Kırgızistan’daki gerilim, Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un istifasıyla yeni bir evreye girdi. Cezaevinden çıkarılıp başbakanlık koltuğuna oturtulan eski milletvekili Sadır Caparov, cumhurbaşkanının yetkilerinin de kendisine verildiğini açıkladı. 4 Ekim’de yapılan parlamento seçimleri sonrası kitlesel protesto gösterileriyle karışan ülkede yaşananları, Rusya, Çin ve ABD yakından izliyor. Emperyalizm destekli terör, casusluk ve ihanet örgütü FETÖ’nün bu ülkedeki etkinliği, Türkiye’yi endişelendiriyor. Kırgızistan’da Kırgızlar ve Özbekler arasındaki gerginlik de Türk dünyasının önemli sorunlarından biri olmayı sürdürüyor. Bu ülkedeki gelişmeleri tartışalım.
Birincisi, Kırgızistan Orta Asya’da yoksul bir ülke. Enerji kaynakları açısından fakir. Yüzölçümü 200 bin kilometrekare. Başkenti Bişkek. Nüfusu 6 milyon. Nüfusun yüzde 75’e yakını Kırgız, yüzde 15’i Özbek, yüzde 6’sı Rus. Komşuları: Kuzeyde Kazakistan, batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan, güneydoğuda Çin. Kırgızistan, Şanghay İşbirliği Örgütü, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü, Avrasya Ekonomik Birliği yanında, Türk Keneşi ve TÜRKSOY üyesi. Ülke, Kuşak ve Yol Projesi açısından önemli.
İkincisi, 1991’de SSCB’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan ülke, yoksulluk ve yolsuzluktan kurtulamıyor. Devlet otoritesi zayıf. Yüksek işsizlik, politik, bürokratik, ekonomik istikrarsızlık, genç nüfusun ve yoksul halkın öfkesinin temel nedeni.
Üçüncüsü, 120 sandalyeli parlamento seçimlerinde usulsüzlük yapıldığı iddiasıyla, yüzde 7 olan seçim barajını geçemeyen 12 parti, seçim sonuçlarını tanımadı. Barajı geçen 4 partiden üçü, cumhurbaşkanına yakın oldukları için halkın tepkisinden kurtulamadı. Bişkek’te olağanüstü hal ve sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Avrasya jeopolitiği ve Türkiye
Dördüncüsü, müstafi cumhurbaşkanı Ceenbekov, Rusya’ya yakın olmakla eleştiriliyor. Cezaevi basılarak hapisten çıkarılan, sonra tekrar tutuklanan önceki cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev yıpranmış bir isim. FETÖ’ye çok alan açtı. Ceenbekov döneminde FETÖ’nün siyaset, ekonomi ve bürokrasideki etkisi, Türkiye’nin de çabalarıyla gerilese de sıfırlanamadı.
Beşincisi, Kırgızistan’da çok ve derin fay hatları var. Rusya yanlıları ve karşıtları, kuzey - güney ayrımı derin. Sınıfsal fay hattından çok, feodal - bölgesel fay hattı olarak öne çıkan kuzey - güney geriliminde Ceenbekov güneyli, Atambayev kuzeyli güç odaklarını temsil ediyor. Kırgız - Özbek gerilimi de Özbeklerin yoğunlaştığı güneyde öne çıkıyor. 2010’daki çatışmalarda yaşananlar, öldürülenler halen belleklerde.
Altıncısı, Kırgızistan’da Çin’in ekonomik nüfuzu artıyor. Rusya, politik açıdan etkili. Askeri üssü de var. ABD, her ne kadar 2005’teki Lale Devrimi ile güç kazansa da gücünü koruyamadı. 2014’te ülkedeki ABD üssü kapatıldı. Fakat yine de etkili olmaya çalışıyor. FETÖ’nün de bir ABD aparatı olduğunu unutmayalım.
Sözün özü, Kırgızistan’da yaşananlar Türkiye’nin bölgeye ilişkin bilgisinin, bölgeye yönelik ilgisinin çok az olduğunu gösterdiği gibi, Türk dünyasının zaaflarını da ortaya koydu. Bir kez daha görüldü ki ABD nam ve hesabına atılan adımlar, yapılan hesaplar yanlıştı. Orta Asya’ya ilişkin özgün, tutarlı, kapsamlı bir siyaset izlemek şart.
