"Para, devlet ve haksızlık"

İSMMMO, Prof. Dr. Figen Altuğ koordinatörlüğünde, Doç. Dr. Murat Çak, Yrd. Doç. Dr. Murat Şeker ve Araştırma Görevlisi Önder Bingöl tarafından hazırlanan, "Türkiye'de Vergi Bilinci-İstanbul Araştırması'nı" açıkladı. Araştırmaya göre, vergi denince akıla "para" ve "devlet" kelimeleri geliyor.

Verginin gelir eksilten bir yapı içermesi ve ödeme aracının nakden gerçekleştirilmesi para kelimesini çağrıştırırken, "devlet" kelimesinin yer alması ise verginin devletle özdeşleştirilmesi ile vergiyi alan ve kullanan kesimin devlet olmasıyla açıklandı. Bu iki ifadeyi sırayla "haksızlık/adaletsizlik", "sorumluluk/yükümlülük", "borç" kelimeleri izliyor. Araştırmada, haksızlık/adaletsizlik kelimeleriyle verginin ifade edilmesi, hem vergi sisteminden duyulan rahatsızlıklardan yani adil olmayan bir vergi sisteminden, hem de vergi kaçıran ya da vergiden kaçınan mükelleflerin yeterince ceza almamasından dolayı vergisini tam ödeyenlerin kendilerini haksızlığa uğramış hissetmelerinden kaynaklanabileceği belirtildi.


Eğitim ve sağlığa harcanması istendi

Vergi, çoğunlukla kamu hizmetlerinin bir karşılığı olarak düşünülüyor. Verginin kamu hizmetinin bir karşılığı olarak algılanması bağlamında, ödenen vergilerin öncelikli olarak hangi kamu hizmeti alanında harcanmasının beklendiğine ilişkin değerlendirmelere bakıldığında eğitim ve sağlık başı çekiyor. Eğitim ve sağlık toplam olarak yüzde 73.2'lik bir kesimin tercihi oluşturdu. Öte yandan diyanet ve kültür-turizm alanları sıralanan hizmet alanları arasında sonlarda yer aldı.

En fazla hissedilen vergi etikette gizleneni

Katılımcıların yüzde 59,8'i öderken en fazla hissettiği vergi türünün dolaylı vergiler olduğunu belirtiyor. 2006 yılında yapılan bir araştırmada ise katılımcıların 3'te biri en fazla hissettikleri verginin gelir vergisi olduğunu belirtmişti. 2006'daki sonuçlara karşın bu yıl yapılan araştırmada gelir vergisinden dolayı hissedilen yük azaldı, ancak özellikle KDV, ÖTV ve emlak vergisinden dolayı hissedilen yük arttı. Bu durum, geçen 4 yıllık sürede kişilerin dolaysız vergilerden ziyade dolaylı vergilerden daha fazla yük hissettiğini ortaya koydu.
 

Vergi sisteminin adil olmadığını düşünüyoruz

Araştırmaya katılanların arasında vergi sisteminin adil olduğunu düşünenler oldukça düşük bir düzeyde kalıyor. Bu ifadeye verilen değerlerin ortalaması 10 üzerinden 2.3 oldu. Yine düşük düzeyde katılımın olduğu ifadeler arasında vergi sisteminin kolay anlaşılır olması, sistemdeki değişikliklerin kolay bir şekilde takip edilebildiği düşüncesi geliyor. Vergi ödeme işlemlerinde zaman ve para maliyetlerinin yüksek olduğunu düşünenler ise toplum içinde ağırlıkta bulunuyor.


Değişiklikler hakkında fikir alınmaması eleştirildi

Katılımcılara Türkiye'de vergi sistemindeki değişikliklerde hangi kesimlerin etkili olduğu sorulduğunda en yüksek oranda katıldıkları ifade, 10 üzerinden 8.5 puanla Türkiye'de yapılan vergi sistemi değişikliklerinde vatandaşların fikrinin hiç dikkate alınmaması oldu. Bu ifadeyi vergi sistemindeki değişikliklerde siyasilerin, büyük şirketlerin ve baskı grupları ile medyanın etkisinin ve baskısının olduğu üzerine toplumda yaygın bir düşünce söz konusu olduğu görülüyor.
 

Dönemsel indirimler, piyasayı canlandırıyor

Dönemsel ve sektörel vergi indirimlerinin piyasaları canlandırdığı düşüncesi 10 üzerinden 7.6 puan alarak yüksek bir ortalamaya sahip oldu. Tapu harçlarının indirimli durumunda, evini satarken gerçek değerini gösterenlerin oranının artacağını düşünenlerin çoğunlukta olduğu gözlendi.

