Tehcir: Soykırım iddialarına yanıtlar IV

Bugün 19 Mayıs… 105 yıl önce emperyalizme ve oyunlarına milletçe başkaldırdığımız, vatan topraklarını emperyalizme kurban etmeyeceğimizi gösterdiğimiz Milli Mücadelemizin başlangıç günü… Bu uğurda şehit düşen, gazi olan binlerce gencin gelecek kuşaklara bıraktığı hem emaneti hem bayram günü. Bayramımız kutlu olsun, geleceğimize yol göstersin… 

Yol göstersin çünkü emperyalizm yine oyunlar çeviriyor. Şimdi de Asurilere soykırım yapmışız! Açık artırma gibi ama gülüp geçmeyelim. Bugün gülüp geçtiklerimiz bizden sonrakiler için “sorun” oluyor. Tıpkı tehcir yasasının “soykırım” belgesi olarak sunulduğu gibi… Peki nedir tehcir yasası? Bu soruya yanıt vermeden kısaca “O gün ülke ne haldeydi” sorusunu yanıtlamak gerekir…

VAN’DA 40 BİN TÜRK ÖLDÜRÜLDÜ

Yasa çıkarıldığında Osmanlı Devleti’nin büyük bir savaş içinde olduğu çoğunlukla göz ardı edilir. Oysa 1914 yılı sonunda Doğu cephesinde ordu Sarıkamış harekâtında başarısız olmuş bundan cesaret alan ve Ermeni unsurları da içeren Ruslar Erzincan önlerine kadar yakarak, yıkarak, öldürerek ilerlemiştir. Batı’da ise İngiliz ve Fransız donanmasının Çanakkale Boğazı’na saldırısı yeni püskürtülmüş (18 Mart 1915), İtilaf güçleri bu kez hem denizden hem karadan yaptığı çıkarma (25 Nisan 1915) ile İstanbul’u hedeflemiştir. İşte Ermeni başkaldırıları bu günlerde yoğunlaşır. Mart ayında Zeytun’da başlattıkları geniş çaplı ayaklanmanın ardından Ruslar ile birleşen Ermeniler, 3-4 Nisan 1915 gecesi Van-Çatak’ta isyan başlatır. 11 Nisan’da Van, Taşnaksutyun komitesi başkanı Aram Manukyan’ın emrindeki komitacılar tarafından kuşatılarak ateşe verilir. 17 Nisan’da Çatak, ertesi gün Bitlis ve 20 Nisan’da Van merkezinde Ermeniler Müslüman halkı vahşice katleder. Sadece Van ve çevresinde 40 binden fazla Türk katledilir. İki katı kadar Türk de canını kurtarmak için göçe yönelir. Ermeniler bu kez de göç yolundaki Müslümanları katleder (Halaçoğlu, 2007: 47-51). Öyle ki Rus Çarı II. Nicola, 21 Nisan günü Van’daki Ermeni komitesine gönderdiği telgrafla “Rusya’ya yaptıkları hizmetler” nedeniyle teşekkür bile eder (Elekdağ, 16). Ruslar mayıs sonunda Van’a girdiğinde yerli Ermeni halkı tarafından coşkuyla karşılanacaktır. (McCarthy, 192).

Peki Ermenilerin göç ettirilmesi kimin düşüncesidir? Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın. Rus-Ermeni arasındaki açık işbirliği nedeniyledir ki Enver Paşa, 2 Mayıs günü İçişleri Bakanı Talat Paşa’ya bir yazı gönderir:

“Van Gölü etrafında ve Van Valiliği’nce bilinen belirli yerlerdeki Ermeniler, isyanlarını sürdürmek için daima toplu ve hazır bir haldedirler. Toplu halde bulunan Ermenilerin buralardan çıkarılarak isyan yuvalarının dağıtılması düşüncesindeyim. Bir mahzuru yoksa isyancıların ailelerini ve isyan bölgesi halkını sınırlarımız dışına göndermeyi ve onların yerine dışarıdan gelen Müslüman halkın yerleştirilmesini tercih ederim” (ATBD, Bn 1830).

