'Sermaye Piyasası 2008 Raporu'

Sermaye piyasalarına bakıldığında, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) rapora göre, uluslararası karşılaştırmalarda, 2008 yılında İMKB dolar bazında yüzde 63 ile en fazla değer kaybeden 8. borsa oldu. İMKB'nin TL bazındaki kaybı ise yüzde 52 olarak gerçekleşti. 52 vadeli işlem ve opsiyon borsasından toplanan verilere göre, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB), 2008 yılında 2 kattan fazla artan işlem adediyle dünya genelinde 28. sıraya yerleşti. Türkiye'de yatırım araçlarında en fazla getiriyi dolar cinsinden mevduat sağlarken, altın ikinci sırada yer aldı. İMKB-100 ise karşılaştırılan araçlar arasında kayba neden olan tek yatırım aracı oldu.

2008'de yaşanan küresel finansal krize bağlı olarak düşen hisse fiyatları ve sınırlı halka arzlar, İMKB'nin piyasa değerinin yüzde 46 gerileyerek 182 milyar liraya, (120 milyar dolara) inmesine neden oldu. Rapora göre, hisse senedi piyasasında gerek iktidar partisine yönelik açılan kapatma davası, gerekse küresel finansal krizin etkisiyle günlük ortalama işlem hacmi 2007'ye göre yüzde 14 düşerek 1,3 milyar liraya indi. 2008'de sınırlı sayıda yapılan halka arza karşın, ulaşılan hasılat 2007 yılının yarısı kadar, 2,4 milyar lira civarında oldu. Türk Telekom'un arzı, 2008 yılında dünya genelinde 9. büyük halka arz olarak kaydedildi. Ödünç Pay Senedi Piyasasında katlanarak artan işlem hacimleri, 2008'de yüzde 5 gerileyerek 1,3 milyar lira oldu. Açığa satış işlem hacmi 2007'ye göre yüzde 35 artarak 18 milyar liraya yükseldi. İMKB piyasaları ve tescil işlemleri toplamında repo-ters repo işlem hacmi yüzde 11 artışla 3,4 trilyon liraya çıkarken, kesin alım-satım işlemleri yüzde 16 gerileyerek 509 milyar liraya indi.
İMKB yabancı menkul kıymetler piyasasında işlem gören Eurobond'ların hacmi yüzde 2'lik gerilemeyle 62 milyon dolar oldu.

VOB'daki hızlı büyüme krizin de etkisiyle 2008'de yavaşladı. 2005-2007 yılları arasında 40 katına çıkan işlem hacmi, 2008 yılında yüzde 76 artış gösterdi. 2008'de yeni fon çeşitlerinin de katılımıyla menkul kıymet yatırım fonu sayısı artarken, portföy büyüklüğü krizin etkisiyle yüzde 9 düşerek 24 milyar liraya indi. Bireysel emeklilik yatırım fonlarında, küresel finansal krize rağmen yüzde 40'lık bir büyüme yaşandı, 6,4 milyar liralık portföy büyüklüğüne ulaşıldı.
 

Aracı kurumlarda çalışan sayısı, 1999'dan yana en düşük seviyede

Rapora göre, 2008'de, 98 adet aracı kurum ve 40 banka sermaye piyasası faaliyetinde bulunurken, aracı kurumların hisse senedi işlem hacmi önceki yıla göre yüzde 14 daraldı.
Hisse senedi işlemlerinde ilk 5 aracı kurum toplam hacmin yüzde 24'ünü, ilk 20 kurum ise yüzde 63'ünü oluşturdu. 2008 yılında hisse senedi işlemlerinde yabancı yatırımcıların payı arttı. Yabancılar işlemlerin yüzde 26'sını, yerliler ise yüzde 74'ünü gerçekleştirdi. Hisse senedi işlemlerinde en yüksek paylar yüzde 57 ile yurt içi bireysel yatırımcılara ve yüzde 18 ile yurt dışı kurumlara ait iken, sabit getirili menkul kıymet alım satım işlemlerinin yüzde 88'i, repo işlemlerinin ise yüzde 81'i bankalar tarafından yapıldı.
 

