Türkiye’de müzeciliğin gelişimine çok değerli katkıları olan, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü Orhan Düzgün’ün açıklamasını, sevgili Özgen Acar’ın köşesinde okudum. Sayın Düzgün, İsviçre Cumhurbaşkanı Pascal Couchepin’in, Ankara Büyükelçiliği’nin 80. yıldönümü nedeniyle ülkemize armağan ettiği Lozan Antlaşması’nın imzalandığı masayla ilgili şu bilgiyi veriyor: “Masayı, iç düzenlenmesi yenilenmekte olan ilk TBMM Müzesi’nde ve ayrıca ailesinin bağışladığı İnönü’nün Lozan Madalyası ile birlikte sergileyip 23 Nisan’da ziyarete açacağız.”

Kalemin akıbeti...

Bu kararın doğruluğunu alkışlamakla kalmayıp, bir müzeci olarak katkıda bulunmak istiyorum: Lozan Antlaşması’nın imzalandığı masanın ülkemize armağan edildiğinin haberleri her yerde çıktı… Ama, Kule Canbazı’nın dışında hiç kimsenin aklına antlaşmanın imzalandığı kalemin nerede olduğu sorusu gelmedi!?. Bu konuda sorulması gereken, merak edilmesi gereken, benim düşünceme göre masanın nereye konulacağından önce, tarihi imzaların atıldığı kalemin akıbetidir!

Merakınızı ve kaygınızı hemen gidereyim: Lozan Antlaşması’nın kalemi İstanbul Üniversitesi’ndedir. Bu, Türkiye’deki en değerli kalemdir ve mutlaka masayla birlikte sergilenmelidir. Masa da, İnönü’nün madalyası da müzecilik açısından hiç şüphesiz ki çok önemli eserlerdir… Ama, kalem onlardan çok daha değerlidir. İstanbul Üniversitesi günümüze kadar kalemi korumuş ve görevini tamamlamıştır. Bugün, yeni bir hamle yapmanın zamanıdır. Sayın Orhan Düzgün’e gerekli yazışmaları başlatarak, Lozan Antlaşması’nın imzasının atıldığı kalemin ilk TBMM Müzesi’ndeki tarihi yerine, yani, üstünde bağımsızlık imzasının dansını yaptığı masaya konulmasını öneriyorum. Böylelikle de, çağdaş müzecilik konusunda edindiğim birikimin sorumluluğunu yerine getirdiğime inanıyorum.

İkinci Dünya Savaşı’nda nice masum insanın katledildiği toplama kamplarının neredeyse hepsini ziyaret ettim. İtiraf etmeliyim ki, Kiev’deki II. Dünya Savaşı Müzesi’nde gördüğüm objeler en az Auschwitz’deki objeler kadar etkiledi beni. Bu müzede, yakılan insanlardan yapılan sabun, çocuk mahkûmların kıyafetleri, çocukların asıldığı darağacı ve insan derisinden yapılan eldiven vardır! Benim size asıl anlatmak istediğim Kiev’de bir başka müzede sergilenen kalemin öyküsüdür!..

O ki, bu haftaki yazımızda müze ve kalem konusunu ele alıyoruz, bu bilinmeyen öyküyü de anlatmalıyız. Efendim, yola Nâzım Hikmet’in dizeleriyle çıkıyoruz:

Kapısından girer girmez

O dakka, o saniye

Gözlerini görür görmez

Birden sevdalandım Kiyef şehrine

Nâzım Hikmet 1956 yılında gider Kiev’e… Kente duyduğu sevgiyi anlattığı şiirin adı da “Şevçenko’nun Kalemi”dir… Şevçenko, Ukrayna edebiyatının en ünlü şairidir. Çocukluğunda çok güzel resimler yapan Şevçenko, bedeli ressamlar tarafından ödenerek ağanın elinden kurtarılır. Zamanla şiir resmin önüne geçer ve Şevçenko’nun özgürlük kokan şiirleri kralı korkutur. Bundan sonrası baskı ve sürgündür…

Memleket özlemi Nâzım’ın bu şiirinde de çıkar karşımıza. O, gittiği her kentte memleketini, İstanbul’u aramaktadır. İşte bu hasretin Kiev’deki dizeleri:

Mavisi İstanbul’uma benzer

Yeşili Bursa’mdan eser

Oturmuş da şiir yazar

Birden sevdalandım Kiyef şehrine

Nasıl ki Prag, Nâzım için Çek edebiyatının ünlü şairi Nezval demek ise, Kiev’de Şevçenko’dur. Şair, şöyle anımsar büyük şairi:

Kapısından içeri girer girmez

Şevçenko karşıladı beni

Gözlerini görür görmez

Eğildim, öptüm elini

Müze müdürünün Nâzım’a jesti

Şevçenko’nun kaleminin sergilendiği müzeye gider Nâzım… Lakin, kendini pek iyi hissetmemektedir, hastadır… Müzenin kapısından içeri adım atar ama oradaki bir iskemleye oturur. Yanındakiler şairin kalp hastası olduğunu bildikleri için gömleğinin düğmelerini açarlar, görevlilerden bir bardak su isterler. Nâzım, önemli bir şey olmadığını, sadece kendini yorgun hissettiğini söyler. O sırada, müze müdürü de yanına gelmiştir. Nâzım, Şevçenko’nun kalemini görmek istediğini söylediğinde, kalemin üst katta olduğunu öğrenir. Merdivenleri çıkamayacağını söyleyen şair, Şevçenko’nun kalemini göremeyeceği için üzülür… Nâzım’ın yanından ayrılan müze müdürü kısa bir süre sonra geri gelir. Yanında, Şevçenko’nun kalemi vardır… Kalem, Nâzım Hikmet için yerinden çıkarılmış ve görmesi için ayağına kadar getirilmiştir!.. Bu bilinmeyen öykü, şiirin aşağıdaki son dizesinde gizlidir:

Konuştuk şiir üstüne

Yüreğim gibi, dedi, yana yana

Şiir düşmeli, dedi, halkın önüne

Verdi bana kalemini.