Gezi Olayı’nın 1. yılında “Filozoflar dünyayı yalnızca, çeşitli biçimlerde yorumladılar. Esas önemli olan değiştirmektir” diyen “XI. Tez”in (“Feuerbach üzerine tezler” K. Marx) uyarısını bir kez daha anımsamak yararlı olabilir.
“Gezi” sözcüğünün yanına çeşitli, “isyan”, “direniş”, “hareket” gibi betimlemeler konularak anlamlandırılmaya çalışılan toplumsal sarsıntıyı ben, “Olay” kavramı kapsamında analiz etmeye çalışmıştım. “Gezi Olayı”nın ardından “Ne oldu?”, “Neydi?”, “Bitti mi?”, “Tekrarlanabilir mi?”, “Peki ne değişti” sorularını hep birlikte cevaplamaya çalıştık, hâlâ da çalışıyoruz. Bu durum verili bilgi sisteminin içine bir delik açan yeni soruları getiren “şey”lere ilişkin “olay” kavramının kullanımını da destekliyor.
“Olay”ın yarattığı zaman içinde kalmaya devam ettiğimiz sürece, “olay”ın izlerini silmek isteyenler, “olay”ı sıradanlaştırarak, “önerdiği” değişimden korunmak isteyenler ve “olay”ı sadakatle savunan, anlamını evrenselleştirmek için mücadeleye atılanlar arasındaki tartışmalar, çatışmalar da devam edecek.
“Olay”ın dönümüne de benzer bir süreç damgasını vurdu. Komplo diyerek şiddetle saldıranlar, tekrarlamak isteyenler, ne değişti tartışmaları... Ben “olay”ın ardından gelen bu tartışma, anlamlandırma çabalarını, akşamın alacakaranlığında ortaya çıkan “Minerva’nın Baykuşu”nun ötüşüne benzetiyorum. Hayır, küçümsemiyorum, yalnızca filozofların etkinliklerine gönderme yapıyorum. Anlamak çok önemlidir ama daha da önemli olan anlamanın sonucunda oluşan bilgiyle ne yapılacağıdır.
Şimdi artık tartışmayı, “anlamlandırmaktan”, “ne yapmalı” konusuna kaydırmak gerekiyor. Toplumsal muhalefetle her karşılaştığı noktada, AKP iktidarı, fiziksel ve simgesel şiddetin dozunu biraz daha arttırıyor, kapsamını genişletiyor, kurumsal yapısını çeşitlendiriyor. Bu bağlamda dört gelişme önemli: yeni MİT Yasası; üniformalı ve sivil polislerin yanı sıra “Güven Timi” denen şeyin oluşması; Alevileri, genelde seküler muhalefeti hedef alan söylemin sertleşmesi, komplo ve hain söyleminin yaygınlaşması.
Bu gelişmeler AKP’nin liderliğinde temsil edilen siyasal İslamın, kendi içinde oluşmaya başlayan çatlaklar, dışında yükselen muhalefet karşısında, “çemberi kapama”, kendi projesini tamamlama çabalarını hızlandırdığını gösteriyor.
Bu tür rejim inşası süreçlerinde bir geri dönülemezlik noktası vardır. O noktadan sonra muhalefet hızla erirken rejime destek, özellikle korkunun, kazananın yanında olma refleksinin etkisiyle hızla artar. Henüz bu noktada değiliz. Bu “restorasyon” rejimi istikrarını koruyamıyor, baskının dozunu arttırmaya, kapsamını genişletmeye devam ediyor.
Bu “durum” içinde siyasi aktörlerin “Gezi”yi anlamlandırma çabaları hızla; “Ne yapmalı?” sorusuna cevap aramaya yönelmek zorundadır. Ben burada yalnızca, yardımcı olabilecek bazı noktalara dikkat çekmeye çalışacağım.
“Gezi Olayı”na katılanların “resmi” sayısı, seçim sonuçları, bu iktidarın desteğinin aslında bir azınlık, büyük de olsa bir azınlık olduğunu gösteriyor. Ancak bu iktidar, kendisine verilen desteğin bir bütünsel blok oluşturarak matematik toplamından daha büyük bir etki yapmasını sağlıyor. İktidar muhalefetin parçalı, projeden bir ortak dilden yoksun olmasından da besleniyor. Muhalefet kim zaman iktidarın gücüne katkı yapabiliyor.
Parçalı ve ortak bir dil, proje yoksunu olmanın getirdiği zaafları aşabilmek için muhalefetin iki ana parçasının birbirini “görmesi” gerekiyor. Bunlardan biri CHP diğeri de sosyalist hareketin tanımlanabilir yapılarının kümesidir. CHP, sosyalist hareketi, kendi solunu, en önemlisi sokağı (demokratik haklarını kullananlar ve bunlara saldıran 25.000 polisi) dikkate almadan, hatta küçümseyerek muhalefeti birleştirecek söylemi oluşturamaz. Sosyalist hareket de CHP’yi sürekli karşısına almak yerine, sosyal demokrat parti olma yolunda zorlamadıkça, bu arada kendi “doğasına” özgün ortak bir muhalefet dili oluşturmayı başaramadıkça toplumsal muhalefet, “bugünkü durumda”, kendi blokunu oluşturamaz.
