'Modern çağın imgesi'

“Munch’un başyapıtı ‘Çığlık’ modern çağın tanımlayıcı imgesidir ve insanlığın temel bir görünümünü belleklerden silinmeyecek bir yoğunlukla sunmaktadır. Tablonun büyük gücü, 20. yüzyıl başında tamamlanmasıyla birlikte hemen ortaya çıkmış; Munch da çeşitli özgün baskılarını üreterek bu imgenin çoğaltılmasına katkıda bulunmuştur. Bütün bunlar, yapıtın dünya çapında üne kavuşmasına ve ününü pekiştirmesine yardımcı olmuştur.”

Sotheby’s New York’un “Empresyonist ve Modern Sanat Bölümü”nün başında bulunan Simon Shaw, Norveçli ressam Edvard Munch’un (1863-1944) 2 Mayıs’ta satışa sunulacak “Çığlık” adlı yapıtını böyle tanımlıyor.

Evet, “Çığlık”, Sotheby’s’in New York’ta düzenleyeceği Empresyonist ve Modern Sanat Müzayedesi’nde 80 milyon dolarlık bir açılış fiyatıyla alıcısını arayacak.

‘Mona Lisa’dan sonra

Bırakın sanat tarihiyle, resim sanatıyla yakından ilgilenenleri, pek çoğumuz için bildik bir imgedir o. Kan kırmızısı bir göğün altında, ürküye kapılmış, çığlık atan, daha doğrusu haykıran cesetsi bir yaratığın görüntüsü, yalnızca sanat tarihinin değil, popüler kültürün de belleğine kazınmıştır.

Munch’un pek çoklarınca başyapıtı sayılan “Çığlık”, Leonardo’nun “Mona Lisa”sından sonra, yaygın görsel kültürün en sarsılmaz ikonlarının başında gelir belki de.

Simon Shaw da “Çığlık’ın gerek sanat tarihi gerek popüler görsel kültür açısından taşıdığı olağanüstü önem göz önüne alındığında, Sotheby’s’in mayıs satışının bugüne kadar düzenleme olanağı bulduğumuz en tarihsel müzayedeler arasındaki yerini alacağı açıktır” diyor.

Resmin Dostoyevski’si

İnsan ruhunu olanca çıplaklığıyla dışavuran yapıtlarıyla “resim sanatının Dostoyevski’si” sayabileceğimiz Munch’un “Çığlık”ı, birçoklarınca “modern insanın ruhsal acılarının simgesi” olarak görülür. Gerçekten de böylesi bir başyapıtın satışa sunulması, sanat piyasasında kırk yılda bir rastlanan olaylardan biri olsa gerek.

‘Doğanın Haykırışı’

Munch’un aslında “Doğanın Çığlığı” ya da “Doğanın Haykırışı” adını verdiği bu yapıtın dört farklı teknikle çalışılmış dört ana değişkesi var.

Munch, “Çığlık”ı ilk kez 1893’te yaratmış. Bu yağlıboya tablo, bugün Oslo’daki Ulusal Müze’de. Sanatçının 1910’da mukavva üstüne tempera tekniğiyle çalıştığı “Çığlık” ise yine Oslo’daki Munch Müzesi’nde.

Ne ki, 1895’te iki ayrı teknikle “Çığlık”ın iki ayrı değişkesini daha yapmış Munch. Bunlardan biri, yapıtın taşbaskısı. Öbürü ise, pastel çalışılmış bir “Çığlık”.

Sotheby’s müzayedesinde yer alacak tablo da “Çığlık”ın, uzun yıllardır Norveçli işadamı Petter Olsen’in özel koleksiyonunda bulunan bu pastel değişkesi. Bu tablo, Petter Olsen’e babası Thomas Olsen’den miras kalmış.

Munch’un hem komşusu hem de yakın dostu olan armatör Thomas Olsen, Alman dışavurumculuğunun gelişimine büyük katkılarda bulunan sanatçıya pek çok resim siparişi vermekle kalmamış, Hitler’in iktidara gelmesinden sonra Nazilerce “yozlukla” suçlanarak yapıtları Almanya’nın önde gelen devlet galerilerinden çıkarılan Munch’un pek çok tablosunun Almanya dışına taşınmasına yardımcı olarak yok edilmelerinin önüne geçmiş.

Çerçevedeki şiir

Ancak Munch yapıtının böylesi bir geçmişe sahip olmasının yanı sıra, çok ilginç bir özelliği daha var. Sanatçının, tablonun çerçevesine fırçasıyla yazdığı şiirsel metin, yapıtı daha da benzersiz kılıyor.

“Munch’un ünlü şiiri, ‘Çığlık’ın öyküsündeki ana öğelerden biri” diyor Simon Shaw.

“Sotheby’s’de satışa sunacağımız tablonun benzersiz bir özelliği de yapıtın dört ana değişkesi arasında, özgün çerçevesinde bu elyazısı metnin bulunduğu tek tablo olması. Bütün bunlar, bu tabloyu gerçekten olağanüstü kılmakla kalmıyor, aynı zamanda özel koleksiyonlardaki en büyük sanat yapıtlarından biri olmasını sağlıyor.”

Zihnin betimlenişi

Munch, pek çok sanat tarihçisine, özellikle Alman dışavurumculuğunun gelişmesine çok önemli bir katkıda bulunmuştu. Simon Shaw da “Munch, 19. yüzyıl sonlarında -Vincent van Gogh’la birlikte- gözlemlenebilir bir dış gerçeklikten çok, zihnin içini betimlemeye çalışan yeni bir sanat biçimi keşfetmişti” diyor.

“‘Çığlık’, 20. yüzyılın sanat tarihine egemen olan ve günümüz sanatçıları açısından da temel önemini hâlâ koruyan dışavurumculuk akımının belirleyici imgesidir belki de.”

Sotheby’s’in 2 Mayıs’taki Empresyonist ve Modern Sanat Müzayedesi’nde, kuşkusuz, Munch dışında pek çok önemli sanatçının yapıtları var. Simon Shaw bu sanatçılar arasında özellikle Dali, Van Gogh, Picasso ve Miró’nun adlarını vurguluyor.