'Etki ajanlığı' nasıl işliyor?

Rusya’dan İngiltere’ye; ABD’den Çin’e birçok ülkede, Türkiye’de hayata geçirilecek olan bu tasarının benzerleri uygulanıyor. Gürcistan’da, fonlarının yüzde 20’sinden fazlasını yurt dışından alan tüm kuruluşların ‘yabancı etki ajanı’ olarak görülmesini içeren tasarı yürürlüğe giriyor. 

Dünyada benzer örnekleri olan yasa tasarısının; Türkiye için kapsamı henüz netleşmemiş olsa da dünyadaki örnekler incelendiğinde bir çıkarım yapmak mümkün. Ancak bu yasanın basın özgürlüğünde yeni bir baskı yaratması da ihtimaller dahilinde...

MİT SÖZLÜĞÜNDE AJANLIK, SADECE ‘BİLGİ BELGE’

Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) 'istihbarat sözlüğü' alanında ‘etki ajanı’ şu şekilde tanımlanıyor: Düşman topraklarında Etki (Nüfuz) Operasyonları yürüten; fikri yapısı, kariyeri, pozisyonu ve kişiliği itibarıyla, fert ve toplumlar üzerinde görüş oluşturma, mevcut görüşü güçlendirme ya da değiştirme imkan ve kabiliyetini haiz (görüş lideri) ajan.

Türkiye’de özellikle son aylarda İsrail Dış İstihbarat Servisi (MOSSAD) adına ‘uluslararası casusluk’ yapanlara yönelik çok sayıda operasyon gerçekleştirildi. Türk Ceza Kanunu’nun 328’inci maddesi casusluk suçunu, devletin güvenliğine veya iç veya dış siyasal yararlarına ilişkin belge ya da vesika içeriklerindeki bilgilerin yabancı bir devlet adına “siyasal veya askeri casusluk” maksadıyla temin edilmesini cezalandırıyor. Yani mevcut yasa, casusluk suçunu “bilgi ve belge” üzerinden işlenebilen bir suç olarak tanımlıyor. 

Ancak son olarak MİT ve İstanbul Emniyeti Terörle Mücadele Şube Müdürlüğü’nün düzenlediği ‘Köstebek-2’ operasyonu ile edindikleri bilgileri MOSSAD’a satan 7 kişi gözaltına alındı. Gözaltına alınan kişilerden birinin bazı televizyon kanallarında programlara katılan ve eski bir kamu personeli olan Hamza Turhan Ayberk olduğu tespit edildi. 

MİT, yaptığı çalışmalar kapsamında, özel dedektif Ayberk’in para karşılığı MOSSAD’a bilgi sızdırdığını belirledi. Ayberk’in, aldığı talimatlar üzerine Türkiye’deki Orta Doğulu şahıs ve şirketler hakkında bilgi derlediği tespit edildi. Ayberk’in katıldığı TV programlarında da ‘etki ajanı’ olarak izleyenleri yönlendirme yoluna gittiği anlaşıldı.

DÜNYADAKİ ÖRNEKLERİ

Bu durum Avrupalıların literatüründe “yabancı güç”, “etki ajanları”, “ajan provokatörler”, “casus ajanlar”, “yönlendirici ajanlar” ya da kapsamlı bir deyişle “nüfuz casusları” olarak geçiyor.

Bu kişiler bağlı oldukları istihbarat servisleri ya da uluslararası şirketlerden gelen emirle istenilen algıyı oluşturup, gerekli propagandayı yapıyor. Bu propagandaları bazen dışarıdan finanse edilen medya kuruluşları ile yapılırken bazen de yabancı okullar açarak, karşılıksız burslar vererek; kurslar, seminer, toplantılar ve yardımlar düzenleyerek yapıyorlar. 

Örneğin, İngiltere 2023 yılında Ulusal Güvenlik Yasası ile  “düşman” kavramı yerine “Yabancı güç” tanımını getirdi. Böylece yabancı bir devlet ve organizasyon adına veya çıkarına yapılan faaliyetler suç kabul edildi.

Suç Davranışı ve Mülkiyet Yasası (Criminal Finances Act) gibi yasalar yabancı etkileri düzenlemeye yönelik olarak karşımıza çıkıyor. Öte yandan Fransa, Belçika, Hollanda, Danimarka, Avusturya ve İsviçre’de benzer yasal düzenlemeler hayata geçirildi ve çalışmalar başlatıldı. Bir diğer örnek ise hâlâ sokaklarında protestoların sürdüğü Gürcistan.

