'Şiirimin hayranı değil, yargıcıyım!'

'Toplu Şiirler' adlı ilk halka ise şairin ilk beş yapıtını bir arada sunuyordu: 'Güneşler' Gölgeler' ', 'Peş', 'Sevda Yorumları', 'Bir Albümde Dört Mevsim' ve 'İkaros'un Uçuşu'. 'İkinci' ise Güven Turan'ın kronolojik izlekte bu yapıtlarından sonra yayımlanmış yedi kitabını sunuyor okurlara; '101 Dize', 'Görülen Kentler', 'Gizli Alanlar', 'İz Sürmek', 'Cendere', 'Çıkış', 'Dönüş'. Coşkuyla 'dünya şiir dolu' diyen Güven Turan'la Toplu Şiirler zincirinin bir sonraki halkası İkinci'yi konuştuk.

-Kısa şiirin uzun öyküsü' Kısadaki kıssadan hisse durumu' Arif olan anlar duygusu değilse de yok gerek bol lafa, yok gerek lama cime düsturu (mu?)' Kestirmeden gitmek de değil sonra (hoş o da yanlış mı? Olsa olur yani)' 'Karnımda yanıyor dizeler, uzatmak niye' değil de ne? Şiire her daim ihtiyacı olagelen/olagelecek gezegene, çağın son süratine 'madem öyle işte böyle' demek sonra' Kısa, kesin, kimi yumruk, kimi zarif dokunuş ama çokça da heyhat diyen, zaman zaman da ağız dolusu 'ey biz gafiller' diyebilen bir şiir' Yanıldıysam yanıldım ama sormadan edemezdim' Sizi örnek aldım (bir de kısa sormayı becerebilsem) cesur gittim yani, gerisini şair bilir!

- Gerisini şair bilir demişsiniz ya, kuşkuluyum şairin bilgisinden! Hatta bilmese daha iyi bence. Bakır Çalığı'ndadır: 'Şiiri şairinden kurtarmak gerek' gibi bir laf etmiştim yıllar önce. Şiiri şairine sormak yanılma payını bir hayli yüksek tutar. İnsanın sesini (konuştuğu andaki sesini) bilememesi gibi' Hadi bir aforizma daha: Her şair, yazabildiği şiiri yazar. Hayır totoloji yok bu sözümde, değerlendirme var. İşte ben de bunu yazıyorum' Evet, kısa şiiri seviyorum. Dili de dilin 'omuriliği' olan şiiri de yüklerinden, kirlerinden (yıllar yılı üstüne biriken her türlü klişeden) arıta arıta, kazıya kazıya yazmayı seviyorum. Yalın bir derinliğe ulaşmayı deniyorum epey bir süreden beri. 'Yüz Bir Bir Dize', tek dizelik şiirlerden oluşmuştu. Ama onları yazarken, daha bitirememişken hem hiç de kısa sayılmayacak 'Görülen Kentler'i yazmaya başladım hem şimdilik Gece Yazısı dergisinin sayfalarında duran yazarlık hayatımın en uzun şiirlerinden 'Mukaddime'yi bitirdim' Diyeceğim, tamam, sözü uzatmayı sevmiyorum. Öte yandan her şiir kendi sözünü, kendi temposunu, sesini ve elbette uzunluğunu seçiyor. Yani, çağın hızıyla falan ilgisi yok bence, bakın eski Çin şiirine, Japon şiirine, zamanın en ağır ağır aktığı çağlarda en yoğun şiirleri yazdı şairler.
 

'İzlek şiirin çekirdeğidir, benim dünyamdır'

- Öncekini hesaba katarak yazmak ne demek? Böyle mi kurulu çatı her iki toplamda da? Şu toplam, şu izlek meselesini bir açar mısınız? Teknikle ne kadar içli dışlı bir şairdir ayrıca Güven Turan?