Halbuki “Gezi Olayı” hiçbir şeyi olmasa, en azından, çok farklı bayrakların, sadakatlerin, emekçi sınıfların farklı kesimlerinin kendiliğinden bir araya gelebileceğini, şiddete inatla göğüs gerebildiğini gösterdi.
Tarih de bize gerçek toplumsal ittifakların önce pratikte kitleler arasında kendiliğinden oluşmaya başladığını, bunu görebilen ve siyasi ifadesini inşa edebilen “öznenin” yol alabildiğini gösteriyor...
‘Gezi Olayı’ ve ‘XI. Tez’
Yazarın Son Yazıları
Türkiye, yıllardır siyasal İslam rejiminin “toplumsal ruh mühendisliği” projesinin baskısı altında yaşıyor.
Erkek fantezilerini meşrulaştıran faşist ve siyasal İslamcı ideolojilerle hesaplaşmadan algoritmaları suçlamak kolaydır ama asıl nedeni görünmez kılan politik bir kaçıştır.
Sağın bu birlik refleksi, ideolojik bir tutarlılıktan değil, son derece sade bir siyasal sezgiden besleniyor: İktidarı istiyorsan yan yana duracaksın.
ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi’ne (UGS) bu kez emperyalizm ve faşizm kavramlarının ışığında bakacağım.
Önümüzdeki dönem dünya siyasetini yalnızca büyük güç rekabeti değil; milliyetçi, hatta uygarlıkçı reflekslerle donanmış yeni bir “teknolojik kapitalizm” biçiminin, faşist ideolojinin küresel ölçekte (öncelikle de UGS’nin, “göç dalgaları altında kimliğini kaybeden, gerileyen uygarlık” olarak tanımladığı Avrupa’ya), dayatılması belirleyecek.
Pazartesi günü, 2026’ya girerken ABD ekonomisinin çok kırılgan, küresel ekonominin resesyon eşiğinde olduğunu vurgulamıştım.
Dünya ekonomisi 2026’ya girerken resesyon sınırında (yüzde 3) yavaşlamaya devam ediyor, riskler ve büyüme önündeki engeller artıyor.
“Komisyon”, hukuki, idari ve anayasal bir zeminden yoksun.
The Economist 1990’larda, bir sayısında, finansallaşma başlarken 10 dev ABD bankasını kastederek “evrenin yeni efendileri” diyordu. Bu bankalar dünya borç piyasasında egemendi.
Serbest piyasa Ayetullahları sevindiler...
Küresel Organize Suç Endeksi’nin 2025 raporu açıklandı. Türkiye 2020’de 6.9 puanla 12. sıradayken bugün 7.2 ile 10. sıraya yükselmiş. Küresel ortalama 5.08. Bu endeks, sadece mafyanın gücünü ya da kaçakçılık hatlarını ölçmüyor; devlet içi yapılardan finansal suçlara, yargı bağımsızlığından ekonomiye sızmış suç ağlarına kadar geniş bir tabloyu ortaya koyuyor.
Küresel ısınma üzerine “Taraflar Konferansı” (COP30) Brezilya’da toplandı.
Emperyalist sistemin ABD, AB gibi merkezlerinin Türkiye gibi çevre ülkelerle ilişkilerinde demokrasi arzusu hiçbir zaman gerçek bir faktör olmadı. Bu ilişkiler her zaman çevre ülkenin ekonomik, jeopolitik açıdan kullanılabilir olma ilkesine dayandı.
Trump’ın başkanlığından hoşnut olmayanların oranı yüzde 60’ı geçti.
Busan’daki Trump-Şi zirvesi, yalnızca iki ülke arasındaki ticaret savaşında geçici bir ateşkes anlamına gelmiyor; aynı zamanda, 21. yüzyılın jeopolitik dengelerinde güç, liderlik gibi kavramların yeniden tanımlandığı bir döneme işaret ediyor. Zirvenin sonunda Trump’ın “12 üzerinden 10’luk bir görüşme” sözleri, Şi’nin ise “Dev gemiyi birlikte yönetiyoruz” vurgusu, ”yeni” bir durumu sergiliyor: Amerika artık “tek süper güç” değil.
Gözlerimizi gerçeğe açmamız gerekiyor.
Z kuşağının emeğin, doğanın, LGBTQ ve kadın haklarının değersizleştirilmesine, ırkçılığa gözetim kültürüne ve kurumsal otoriterliğe karşı zaman zaman isyana varan direnişi, yalnızca bir kuşak çatışması değil, sermayenin denetim kapasitesini sınırlayan tarihsel bir başkaldırı biçimi. Tam da bu nedenle, işletmelerinde kontrolü yitirme korkusu, teknoloji sermayesini giderek demokrasi düşmanı, hatta faşizan reflekslere sürüklüyor.
İsyan ve ekonomik kriz dinamikleri tarihte zaman zaman çakışıyor.