Çin ise 2017 yılında yürürlüğe giren “Yabancı Etki Ajanlığı Yasası” ile ulusal güvenliğini korumayı amaçlayan bir dizi düzenlemeye gitti. Bu yasa, Çin topraklarında faaliyet gösteren yabancı kuruluşların ve bireylerin Çin’in içişlerine karışmasını, yabancı etki ajanlarının ve kuruluşlarının Çin’in siyasi sistemine müdahale etmesini önlemeyi hedefliyor. Bu yasaya göre, yabancı etki ajanlarına ilişkin faaliyetlerde bulunan kişilerin kayıt altına alınması ve belirli kurallara uymaları gerekiyor.

RUSYA’DA YABANCI FON ALANLAR ‘AJAN’ OLARAK KAYDOLUYOR

Rusya’da ‘Ticari Olmayan Kuruluşların Yabancı Ajan Görevlerini Yerine Getiren Faaliyetlerinin Düzenlenmesine İlişkin Rusya Federasyonu Yasama İşlemlerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’ 2012 yılında yürürlüğe girdi.

Kanun, yurt dışından fon alan ve siyasi faaliyetlerde bulunan kâr amacı gütmeyen kuruluşların Adalet Bakanlığı’na ‘yabancı ajan’ olarak kaydolmasını gerektiriyor. Kanuna göre, ‘yabancı ajanlar’ kapsamlı yıllık denetimler, üç aylık mali raporlama ve her altı ayda bir tüm faaliyetler hakkında hacimli raporlama dâhil olmak üzere katı bir kontrol rejimine tabii. 

2019 yılında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ülkede internette veya başka bir ortamda bilgi yayan ve yurt dışından finanse edilen kişilerin de “yabancı ajan” olarak tanınmasını öngören yasal değişikliği onayladı.

Rusya Devlet Yasa Bilgi Sisteminde yayımlanan değişikliklerle, çeşitli ortamlarda bilgi yayan ve yurt dışından finanse edilen kişiler “yabancı ajan” sayılıyor. Öte yandan Putin, Rus vatandaşlarına ait verilerin yurt dışında depolanmasına ağır cezalar getiren yeni bir kanunu daha onayladı. Yeni yasaya göre, Rus vatandaşlarına ait verileri yurt dışında depolayan şahıslara ve şirketlere, 30 bin ila 6 milyon ruble arasında ceza verilebilecek.

YURT DIŞINDAN FONLANAN MEDYA KURUMLARINI KAPSAYABİLİR

ABD ise bu konuda çok daha köklü bir geçmişe sahip; ‘yabancı etkenler’in takibi ve denetimi yapılıyor. ABD’de “yabancı etken” yasası The Foreign Agents Registration Act (Yabancı Ajanlar Kayıt Yasası-FARA), Nazi propagandasına karşı 1938’de çıkarıldı.

Bu yasa, hâlâ yürürlükte; ancak, zaman içinde önemli değişikliklere uğradı. İçerdiği “propaganda” kavramı ortadan kalktı ve belirtilen amacı, ABD’deki yabancı etkisini tespit etmek ve ulusal güvenliğe yönelik tehditleri takip altında tutmak olarak çerçevelendi.

TÜRKİYE'DEKİ RUSYA'DAKİNE BENZİYOR

Türkiye’deki yasa tasarısının kapsamı henüz net değil ancak bilindiği üzere içeriğinde internetteki faaliyetler ve yurttaşlar ile ülkedeki yabancılar hakkındaki araştırmaları da içeriyor.

Bu açıdan Rusya’da yürürlükte olan yasayı anımsatıyor çünkü Rusya’da da internette veya başka bir ortamda bilgi yayan ve yurt dışından finanse edilen kişiler bu suç kapsamına giriyor.

Ancak Türkiye’de bu yasanın nasıl işleyeceği tam olarak net değil; kamuoyunda yurt dışından fonlanan ve fonlandığı ülkenin ‘lehine’ çalıştığı tespit edilen medya kurumlarının ve gazetecilerin de bu suça istinaden ‘etki ajanı’ olarak isimlendirilmesi endişesi hakim bulunuyor.