- Evet, benim her şiirim, daha önce yazdığım bir şiire ileneklidir' Taa başından beri. Her kitap da birbirinin içinden çıkarak var oldu. İlk 'Toplu Şiirler'imde yer alan ilk şiir, 'Karanlık Gezinti', ilk kitabım 'Güneşler Gölgeler'in en eski şiiri değildi. Kitabımı kurarken bir menzil taşı olarak gördüm o şiiri ve kitabımın başına koydum. 1963'te, daha on dokuz yaşında yazmıştım o şiiri ama bugün bile yeni hazırlayacağım bir şiir kitabımın başına koyarım. Buradan 'izlek' konusuna geçebilirim. İzlek, şiirin çekirdeğidir. Dilbilimsel anlamıyla 'mesaj'dır o. Benim dünyamdır izlek. Bir tek, izlek üstünde gitmedim ama bir izlek var ki dönüp dolaşıp karşıma çıkıyor ve 'beni yaz!' diyor. Sonra yolculuk... Çok yolculuk yaptım. 'Görülen Kentler' sadece bir bölümü. Sonrası da var' Yalnız dış yolculuklar da değil, iç yolculuklar da var. Aşk bir iç yolculuktur örneğin. Teknik çok fazla ilgilendirmiyor beni tek başına. Tekniğin izlekle harmanlanması beni ilgilendiriyor. Buna da 'form' diyorum ben. Nedense, formu biçim diye çevirmiş bir zamanlar birileri' Yanlış yapmış!

- Geniş kitlelerin kullandığı ortak, yalın bir terminolojiyi kendine özgü, anlamlı ve yüreğe süzülür kılmak' Biçem, duruş, mesafe, konum sahibi şair kişi olmak' Şiirinin bulunduğu noktayı yapıtlarıyla eşik eşik değerlendirir mi şairi?

- Kendi adıma, ben daha ilk ama sahiden ilk (7 Ocak 1960'da yazmışım ilk şiirimi. Bütün şiirlerimi saklarım, o da duruyor) şiirimi yazarken, 'edebiyatı' düşünerek yazmaya başlamıştım. Bunun içinde şiiri bilmek gerek diye düşündüğümü çok iyi hatırlıyorum. Yazarken okumak, çok okumak, okuduklarımdan ayrılarak yazmak' Sadece Türkçe şiirde değil, erişebildiğim kadar yabancı şiirlerle de 'hesaplaşarak' yazmak' Başka şairleri elbette haz duygusunu yitirmeden didik didik incelemek. Etkilenmeyi çok önemsediğimi, etkilenmekten korkmadığımı, bunun taklit etmek anlamına gelmeyeceğini daha önce de yazdım, anlattım. Hatta ne kadar etkilenilirse o kadar daha az taklitçi olma tehlikesi vardır bence. Ve ben, şiirimi, bir başka kimliğim olan eleştirmenliğimle önüme çeker ve onu didik didik ederim. Şiirimin hayranı değil, yargıcıyım ben.

- Canım bir küçük kasabadan gelip bezdiresi ama bırakılamayası, kavrayası, cendereye sıkıştırası büyük cangıla haklıca ve haylice boca edilen samimi iç yansıtmalar, maziye özlemler'

Derken cinsellik, tinsellik' Sonra zebellah gibi yanı başına dikili kaygı, küskü, çelme takan veya arşa yükselten, hasılı yoran, korkutan hatta kaçıran, kovalayan yengiyle hemhal; delişmen sularda, pusulası bir sabit, bir şaşmışça seyreden ama hiçbir kere kaybolmayan yaşama sevinci'

Sonra tırmalayışı' Sonra inadı' İnsan-şair inadı' En önce bu duygularla sarmal bir şiir 'İkinci' dersek öncekilere haksızlık etmiş olur muyuz ve/veya 'daha neler neler' ıskalamış oluruz?

- Eh, öncekilere biraz haksızlık etmiş oluruz, şu saydıklarınızı sadece 'İkinci'ye yüklersek. 'İnat' başından beri var' O olmasa, hiçbir şey olmaz' Ben kolayca kabul görmüş bir şair değilim. Daha ilk şiirlerimden başlayarak benim destekleyicilerim oldu: Şükran Kurdakul gibi, Behçet Necatigil gibi, Turgut Uyar gibi, Hüseyin Cöntürk gibi' Ama şu saydığınız tensellik, yaşama sevinci, hüzün ilk kitapta da var. Zamanla, bu kitaptaki gibi, insan yaşlandıkça, bazı şeyleri daha cesur koyuyor ortaya. Bu da öyle' Yetmiş yaşıma yaklaşıyorum. Daha atak, daha delişmen, daha cesurum.