Geçtiğimiz günlerde, Altın 4 bin dolara ulaştı, piyasalarda “Borsa aşırı değerli” uyarıları sıklaştı. Jamie Diamond, Warren Buffet gibi ünlü yatırımcılar bu durumun sürdürülemezliğine işaret ediyorlar.
Gazze’de savaşın yerini alan ateşkes, ilk bakışta bir nefes alma imkânı sundu.
Cuma günü, Aurelien adlı bir yazarın “The cult of can’t” başlıklı denemesine rastladım. Perşembe yazımı okumuş olanların ilgisini çekeceğini düşünerek özetliyorum.
Kapitalizmin merkezlerinde (Anglosakson dünyada) uzun yıllar küreselleşmenin, teknolojinin (özellikle internet ve dijitalleşme) bizi “bugünden daha iyi” (özgür, demokratik, bolluk) günlere taşıyacağı anlatıldı.
Bu kez şanslıyım, önümde iki fotoğraf var. Meclis’in açılışında ve akşamında verilen davet sırasında çekilmiş bu fotoğraflar bugünkü siyasi şekillenmenin, “sağını-solunu”, çok güzel betimliyorlar.
Cumhurbaşkanının ABD ziyareti, MAPEG’in, 33 ilin topraklarını doğrudan madencilik yatırımlarına açması emperyalizm tartışmalarını yeniden canlandırdı.
Bilimde bazen bir sıçrama yalnızca araştırmacıların dar çevresini değil, tüm insanlığın geleceğini etkiler. 2020’de DeepMind’in geliştirdiği AlphaFold sistemi böyle bir andı.
“YZ dünyayı yutuyor” artık abartılı bir iddia değil.
Tsiridis’in çalışmasının en güçlü yanı, somut tarihsel analizleri belgelerle destekleyerek sivil toplumun (çoğunlukla göz ardı edilen) rolünü vurgulaması.
Dünya siyaseti ve ekonomisi, daha önce hiç görülmemiş bir biçimde birbirine benzeşen güç dinamikleriyle şekilleniyor.
Gazze’de yaşananlar, uluslararası medyada sıklıkla “çatışma”, giderek soykırım olarak tanımlansa da Prof. Jiang Xueqin olanların arkasında çok daha karanlık bir gerçeğin yattığını söylüyor.
ABD yönetimi, yeni savunma stratejisi raporunu, (QDR2001), 11 Eylül 2001 “olayının” tozu yatışmadan açıklamıştı.
Endonezya, yaygın protesto gösterileriyle sarsılıyor. Başkent Cakarta’dan ülkenin dört bir yanına yayılan bu olaylar, sadece yerel bir huzursuzluk değil, aynı zamanda küresel kapitalizmin çevre ülkelerde yarattığı derin eşitsizliklerin, devlet şiddetinin bir ürünü. İsyanın temelinde rejimin tüm kilit kurumların, parlamento dahil, içini boşaltmasıyla, demokratik haklarını kaybetmekte olduklarını hisseden geniş kitlelerin tepkisi yatıyor.
“Küreselleşme” yerini parçalanmaya bırakıyor, bir yeni-jeopolitik şekilleniyor.
Trump, seçim kampanyası boyunca, diktatör olmak dahil tüm arzularını açıkça söyledi. Dahası, Heritage Foundation “Project 2025” başlığı altında 900 sayfalık bir faşist devlete geçiş programı yayımladı. Bu program, devlet bürokrasisindeki özellikle de güvenlik bürokrasisindeki, “kurumsalcıları” ve “anayasalcıları” tasfiye ederek yerlerine başkana sadık olanları atamayı planlıyordu.
Uluslararası ilişkiler alanında yeni bir kavram var: “Ekonomik zorlama çağı” (Foreign Affaires).
Peki bu “ekonomik patlama” yaşanırken, insanların yerini YZ ajanları alırken, artan çıktıyı karşılayacak, kârların gerçekleşmesine, alınacak yatırım kararlarına kaynak olacak tüketici talebi nereden gelecek?
Rejim, seçimlerde kaybettiği belediyeleri geri alıyor, CHP’li belediyelerin liderliklerini tutukluyor, CHP’de Özgür Özel liderliğini tasfiye etmeye çalışıyor.
Amsterdam’da 1656 yılının temmuz ayında, 23 yaşındaki Baruch Spinoza, Avrupa’nın en güçlü sinagogunun önünde durdu, içeri girmeden derin bir nefes aldı.
ABD ekonomisinde, stagflasyon, “konut krizi” kaygıları artarken Trump, Ulusal Muhafızları, Washington DC sokaklarında konuşlandırdı...
Yaygın sıradanlaşmış, “veri hırsızlığı, sahte diplomalar (hoş değilmiş ama kazanç helalmiş), sahte imzalar” eşit (etnik) vatandaşlık topolojisi gibi çürüme semptomları üzerinde düşünürken aklıma eski bir yazımın başlığı geldi: “Hazırlıksız yakalanacağız”.
Köyler, dinler, mezhepler, tarikatlar, kabileler, fraksiyonlar...