Anadolu Rumlarının ortak belleği...

Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi üzerine yapılmış en kapsamlı arşivlerden birine sahip olan Atina’daki Küçük Asya Araştırmaları Merkezi, 1930 yılında müzikolog Melpo Logotheti Merlie ve Yunan kültürü uzmanı Oktavios Merlie tarafından Atina’da kuruldu. Merkezin kuruluş vazifesi Rum Ortodoks mübadillerin yaşadıkları ile ilgili kişisel görüşlerini kayıt altına alarak geçmişlerinin canlı kalmasına katkıda bulunmak. Merkezin müdür yardımcılığı görevini üstlenen Stavros Anestidis İstanbul’da... Önceki akşam Tütün Deposu’nda ‘Arşivden Sonra?’ etkinliği kapsamında “Anadolu Rum Ortodoks Nüfusunun Ortak Belleği” başlıklı bir konuşma gerçekleştiren Anestidis ile etkinlik öncesi bir söyleşi gerçekleştirdik.

Anestidis, “Merkez 1930’larda kuruldu ama onun çekirdeği aslında Yunanistan çapında müzik kayıtlarıydı. Müzik kayıtları bağlamında bunu yapan araştırmacılar Anadolu’dan gelen Rum göçmen mübadillerle karşılaştılar. Bu aşamada onların tanıklıklarının çok önemli oluğunu ve kayıt altına alınmazsa kaybolacağını düşündüler ve müzik kaydını bir kenara bırakıp mübadillerin tanıklarını dinleyip kaydetmeye başladılar. Böylece 30 yıl sonrası yani 1950’lere kadar süren bir araştırma ekibiyle 300 sayfayı bulan Anadolu Rum göçmen mübadillerin kayıtlarının yer aldığı bir arşiv oluştu” diyor. Enstitünün amacını oluşturdukları arşivi değerlendirmek, araştırmaya açmak ve bu arşivden kaynaklarla Anadolu Rumlarının kültürel sosyal ve 1922 yılı yaşamlarıyla ilgili yayınlar hazırlamak olduğunun altını çizen Anestidis, aynı zamanda üç binin üzerinde orijinal fotoğrafın arşivlerinde olduğunu da söylüyor.

‘Anadolu Rum Ortodoks Nüfusunun Ortak Belleği’ başlıklı bir konuşma gerçekleştiren Anestidis ile etkinlik öncesi bir söyleşi gerçekleştirdik.

Enstitü, fotoğrafların bazılarını satın almış, bazılarını ise mübadil aileler bağışlamış. Anestidis, “Bu fotoğrafların bir kısmı 1950 sonrası. Kayıt aşaması bitince araştırmacılar Anadolu’ya geri dönüp orada çalıştıkları yerleri yakından görmek amacıyla ziyaretler düzenlediler ve böylece 1950 yıllarının resim koleksiyonu oluştu. Türkiye’ye gelince Lozan Mübadilleri Derneği 1999 yılında gelip bize danıştılar ve bizi örnek alarak çalışmaya başladılar. Son 20 yılda büyük bir aşama kaydettiler. Tabii onlarda birinci kuşak kaybolmuş ama yine de birinci kuşaktan mübadillerle röportajlar yapıldı. Bizim arşimizden farkı onlar ses ve video kaydıyla yapıldı. 1930’lu yıllarının teknolojisiyle bunu yapmak mümkün değildi, bizim arşiv tamamen yazılı” diyor. Küçük Asya Araştırmaları Merkezi’nin arşivi dijitale aktarılmış ve herkese açık. Enstitünün bilimsel bir yayın organı var. 1977’den bugüne kadar 20 cilt yayımlanan ayrıca Rum mübadillerinin 1922 öncesi yaşamıyla ilgili yaptıkları çalışmaların tümü 60 yayından ibaret. Aynı bağlamda mübadillerin 1922 -24 sürecinde Anadolu’yu terk ettikleri andaki tanıklıklarını içeren kitap çalışmaları var ki bu çok önemli 5 ciltten oluşuyor. Karadeniz Rumlarıya ilgili son cilt bu sene çıktı.

Anestedis, “Bizim esas amacımız bilimsel yayın organımızı sürdürmek ki Yunanistan dışından, Avrupa’dan meslektaşların makaleleri de var. Son zamanda akademisyenlerin yazdıklarını çeviyoruz. Türkçeden Yunancaya veya İngilizceye. Atina’ya gelen Türk öğrenciler de gelip arşivimizde çalışabiliyor. Bunun yanında tarihçiler, halk bilimciler veya gazeteciler için de arşivimiz açık” diyor.

Anestedis bugün Boğaziçi Üniversitesi Özger Arnas Salonu’nda saat 14.00’de bir söyleşi gerçekleştirecek.