- Kasabalı kent şairi olmak, dile, hayatın yalınlığından kaynaklı kısa, net biçeme gidiş yolunda nasıl bir içsel dönemeçtir? Gizli alanlara açılan yolda güzelim Karadeniz'den, mevsimlerinden, çiçeklerinden, ikliminden aldığınız yaratı referanslarınızı açar mısınız ayrıca? 'Gece'ci (mi?) Cendere'de bir açıp bir kapayan havanın sevgili ve dolu dolu sıkıntısını sonra' Bu arada bu sıkıntıyı da seviyorsunuz sanki'

- Gerze' Küçük kasaba' 'Görülen Kentler'in ilk şiiri. Doğduğum yer' Ama ben orada hem ancak sekiz yaşına kadar kaldım. Bu süreçte bile babamın işi gereği Gerze-Samsun-İstanbul arasında mekik dokuduk' Sekiz yaşından sonra Samsun. Samsun Türkiye ölçeğinde küçük bir şehir sayılmazdı. Sinemaları, ailecek gidilen pastaneleri, 'gazino' denilen gene ailecek gidilen çay-meşrubatla içkinin de olduğu lokalleriyle hiç de fena bir yer değildi. Benim açımdan daha da önemli özelliği iyi bir kütüphanesi vardı. Sonra Ankara' 1976'dan beri de İstanbul'dayım. Evet, ben kendimi küçük kasabalı bir şair olarak görmüyorum. Küçük kasabaları küçümsediğim anlamı çıkmasın bundan' Yok öyle bir görüşüm. Doğanın benim şiirimde yer alması, kendimi onun bir parçası olarak görmemden kaynaklanıyor. Kozmik bütünün bir parçasıyım ben. Doğa kentin karşıtı değildir kaldı ki. Kentte doğa vardır. Ben İstanbul'un göbeğinde bir kirpinin doğum yapıp yavrularını büyütmesini izledim, örneğin. Ankara'da, bulvarda, baharda bir gün içinde patlayan atkestanelerinin heyecanıyla Datça'da adaçayı toplamanın heyecanı aynı benim için' Ama giderek kent beni yormaya başladı. Gene de önümüzdeki ay Londra'ya gideceğim diye (belki otuz kez gittim bu kente) heyecanlanıyorum.

- İzi sürülen ne var diye sormamalı, neler diye sormalı 'İz Sürmek'e ilişkin' Bitmez gibi İz Sürmek' Şair bu İkinci kertede, bu toplamda, zamanın izdüşümünde, yamacında, örsesinde en çok nelerin izin sürdü/ sürüyor ve kuşkusuz sürecek?

- Her şeyden önce kendi yaşamımın izini sürüyorum. Ben başkasıyım her zaman şiirde. Sonra şiirin açtığı yoldaki başka şairlerin izini sürüyorum gizli gizli. İzleklerinin izini sürüyorum' 'İz Sürmek', 'Gizli Alanlar'ın ikinci kitabı. 'Gizli Alanlar'da bir izi sürüyor şair' Bu iz onu 'Cendere'ye getiriyor. Cendere: Dar, derin vadi anlamında burada' Sonra 'Çıkış'' Ve 'Dönüş: Gene Gizli Alanlar'dayız. Yani çok daha büyük, beş kitaplık bir yolculuk! İz sürmeyi, şiirin yani yaşamın izini, izlerini sürmeyi bırakmayacağım hayat beni bırakana kadar.
 

'Şiir bilim gibi değildir, gelişim göstermez, değişim gösterir'

- Gerçeği, insani olanı yırtıp geçen ve beterine pek bir gebe gün'le derdini anlatsın şair bu soruda' Dert ne kelime başının belalısı, Allahın cezasını veresi, hay canına yandığı gün'le derdini anlatsın demeli asıl' Düş kurmak globalleşmektir (şimdi anlamı piç edildiyse de) bir tamam' Dünyaya açılmaktır, diyar diyar, tarih tarih, satıh satıh, perde perde tamam' Yitirmediyse de düşlerini neler oldu/oluyor/olması olası o düşler kurduran, ülkülere ve sevdalara yelken açan şiire, o düşler kuran ve bizleri de ortak eden şairlere ve daha geniş perdede tüm biçemleriyle sorarsam şiir nasıl bir mevzi aldı/ alıyor?