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasının işlem hacmindeki artış yavaşlayarak yüzde 76'ya indi. VOB işlemlerinin yüzde 91'i aracı kurumlar tarafından gerçekleştirildi ve VOB işlemlerindeki en büyük pay yüzde 65 ile yurt içi bireysel müşterilere ait oldu. Bu işlemlerde internetin payı 8 puan artarak yüzde 19'a yükseldi. Aracı kurumların tamamladığı kurumsal finansman proje sayısı 263'ten 127'ye indi. Aracı kurumların yönettiği portföy büyüklüğü yüzde 10 artarak 3,2 milyar lira oldu. Portföy yönetim şirketleri ise 31 milyar liralık portföy yönetiyor. 2008 sonunda hisse senedi kredileri yarı yarıya azalarak 254 milyon TL oldu. Aracı kurumların doğrudan sahip olduğu şube ve irtibat bürolarının sayısı azalırken, çoğunlukla bankaların sahip olduğu acente şubelerinin sayısı arttı. Yıl sonunda yatırımcılara hizmet veren fiziki erişim noktaları 5 bin 893'e yükseldi. Aracı kurumlarda çalışan sayısı 1999 yılından bu yana en düşük seviyesine, 5 bin 102'ye gerilerken, 10 yıl ve altı deneyime sahip çalışanlar ile kadınların payının azaldığı görüldü.
 

Zarar eden kurum sayısı yükseldi, kar eden düştü

Küresel krizle beraber, aracı kurumların toplam gelirleri bir önceki seneye göre yüzde 20 düşerek 861 milyon liraya indi. 2008 sonunda aracı kurum sektörünün aktif toplamı 4,2 milyar liraya çıkarken, özsermaye 2,1 milyar lirada kaldı. Sektörün en önemli gelir kalemi olan aracılık komisyonları yüzde 20 düşüşle 473 milyon lira oldu. Vadeli işlem komisyon gelirlerindeki yüzde 43 artışa rağmen, diğer kalemlerdeki düşüş toplam net komisyon gelirlerini azalttı. Vadeli işlemlerin komisyon gelirlerindeki payı yüzde 21'e çıktı. 2008 yılında aracı kurumlar kendi portföyleri için menkul kıymet alım satımından 8 milyon lira zarar ederken, varlık yönetimi ve kurumsal finansman gibi hizmet gelirlerindeki düşüş yüzde 6'da kaldı.

Sektörün giderleri yüzde 6 artış gösterirken, giderlerin yarısını çalışanlarla ilgili harcamalar oluşturdu. Aracı kurum sektörünün net karı 2007'ye göre yüzde 43 azalarak 315 milyon liradan 181 milyon liraya indi. Zarar eden kurum sayısı 2007'de 30 iken 2008'de 55'e çıktı. Kar eden kurum sayısı 68'den 40'a indi.

Yabancı yatırımcı, 2004-2007 dönemindeki kazancını kaybetti

Rapora göre, 2008 sonu itibariyle Türkiye'de toplam tasarruflar 611 milyar lira, yurt içi yerleşiklerin tasarrufları 535 milyar lira oldu. Yurt içi yerleşiklerin tasarruflarının dörtte üçünü mevduat oluştururken, sabit getirili menkul kıymetlerin payı yüzde 16, hisse senetlerinin payı yüzde 4 oldu. 2008 sonunda toplam hisse senedi yatırımcısı sayısı 989 bin 850 oldu. Bunun 985 binini bireysel yatırımcılar oluşturdu.

Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdindeki toplam hisse senedi portföyü 2007 yılına göre yüzde 45 azalarak, 62 milyar liraya indi. Yabancı yatırımcıların toplam hisse senedi portföyündeki payı 2008'de 5 puan gerileyerek yüzde 67 oldu. Yabancı yatırımcıların portföylerinin yaklaşık yarısı banka hisse senetlerinde bulunuyor. Yabancı yatırımcılar içinde en belirgin azalış yabancı tüzel kişilerde oldu. 2007'de toplam hisse senetlerinin yüzde 40'ını elinde tutan bu yatırımcıların 2008'de payları yüzde 21'e geriledi. 1 milyon liranın üzerinde hisse senedi yatırımı olan 1.042 yabancı fon, toplam portföyün yüzde 46'sını oluşturdu.