamı tehdit etmeye devam ediyor... KSS’lerin iki önemlisi -iklimsel afetler, mikrobiyal tehditlertıpkı diğer “doğal afetler gibi” beklenmeyen zamanda, sosyal sınıf ayrımı, yaşam farkı gözetmeden oluşmakta, herkesi, her canlı yaşamını derinden etkilemektedirler.
Özellikle, son yarım yüzyılda sadece yüksek teknolojiye umut bağlayan ve “doğanın yaşamsal dinamiklerini, doğal dengeyi” göz ardı eden insanoğlunun uslanmaz “egosu” yüzünden birçok felaketle yüz yüzeyiz. Antroposen’in son çeyreğinde yaşananlar, özellikle insan, hayvan, bitki, çevre ve ekosistem arayüzünde süregelen “etkileşimler” bu dinamik süreci öngörülemeyen ölçekte ivmelendirmektedir...
Dinamik, devingen, yaygınlaşan, zamanla kasırgaya dönüşen KSS’ler ve “sessiz felaketler sinerjizmi” insan, hayvan, bitki, çevre ve ekosistem arayüzünde sağlık krizlerine dönüşmektedir. Süregelen dengesizliklerin yüzde 95’inden insanoğlu sorumludur! Bu devasa “Antroposenik tehditlerin” farkında mıyız?
DSÖ VERİLERİ
Epidemiyolojik araştırmalar
ve Dünya Sağlık Örgütü
(DSÖ) verilerine göre, iklim
değişikliği ile “mikrobiyal
tehditler” arasında yakın ilişki
bulunmaktadır. Artan küresel
ısınma ve iklim değişikliğine
bağlı mikroorganizma
mutasyonları, patojenlerin tür
adaptasyonları, antimikrobiyal
direnç, vektörlerle bulaşan
hastalıklar ekolojisinde
saptanan zararlı değişimlerin
yakın gelecekte daha
büyük tehlikeler saçacağı
öngörülmektedir. DSÖ’ye
göre, küresel iklim değişikliği,
sıcak hava dalgaları, büyük
yangınlar, seller, tropik
fırtınalar, kasırgalar gibi insani
acil durumları tetikliyor,
etkilerini, ölçeğini, sıklığını
artıyor. Araştırmalar 3.6 milyar
insanın iklim değişikliğine
duyarlı bölgelerde yaşadığını
vurguluyor. DSÖ, 2030-2050
arasında iklim değişikliğinin,
yalnızca yetersiz beslenme,
sıtma, ishal ve “sıcaklık stresi”
nedeniyle yılda yaklaşık 250 bin
ek ölümlere neden olacağını;
2030 yılına kadar sağlığa
doğrudan zarar maliyetinin
yılda 2-4 milyar dolar olacağını
öngörüyor.
TEK SAĞLIK DÜŞÜNCESİ
Bu nedenle, yukarıda vurgulanan KSS’leri çözmek için stratejik önemi her gün yaşamsal değer kazanan tek sağlık düşüncesi (TSD) acilen işlevselleştirilmelidir. Unutulmamalıdır ki TSD sadece zoonotik enfeksiyonlarla mücadele etmek değil, aynı zamanda ve özellikle zoonotik tehditlerin ötesini görmek ve 21. yüzyılın KSS’lerini ve sonuçlarını doğru okumaktır.
Başka bir değimle, TSD, içinde yaşadığımız Antroposen’de ve insan, hayvan, bitki, çevre ve ekosistem arayüzünde süregiden iklimsel afetler ve mikrobiyal tehditlerin arkasındaki olası tehlikelerin farkında olmaktır. Dahası, oluşan farkındalık bilincini işlevselleştirerek tehditlere karşı mesleklerarası ve disiplinlerarası “işbirliği, birlikte çalışma kültürünü” yaşamsallaştırmaktır. Bağlantılılık, karmaşıklık ve belirsizliklerin başat olduğu 21. yüzyılda, giderek yaygınlaşan “bilimsel işbirliği, ekolojik düşünme kültürü” farkındalığında geç kalmak; öngörülemeyen “mikrobiyoekolojik, ekotoksikolojik tehlikelere” kapı aralamaktır.
ÇEVRECİ VE EŞİTLİKÇİ
Bu bağlamda, hem süregelen “iklimsel afetler ve mikrobiyal tehditlere” dur demek, hem de “mikrobiyo-ekotoksikolojik tehlikeleri” önlemek için TSD’den beslenen “tek sağlık eğitimi”ni yaşama aktarmak, olası “Antroposenik” sorunları önlemenin vazgeçilmez yoludur. Çevreci, eşitlikçi, bütüncül bu yeni yolu seçmek, bu yoldan yürümek, eleştirel düşünce, sosyokültürel bilincin gelişimiyle yakın ilişkili ve doğru orantılı olsa gerek...
Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan
Kocaeli Üniversitesi, KSHMYO
Tıbbi Hizmetler ve Teknikler
Bölümü Öğretim Üyesi ve
Veteriner Hekimler Derneği Üyesi