- Elimizdeki en eski yazılı şiirler Babil'den' Kuzey Amerika Ova Kızılderililerinden Avustralya ve Okyanusya halklarına kaç bin yıldır söylene geldiği belli olmayan sözlü şiir' Alın bu şiiri örneğin René Char'ın şiirinin yanına koyun. Çağdaştır bu şiirler ya da şöyle söyleyeyim, şiir bilim gibi değildir 'gelişim' göstermez. Değişim gösterir. Bugünkü şiir de böyle. Adı üstünde bugünün şiiri' O zamanlar nasıl bir mevzi aldıysa bugün de öyle alıyor. Hayatın önünde, karşısında, içinde, dışında. Hem var edici hem yok edici. Hem kendini aşındırıyor, hem kendini öldürmeden, mumyalamadan ölümsüzlüğünü yaşıyor. Feyyaz Kayacan, son mektuplarına 'Yaşasın Şiir!' diye başlardı'

- Yalnızlık ile mesafesi nasıl 'İkinci'nin? Nasıl baş ediyor ve/veya etmiyor 'İkinci'? Nasıl kavilleşiyor hem geçen zaman ile hem yalnızlıkla?

- Bu şiirler, ellinci yaşıma yaklaşırken yazılmaya başlandı' Yalnızlık daha mı fazla bunlarda? Sanmam; ilk toplu şiirlerde de var. Hep var' Yalnızlık benim için olumsuzluk değildir; aksine aranan, seçilen, yeğlenen bir şeydir. Kendiyle baş başa kalabilme ustalığıdır yalnızlık. Yalınlığın izdüşümüdür bir bakıma. Ben asıl iki kişilik yalnızlıkları severim. İki kişinin baş başa kalınca 'oh, nihayet yalnız kalabildik' demesini' Bu aşktır.

- Anglosakson şiirinin sizdeki izi, imini anlatır mısınız?

- Ortaokuldan başlayarak İngilizcenin içinde oldum. Üniversitede de İngiliz, Amerikan edebiyatı okudum ve okul bittiğinde de bırakmadım peşini bu edebiyatların. Hele şairlerin peşini hiç bırakmadım. İzlediğim pek çok genç şair var. Yenilerini keşfetmek de heyecanlandırıyor beni. Eskiler arasında gözden kaçırılan, bugün ihmal edilen şairleri de bulup yakalamak gene benim büyük keyfim. Ama sadece İngiliz Amerikan şiiriyle de yetinmedim, yetinmiyorum. Sözlü şiir geleneğinden Avrupa şiirine, Japonya'dan Güney Amerika'ya merak ediyorum şiiri ve izlemeye çalışıyorum. Bir de takıntılı olduğum şairler var. Örneğin René Char, örneğin Paul Celan gibi şairleri az çok okuyabildiğim özgün dilleriyle bulabildiğim bütün çevirilerin karşılaştırarak okuyorum. Neden daraltayım şiir dünyamı sadece Türkçeyle, sadece İngilizceyle? Dünya şiir dolu!

- Yeni tasarılarınızı sorarak bitirelim söyleşimizi?

- Şu beş kitaplık 'Gizli Alanlar'dan sonra, o şiiri çoğaltma tehlikesine düşmek üzere olduğumu fark ettim. Tedbir: Roman yazmak. Ben roman yazmayı da severim aslına bakarsanız, öykü yazmayı sevdiğim gibi. Şiir kadar da ciddiye alırım romanı da öyküyü de. Şimdi sonuna doğru yaklaşan bir roman var elimde. Roman yazarken kalem alıştırmaları dışında (hiç terk etmemeli şiiri; çok alıngandır şiir; bir savsaklarsanız bakmışsınız ki o terk etmiş sizi) şiirle sadece kafamın bir köşesini ona ayırarak yeni bir şey bulmasını beklerim. Kurduğum bir öykü kitabı da var. Romandan sonra ona geçeceğim. Şiirle öykü yan yana yol alabiliyor. Durun bakalım'

gamzeakdemircumhuriyet.com.tr