Kaç adet vergi ödenildiği bilinmiyor

Kaç adet vergi ödendiğine dair alınan yanıtlar, tam bir kesinlik içermediği gibi bilgiden çok algıya dayanıyor. Katılımcılar arasında kaç adet vergi ödediğini bilenlerin bu vergilerin isimlerini söylemeleri istendiğinde en fazla bilinen verginin yüzde 37.4'le KDV olduğu görüldü. Her ne kadar fiş ve faturada yazılsa da katılımcıların yüzde 66.7'si alışveriş yaparken ürünlerin fiyat etiketlerinde vergi hariç fiyatın yazılmasını istiyor. Bunu istemeyenler oranı ise yüzde 18'de kalıyor. Bu durum işletmelerin yaptıkları "KDV/ÖTV Bizden" kampanyalarına yenilerinin eklenmesi, tıpkı bazı ülkelerde görüldüğü gibi alışveriş mekanlarında "Tax Free" günlerinin ve buna benzer kampanyaların başlatılmasında tetikleyici bir unsur olabiliyor.


Ek vergi istenmiyor

Bazı olağanüstü durumlarda ek ve/veya geçici vergilerin konulması gündeme geliyor. Bu bağlamda katılımcılara, devletin ekonomik krizden çıkmak için ek bir vergi toplamaya yönelmesi durumunda, bu vergiyi isteyerek ödeyip ödemeyecekleri sorulduğunda, yüzde 63.4'ünden "hayır" yanıtı alındı.
 

"Vergiler eğitime harcansın"

İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası (İSMMMO) Başkanı Yahya Arıkan, araştırmaya göre, katılımcıların yüzde 52.9 gibi büyük bir kesiminin ödediği vergilerin eğitime harcanmasını istediklerini belirterek "Bunu yüzde 20.3 ile sağlık takip etmiştir. Toplam yüzde 73.2'lik kesim eğitim ve sağlığa, büyük pay ayrılmasını, toplanan vergilerin bu kalemlere harcanmasını istemiştir. Bunu ilgili kesimlere duyururuz" dedi.


"Dolaylı vergiler artık dolaylı değil doğrudan vuruyor"

Kişilerin vergi kaçırmasının hukuki cezalardan korkma derecesine bağlı olduğunun araştırma ile saptandığına değinen Arıkan, şöyle devam etti:
"Katılımcılar arasında öderken yükü en fazla hissedilen vergi türleri KDV ve ÖTV'dir. Bu da gösteriyor ki, dolaylı vergiler artık dolaylı değil doğrudan vuruyor. Katılımcıların yaklaşık yüzde 60'ı öderken en fazla hissettikleri vergilerin KDV ile ÖTV başta Özel İletişim Vergisi gibi dolaylı vergiler olduğunu belirtmiştir. Sanılanın aksine ve adının tam tersine dolaylı vergiler, artık doğrudan hissedilmekte, doğrudan tepki görmektedir. Vergide adaletin sağlanmasının zamanı gelmiştir."


"Vergi kaçırıldığına inanılıyor"

Türkiye'de hemen herkesin gerçek gelirin beyan edilmediğini düşündüğünü ve vergi kaçırıldığına inandığını belirten Arıkan, şu değerlendirmeyi yaptı:
"Nitekim, 1-10 aralığında not vererek değerlendirmeye katılıp katılmadıkları sorulduğunda; gerçek gelirini beyan edenlerin toplumdaki azınlığı oluşturduğunu düşünenlerin oranı yüzde 87'yi buldu. Bu durum toplumda, vergi bilincinin artırılmasına yönelik öncelikle vergi sistemimizdeki sorunları çözebilecek adil bir vergi reformu, ödenen vergilerin nereye ve nasıl harcandığına ilişkin yönetimde şeffaflık ve gelir seviyesinde artışı sağlayacak reformlara ihtiyaç söz konusu olduğunu ortaya koydu. Katılımcıların yüzde 83'ü vergi bilinci oluşturulmasına ilişkin faaliyetleri yetersiz bulmuştur. Yüzde 77'si de devletin isterse herkesten istediği vergiyi alabileceği görüşüne katılmıştır. Bu veriler, sorunun ne kadar acil olduğunu ortaya koymuştur."