Meclis yeni anayasa için araştırma yaptı

Meclis Araştırma Merkezi tarafından, "Uluslararası anlaşmaların yapım süreci ve ulusal mevzuat karşısındaki durumu" başlıklı yapılan çalışmada, Türkiye'deki yeni anayasa çalışmalarına hazırlık çerçevesinde AB üyesi ülke, ABD ve Türk anayasalarında uluslararası hukukun esas kaynaklarına ilişkin düzenlemeler özetlendi.

Çalışmada, devletlerin uluslararası yükümlülüklerini ulusal mevzuatlarının üstünde gördükleri belirtilerek, "Bazı ülkeler bunları kanunlara eşdeğer görürken bazıları anayasalarının da üstünde tutmuşlardır. Bu nedenle de anayasa mahkemelerinin ulusal mevzuat ile uluslararası anlaşma hükümleri arasında çelişki gördüğü durumlarda anlaşmanın getirdiği düzenlemelere uyulmaktadır. İncelenen ülkeler arasında bunun tek istisnası Avusturya'dır. Avusturya Anayasa Mahkemesi bir uluslararası anlaşmanın anayasaya aykırı olduğuna karar verirse o anlaşmanın uygulanması durdurulur ve uygulanması için yapılan düzenlemeler yürürlükten kalkar" denildi.

Ülkelerdeki uygulamalar

Araştırmanın "sonuç" bölümünde şu ifadeler yer aldı:
İncelenen ülkelerden Almanya, Avusturya, Estonya, İrlanda, İtalya, Macaristan, Malta, Portekiz, Slovakya, Yunanistan genel kabul görmüş uluslararası hukuk kurallarının ulusal mevzuatlarının ayrılmaz bir parçası olduğunu belirtmiştir
İncelenen ülkelerin iki tanesi dışında (Malta-net olarak belirtilmemiş-, Macaristan-sadece hayati önemde olanları parlamento yapar-) anlaşma yapma yetkisi (müzakere, imza, akit) yürütmeye (Cumhurbaşkanı, Kral, Başkan, Taç, Grandük, Hükümet, Bakanlar Kurulu) verilmiştir.

Ülkeler başta siyasi nitelikteki anlaşmalar ile toprak düzenlemeleri olmak üzere "önemli" uluslararası yükümlülükler üstlenmeyi ya da daha önce taraf olduğu düzenlemelerin feshedilmesini yasama organlarının onayına bağlamıştır (Almanya, Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, İrlanda, İspanya, İsveç, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Yunanistan). Bazı ülkelerde bu yükümlülükler için "ön onay"a ihtiyaç vardır (Hollanda, Macaristan, Polonya). Ön onayın Anayasa Mahkemesi tarafından yapıldığı ülkeler de vardır (Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Fransa-belli kişi ve kurumların başvurusu üzerine-).

Birleşik Krallık'ta parlamentonun anlaşmalarla ilgili rolüne ilişkin bir anayasal düzenleme olmasa da uygulama büyük ölçüde diğer ülkelerin hukuki durumuyla paralellik arz etmektedir.

Federal devletlerin bir kısmı federe devletlere yabancı devletlerle anlaşma yapma yetkisi verirken (Avusturya, Almanya, Belçika) ABD'de eyaletler anlaşma imzalayamaz.
Devletler uluslararası yükümlülüklerini ulusal mevzuatlarının üstünde görmüşlerdir. Bazı ülkeler bunları kanunlara eşdeğer görürken bazıları anayasalarının da üstünde tutmuşlardır. Bu nedenle de anayasa mahkemelerinin ulusal mevzuat ile uluslararası anlaşma hükümleri arasında çelişki gördüğü durumlarda anlaşmanın getirdiği düzenlemelere uyulmaktadır. İncelenen ülkeler arasında bunun tek istisnası Avusturya'dır. Avusturya Anayasa Mahkemesi bir uluslararası anlaşmanın anayasaya aykırı olduğuna karar verirse o anlaşmanın uygulanması durdurulur ve uygulanması için yapılan düzenlemeler yürürlükten kalkar.

Danimarka Parlamentosu kendi üyelerinden oluşan bir "Dış Politika Kurulu" seçmektedir. Hükümet önemli dış politika kararları almadan önce Kurul'un tavsiyesini almaktadır. İsveç'te "ülkenin çıkarlarının gerektirdiği durumlarda" parlamento yerine başkanlığını parlamento başkanının yaptığı ve parlamenterlerden oluşan dokuz kişilik Dışişleri Danışma Konseyi ile görüşerek anlaşma yapabilir.

AB üyesi ülkeler anayasalarında belli egemen yetkilerin uluslararası örgütlere devrini öngören hükümlere yer vermektedir (Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Hollanda, İspanya, İsveç, Lüksemburg, Polonya, Slovakya, Slovenya, Yunanistan).