Emperyalist ülkeler 100 yıl boyunca sömürdü: Banaba Adası'nda içme suyu kalmadı

Büyük Okyanus’ta yer alan Kiribati’ye bağlı Banaba Adası’nda halkın içme suyu kalmadı. Salgın hastalıklar ve kıtlıkla mücadele eden ülke oldukça kötü günler geçiriyor. İngiltere, Yeni Zelanda ve Avustralya’nın 1900’lerde başladığı fosfat madenciliğinin tükettiği adada toprak o kadar yoğun bir şekilde sömürüldü ki, ada topraklarının yüzde 90’ı çıplak kaldı.

Yerli halk üç ülkeden de tazminat istediklerini belirterek adada sürdürebilir bir yaşam sağlamak için yardım çağrısında bulundu.

‘TUZLU SU İÇMEKTEN BAŞKA ŞANSIMIZ YOK’

Banaba'ya son düzgün yağmur bir yıldan daha uzun bir süre önce yağdı. Kiribati ülkesinin bir parçası olan izole orta Pasifik adasındaki insanlar yağmur olmadan, içme, banyo yapma ve mahsul yetiştirme için gereken suyu denizden karşılamaya çalıştı ancak, geçtiğimiz Kasım ayında tuz arıtma tesisi bozuldu.

Durum adada yaşayan yaklaşık 300 kişi için umutsuz bir hal aldı. Kirlenmiş su içmeye zorlanan insanlar, salgın hastalıklara yakalandı ve açlıktan ölme korkusuyla mücadele etmeye başladı.

Bir Banaba sakini olan Taboree Biremon, "Deri hastalığı ve ishal özellikle çocuklarda çok yaygın, çünkü kontamine su veya tuzlu su içmekten başka seçeneğimiz yok. Çocuklar iyi değiller, çünkü anlamıyorlar. Alamayacakları yiyecekleri istiyorlar. Çok üzüldük ama yapacak bir şey yok” ifadelerini kullandı.

‘SU ARAMAKTAN UYUYAMADIK’

Taboree, ada sakinlerin içecek suları olmadığını ve balıktan başka yiyecekleri olmadığını belirterek, tüm ekinlerin öldüğünü söyledi:

"Ayrıca uyuyamadık çünkü tek yapmak istediğimiz adada su aramaktı. Sadece hayatta kalmanın bir yolunu arıyoruz. Sahip olduğumuz his, denizde sürüklendiğimiz, kaybolduğumuz ve kimsenin umrunda olmadığımız.”

ADA YÜZEYİNİN YÜZDE 90’I ÇIPLAK KALDI

Bununla birlikte, Banaba’nın yaşadığı kabusun başlangıcı 20. yüzyılın başına uzanıyor. Avustralya ve Yeni Zelanda, 1900 yılında Avustralyalı madenci Albert Ellis tarafından başlatılan fosfat madenciliği yoluyla 20. yüzyılda yerliler tarafından kutsal kabul edilen "te bangabanga" mağaralarının yok edilmesine katkıda bulundu.

Sonraki 80 yıl boyunca, eşit oranda Avustralya, Yeni Zelanda ve İngiltere'ye ait olan İngiliz Fosfat Komisyonu (BPC), Banaba'daki madenleri o kadar yoğun bir şekilde çıkardı ki, adanın yüzeyinin yaklaşık yüzde 90'ı çıplak kaldı. BPC ayrıldığında, adadaki 22 milyon ton arazi kazınmıştı.

'GELDİLER, PARA KAZANIP GİTTİLER’

Avustralya Ulusal Üniversitesi'nde doçent ve “Consuming Ocean Island: Stories of People and Phosphate from Banaba” adlı kitabının yazarı Katerina Teaiwa, “Yıkım kesinlikle onların faaliyetlerinin bir sonucu. Geldiler, büyük bir parti verdiler, çok para kazandılar ve gittiler” dedi.

Öte yandan, Banabanlar, mağaraların suyu yakalama ve depolama konusundaki doğal yetenekleri nedeniyle tarihsel olarak kuraklıktan kurtulabilmeyi başardı. Ancak adanın ihtiyarlarına göre, mağaraların neredeyse tamamı yok edildi ve kalan birkaç tanesi kirlendi.

Yaşlılardan biri olan Pelenise Alofa, “Birçok Banabanlı için, te bangabanga artık yalnızca nesiller boyunca aktarılan hikayelerde ve danslarda var” dedi ve tarihsel olarak, kadınların toplumdaki önemini vurgulayan mağaralara yalnızca kadınların girebileceğini sözlerine ekledi. Alofa, “Şimdi hepsi kayboldu. Dans ediyoruz ve atalarımızın kötü bir kuraklık sırasında mağaraları nasıl bulduğuna dair hikayeler anlatıyoruz. Kim olduğumuzun bir parçası. Ben bu sorunların şimdiye kadar çözüleceğini düşünürdüm, ama artık umudumu yitirdim” dedi.

MAHKEME KARAR VERDİ

Öte yandan, Banaba sakinleri, topraklarına yaptıklarından dolayı tazminat almak için daha önce Avustralya, İngiltere ve Yeni Zelanda’ya karşı birçok yasal girişimde bulundu. Bazıları küçük kazanımlarla sonuçlandı. 1976'da bir grup İngiltere'ye yıkımdaki rolü nedeniyle dava açtı: mahkeme, İngiltere'nin manevi bir borcu olmasına rağmen yasal bir yükümlülüğü olmadığına karar verdi.

İngiliz hükümeti sonunda Banaba’ya, tüm diğer yasal işlemleri geri çekmeleri koşuluyla, BPC ortak hükümetleri adına 10 milyon Avustralya doları teklif etti.

NTV/BirGün