TALAT PAŞA’DAN TALİMAT

Talat Paşa sorumluluk alır. Ermeni zorunlu göçünü/tehcirini başlatır. Amaç savaşan askerlerin güvenliğini sağlamaktır. Talat Paşa önce Van, Bitlis ve Erzurum bölgelerinde bulunan Ermenilerin savaş alanı dışına çıkarılmalarını ilgili valilerden ister. Ayrıca bölgedeki komutanlarla da işbirliği yapmalarını ister ama bu sırada Rusya, İngiltere ve Fransa ama özellikle ABD, Doğu Anadolu’da Ermenilerin öldürüldüğü iddiasıyla yaygara koparır (Şimşir, 123-142). Amaç bilindik ve asılsız iddialarla Osmanlı Devleti üzerinden İttifak Devletleri’ni dünya kamuoyu önünde zayıflatmaktır. Talat Paşa bu gelişmeler karşısında 26 Mayıs 1915 günü Başbakanlığa bir yazı gönderir. Yazı veya tezkere, tehcir kararının alınma gerekçesidir. Gerekçede Ermenilerin işlediği suçları sıralar:

    • Savaş bölgelerine yakın yerlerde oturan Ermeniler, Osmanlı sınırlarını korumakla görevli Türk silahlı kuvvetlerinin hareketini güçleştirmektedir.

    • Erzak ve askere mühimmat naklini zorlaştırmaktadır. 

    • Düşmanla aynı gayeleri paylaşmakta, onlarla işbirliği yapmaktadır.

    • Bir kısmı düşman saflarına katılmaktadır.

    • Ülke içinde askeri birliklerimize ve suçsuz halka silahlı saldırıda bulunmaktadır. 

    • Osmanlı şehir ve kasabalarına saldırarak katliam ve yağmacılıkta bulunmaktadır. 

    • Düşman deniz kuvvetlerine erzak sağlamaktadır.

    • Müstahkem mevkileri düşmana göstermektedir.

Bu gerekçelerle Osmanlı Devleti hem savaşan ordusunu hem de halkını korumak için bir devletin yapması gerekeni yapar işbirlikçileri savaş bölgesinin dışına taşıma kararını alır. 

TEHCİR YASASININ HÜKÜMLERİ

Ertesi gün yani 27 Mayıs 1915’te hükümet geçici yasayı çıkarır. Türkçesi şöyledir: “Sefer zamanında hükümetin icraatına karşı gelenler için askeri makamlarca alınacak önlemler hakkında geçici yasa....” Diğer bir değişle “sevk ve iskân/tehciri yasası”. Yasada hiçbir ırk veya etnik grubun adı geçmez. 1 Haziran 1915 günü Takvim-i Vekayi’de yayımlanır. Dört maddeden oluşur ama özü ilk iki maddedir:

    1. Savaş döneminde komutanlar ve vekilleri, halk tarafından herhangi bir biçimde hükümet emirlerine ve ülke savunmasına ve asayişin bozulmasına ilişkin hareket ve önlemlere karşı muhalefet ve silahlı saldırı ve direniş görürlerse hemen askeri kuvvetle en şiddetli biçimde bunu bastırmaya ve saldırıyı ve karşı koymayı kökünden yok etmeye yetkili ve yükümlüdür.

    2. Ordu, bağımsız kolordu ve tümen komutanları askerliğin gereğine dayanarak veya casusluk ve hıyanetlerini hissettikleri köyler ve kasabalar halkını tek ya da toplu olarak başka yerlere gönderip orada yerleştirebileceklerdir. (TV, 1 Haziran 1915)

Yasanın çıkarılmasının ardından savaşan ordunun güvenliğini sağlamak üzere göç ettirme işlemine hemen başlanır. Peki Osmanlı tebaası Ermeniler nereye göç ettirilir? Ülkedeki bütün Ermeniler göçe tabi tutulur mu? Bu soruların yanıtlarını vereceğimiz bir sonraki yazımızda buluşmak üzere çoşku dolu bayramlar…

KAYNAKLAR

Yusuf Halaçoğlu, Facts on the Relocation of Armenians, Ankara, 2007.

Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı’nın Son Döneminde Ermeniler-Osmanlı Devleti Neden Tehcir Uyguladı?, TBMM Basımevi, Ankara, Haziran 2021.

Şükrü M. Elekdağ, “Tarihsel Gerçekler ve Uluslararası Hukuk Işığında Ermeni Soykırımı İddiası”, https://www.tc-america.org/files/news/pdf/Ermenisoykirimiiddiasi_SukruElekdag.pdf (indirme 13.012024). s. 16.

 Justin McCarthy, Ölüm ve Sürgün-Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), çev. Fatma Sarıkaya, , TTK Yayınları, Ankara, 2014, s. 192

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl 31, S. 81; Aralık 1982, Belge No: 1830.

Bilâl N. Şimşir, Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2005.