Cumhuriyetin Şeker sanayi 98 yaşında. Evet, 1926 yılının kasım ayının 26’ncı günü Alpullu Şeker Fabrikası’nda ilk Türk şekerinin çuvallara aktığı gündür.
Cumhuriyetin usta kalemlerinden, siyasetçi, yazar Ahmet Ağaoğlu’nun; 29 Kasım 1926 günü Ulus gazetesinde, Alpullu Şeker Fabrikası açılışı nedeniyle yazdığı makalesinden aşağıda yer alan güzel satırlar Cumhuriyetin ilk mucizelerinden Alpullu ve Uşak Şeker Fabrikaları içindir.
“Otuz bin dönümlük vasi bir pancar tarlası arasında muazzam bir abide, bacalarını ta semaya yükseltmiş ve dün mevt olan bir kıtaya bugün bir can vermiş. Kayışlar sürünüyor, çarklar dönüyor, makineler inliyor. (...) yüzlerce ‘küp’ ler hareket ediyor ve oluklardan akan simsiyah bir mayi, nihayet bir taraftan bembeyaz şeker tozu olarak aşağıya doğru seylap gibi dökülüyor. (...) Ah ne tatlı şeker! Türk şekeri... Bu, Türkün Trakya’sının şekeri! (...) Bir ay sonra da Türkün Anadolu şekerini Uşak’ta tadacağız. Tahakkuk için ne güzel, ne tatlı hülyalar. Bütün bu hülyalar hakikat olmuşlardır.
Hepsini, bu millet tahakkuk ettirdi.”
‘TÜRKÜN İLK ŞEKERİ’
1925 yılı 6 Kasım’da Uşak’ta ve 22 Aralık’ta Alpullu’da temelleri atılarak başlayan şeker fabrikaları macerası; Türkün ilk şekerinin 1926 yılı 26 Kasım’da Alpullu’da ve 17 Aralık’ta Uşak’ta çuvala dökülmesiyle tamamlanır. 1933’te Eskişehir ve 1934’te Turhal fabrikalarının da açılmasından sonra, artık tüm ulus yalnızca kendi şekeri ile yetinecektir.
“Hülyalar hakikat olmuşlardır”. Rüyaları gerçek yapanları unutturmamak da bizim görevimizdir: Uşak’ta Nuri Şeker, Eskişehir’de Kâzım Taşkent, Turhal’da Muammer Tuksavul, fabrikalarda adları yaşatılan Cumhuriyet kahramanlarımızdır.
UŞAK’TAKİ ATILIM VE NURİ ŞEKER
Başbakan Rauf Orbay ile görüşmesinde, şeker fabrikası için gerekli sermaye için unutulmaz, “Uşak ilindeki 20 bin haneden günde 1 yumurta katılımı, yumurtanın tanesi 2 buçuk kuruştan günde 500 lira” yumurta hesabı ile yanıtlayan Nuri Şeker, Türkiye Şeker Sanayi ile özdeşleşmiştir.
O yıllarda Türkiye Tayyare Cemiyeti, Uşak ve Alpullu fabrikalarından cemiyetin 64 şubesine birer kilo şeker göndermelerini ister.
Nuri Şeker’in Uşak’tan gönderdiği şekerlerin açık artırma ile satışından elde edilen 64 bin lira ile iki uçak alınır. Nuri Şeker, şekerlerin bedelini cebinden öder ve Ankara’dan uçaklara (Uşak I ve Uşak II) adlarının verilmesini ister.
ALPULLU’DA KÂZIM TAŞKENT
Almanya’dan 1924 yılında kimya yüksek mühendisi olarak yurda döner ve Alpullu Şeker Fabrikası’nın kurulması ve işletilmesiyle görevlendirilir. 8 ayda fabrika üretime başlar. Eskişehir Şeker Fabrikası kuruluşunu da 1933’te tamamlar. 1935’te kurulan Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ Genel Müdürlüğü’nü üstlenir. 1944’te, Doğan Sigorta ve Yapı ve Kredi Bankası’nı kurar. 1939’da İsviçre’de, 9 yaşındaki kaybettiği oğlu Doğan’ın anısına Doğan Kardeş çocuk dergisini kurar.
‘YAPIN ÇOCUKLAR!’
Almanya’da mühendislik eğitimi sonrası yurda dönen Muammer Tuksavul’un Eskişehir Şeker Fabrikası’nı kurma görevi verilen Kâzım Taşkent ile yolları kesişir; 1933 Şubat’ta işe başlayıp bir yılda tamamlarlar.
Ardından, Atatürk’ün talimatıyla yeni fabrika için Turhal seçilir. Görev Muammer Tuksavul’undur.
Yedi ay sonra 1934 Ekim’de Turhal’da üretim başlar. Başarısını; “En önemli avantajımız, girişimin o emsalsiz, ateşli Atatürk dönemine rastlaması idi ve ‘Yapın çocuklar!’ emri çıkmıştı” sözleriyle anlatır.
BAŞARININ SIRRI
İdare meclisi üyesi Nuri Conker’in, “Ben ne sanayi ne de şekerden anlarım. Gazi’nin emriyle çocuklar rahat çalışsınlar, sizlere çelme takmaya çalışanlar olacak, sizlere jandarmalık yapalım” diye bize görev verildi sözü, Cumhuriyetin başarılarının sırrının ifadesidir.
Tüm Cumhuriyet kahramanları anısına saygıyla.
