Deterjanda çifte standart

Akdeniz Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Bülent Topkaya, bir bitki besin maddesi olan fosforun su kaynaklarında tam bir gübreleme etkisi yaptığını söyledi.

Fosforun ötrofikasyona neden olduğunu belirten Topkaya, sulak alan ekosistemlerini bozarak burada yaşayan kuş, balık ve diğer canlıların azalmasına ya da yok olmasına neden olabileceğini dile getirdi.

Ötrofikasyonun, (Atıklarla gelen aşırı besin maddelerinin vejetasyonu uyarmasıyla göllerin çözünmüş oksijen yokluğu sonucunda ölmesine kadar gidebilen yaşlanma süreci) ileri safhalarında oksijen tükeneceği için ilgili sistemin önce bataklığa sonra çayıra dönüşerek su formundan kara formuna geçtiğini ifade eden Topkaya, bu nedenle çoğu Avrupa ülkesinde deterjanlarda fosfor kullanılmadığını kaydetti.

AÜ Çevre Mühendisliğinde yapılan bir araştırmada evsel atıksu arıtma tesislerine giren atıksu ve çıkan arıtılmış suyun içerdiği fosfor konsantrasyonlarının izlendiğini belirten Topkaya, yapılan analizlere göre tesislere giren suda bulunan fosforun yaklaşık yüzde 50'sinin deterjanlardan kaynaklandığını vurguladı. Biyolojik arıtma tesislerine giren fosforun yaklaşık yüzde 40'ının uzaklaştırılabildiğini ifade etti.

Bu durumda çıkış sularının doğrudan kıyı alanlarından denize karıştığı ve kıyı alanlarının rekreasyon amacıyla kullanıldığı bölgelerde bitkisel üretimin artmaması için fosforun sudan uzaklaştırılması gerektiğine işaret eden Topkaya, bu amaçla biyolojik arıtmaya ek olarak kimyasal arıtım uygulanması gerektiğinin altını çizdi.

Topkaya, Türkiye'de satılan deterjanlarda, suyu yumuşatmak için yüzde 30 oranında fosfor kullanıldığını belirterek, şunları söyledi:

''Otomatik çamaşır makinelerinin yaygın olarak kullanılması ile otomatik makine deterjanlarına talep artmış ve 1990'ların başında matik deterjanlar ithal edilmeye başlanmıştır. Bunların ambalajlarının üzerinde fosfor içermediklerine yönelik ibareler bulunmaktadır. Talebin artması ve üretimin Türkiye'de yapılmasıyla deterjanlarda fosfor kullanımına devam edilmiştir.

İtalya'da atıksuda bulunan fosfor miktarının yüzde 50'sine deterjanların neden olduğunun saptanmasının ardından bu maddenin kullanımı yasaklanmış, yüzey sularında olan toplam fosfor yükü yılda 59 bin tondan 45 bin tona gerilemiştir. Avrupa'da eğer deterjanlar fosforsuz üretilebiliyorsa kanunen de yasaklanmışsa, deterjan firmalarında Türkiye'de de artık yavaş yavaş bu yıl içinde teknolojik dönüşümü sağlayıp aynı kalitede deterjan üretmelerini bekliyoruz.''
 

Arıtma maliyeti artıyor

AB'ye uyum sürecinde önümüzdeki 3-5 yıl içinde arıtma tesislerine yönelik büyük yatırım gerektiğini belirten Topkaya, ''Türkiye'de 2 bin 900'den fazla belediye var. Bunların yüzde 10'unun arıtma tesisi var. Yüzde 90'ına arıtma tesisi yapılacak. Bunların hepsinin suyu denize, göle karışmıyor. Ama karıştıkları yerlerde ekosistemde kirlenme yaratıyor'' dedi.
Atıksu Arıtma tesislerinde biyolojik/kimyasal fosfor uzaklaştırma yöntemleri kullanıldığını dile getiren Topkaya, bu işlemlerin tesis maliyetinin yanı sıra çamurdaki fosfor konsantrasyonunu da arttırdığını kaydetti.

Türkiye'de de kamu ve çevre yararı göz önünde tutularak kısa zamanda deterjanlarda fosfor kullanımına son verilmesi gerektiğini vurgulayan Topkaya, ''Binlerce arıtma tesisine fosfor uzatma tesisi yapacağımıza, fosforsuz deterjan kullanalım. Ülke olarak ulusal düzeyde daha büyük avantajı var ki adamlar kaynağından yasaklamış. Çevreye daha saygılı dost bir deterjan beklemek hakkımız'' diye konuştu.
 

Avrupa ve Türkiye'de deterjan kullanımı

Topkaya, Türkiye'de deterjanların yüzde 95'inin fosforlu üretildiğini, yılda kişi başına 10 kilogram deterjan tüketildiğini söyledi.

Fosforun yüzde 50'sinden fazlasını küçük değişikliklerle uzaklaştırmanın mümkün olduğunu ifade eden Topkaya, Finlandiya'da kişi başına yılda 3.8 kilogram, İsveç'te 4.5, Norveç'te 4.9, Danimarka'da 6.5, Hollanda'da 7.5, Yunanistan'da 10.2, Fransa'da 11.8, Portekiz'de 12.2, İspanya'da 12.4, İtalya'da 12.9 kilogram deterjan tüketildiğini kaydetti.
AB ülkelerinden Hollanda, Norveç, İtalya, Almanya, İsviçre, Avusturya'da kullanılan deterjanların hiçbirinin fosfor içermediğini belirten Topkaya, Slovenya, Finlandiya, Belçika, İsveç ve Danimarka'da da deterjanların yüzde 80'inden fazlasında fosfor kullanılmadığını söyledi.