2020 yılında sağlıktan uzaya, fizikten mikrobiyolojiye kadar hangi gelişmeler oluyor, neler bekleniyor?

Fizik bilimleri yazarı Maria Temming, bu arada daha uzak bir ziyaretçiye hazırlanıyor. Geçen yıl, gökbilimciler Güneş Sistemi’nde bilinen ikinci yıldızlararası nesneyi belirlediler, bu bir kuyrukluyıldız gibi görünüyordu. Bakalım bizi neler bekliyor?

UZAY KÂŞİFLERİ ARAMAYA DEVAM EDİYOR

İki Mars projesi bu yıl başlıyor: NASA’nın Mars 2020 projesi ile Avrupa Uzay Ajansı (ES A) ve Rus Uzay Ajansı’nın (Roscosmos) ortak projesi ExoMars. Bu yıl yola çıkacak uzay kâşifleri, geçmiş yaşamın izlerini arayacak. NASA’nın kâşif robotunun, Kızıl Gezegen’in parçalarını ilerleyen dönemde Dünya’ya getirmesi bekleniyor.

BİLİMDE ATILIM YILI

KARANLIK MADDENİN GİZİ ÇÖZÜLEBİLİR

Astronomi yazarı Lisa Grossman ve fizik yazarı Emily Conover, 2018’de Event Horizon Telescope’un (EHT) yakında bir kara delik fotoğrafı elde edeceğini tahmin ettiğinde haklıydı. Ancak tahmin ettikleri kara delik farklı çıktı. Onlar Samanyolu’nun merkezindeki bir kara delik olan Sagittarius A’nın görüntüsünün yakalanacağını tahmin etmişti, ama Prof. Feryal Özel’in de başında bulunduğu bir ekibin çabasıyla elde edilen görüntü M87 Galaksisi’nin ortasında yer alan bir kara deliğe aitti.

Grossman ve Conover’ın yeni bir tahmini var: Başka bir kozmik giz olan karanlık maddenin 2020’de ortaya çıkması. Güney Dakota’da eski bir altın madeninde bulunan LUX-Zeplin (LZ deneyi) zayıf etkileşimli büyük parçacıklar olan WIMP’leri aramaya başlayacak. Conover, bu teorik parçacıkların, karanlık maddenin açıklanması için önemli bir aday olduğunu belirtiyor.

EKOLOJİK KARARLARDA SON DÖNEMEÇ

2020’nin bilim ve çevre politikaları için önemli bir yıl olması bekleniyor. Yaşam bilimleri yazarları Susan Milius ve Jonathan Lambertt, siyasetin yaban hayatı üzerindeki etkisinin 2020’de ön plana çıkacağını düşünüyor

BM Genel Kurulu, 2011-20 yılını Birleşmiş Milletler Biyoçeşitlilik On Yılı ilan etmişti. Milius, BM Biyoçeşitlilik On Yılı sona ererken dünyanın on yılın hedeflerinin çoğunu kaçırdığını söylüyor. Lambert ise ağustos ayında ABD Başkanı Donald Trump’ın idaresi tarafından açıklanan “Tehlikedeki Türler Yasası”nın nasıl uygulandığına dair önemli değişiklikleri ve belirli türlerin geleceği hakkında soruları tetiklediğini savunuyor. Toprak ve iklim yazarı Carolyn Gramling ise 2020’nin sonuna kadar, iklim değişikliğiyle mücadeleye ulusların ne kadar bağlı olduğuna dair tartışmaların artacağına dem vuruyor.

GÖZLER ABD'DE OLACAK

2015’te Paris İklim Anlaşması’nı imzalayanlar, küresel ısınmayı 2100 yılına kadar 2 santigrat derecenin altında tutmaya karar vermişti. Ancak mevcut karbon emisyonu azaltma vaatleri, ulusların bu konuda ne kadar yetersiz kaldığını açıkça gösteriyor. Ülkelerin, Aralık 2020’de güncellenmiş emisyon hedefleri sunmaları gerekiyor. ABD’nin anlaşmadan ayrılmasına yönelik süreç, Kasım 2020’de sonuçlanacak, ancak o ay ABD’de yaşanacak başkanlık seçimleri, ülkenin 2021’de anlaşmaya tekrar girip girmeyeceğini belirleyebilir.

MOLEKÜLER BULUŞLAR EVRİME IŞIK TUTUYOR

Davranış bilimleri yazarı Bruce Bower, moleküler biyolojide 2020’de yaşanacak gelişmelerin, insan evrimi üzerine yapılan çalışmalarda daha büyük bir rol oynamasını bekliyor. Araştırmacılar, hominid fosillerden çıkarılan eski DNA çalışmalarıyla, fosilleşmiş kemiklerde ve dişlerde DNA’dan daha iyi koruyan ekstrakte edilmiş proteinlerin analizleriyle bu görüşü destekliyor. Proteinler, yeni türlerin tanımlanmasına ve evrimsel ilişkilerin çözülmesine yardımcı olabilir. Moleküler biyoloji yazarı Tina Hesman Saey ise doğrudan tüketiciye yönelik genetik test yapan Ancestry DNA gibi şirketlerin bu yıl büyük etik tartışmalarına neden olabileceğini tahmin ediyor.

İLAÇ ÇALIŞMALARI

Biyomedikal yazarı Aimee Cunningham, erkek doğum kontrol hapının klinik denemesinin sonuçlarını bekliyor. Erken bir test, hormonal hapın güvenli olduğunu ve sperm üretimi için gerekli hormon seviyelerini baskıladığını buldu.

Alzheimer için de çalışmalar devam ediyor. Aducanumab adı verilen potansiyel bir ilaç, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanabilir. Nörobilim yazarı Laura Sanders, ilacın inişli çıkışlı geçmişini göz önünde bulundurarak tartışmaları da beraberinde getireceğini düşünüyor. Aducanumab’a dair 2016’daki ilk çalışmalar, ilacın Alzheimer’da görülen amiloid-beta plaklarını temizleyebileceğini öne sürmüştü. Ancak sonuçlar, ilacın en yüksek dozunun hafızadaki yavaşlamayı azaltabileceğine dair hayal kırıklığı yarattı.

UZAY YOLCULUKLARI İÇİN HEM MİNİK HEM DE HIZLI!

Bir demet domates

Sanki bir demet çiçek gibi ama çiçek yerine meyveler var üzerinde. Amerikalı bilim insanları, kent bahçeleri ve uzay yolculuğu gibi uzun mesafeler için mini domates bitkisi yetiştirdi. Cold Spring Harbor Laboratuarı biyologu Zach Lippman’ın amacı çabuk olgunlaşan, çok meyve veren ama az yer kaplayan domates bitkisi yetiştirebilmekti. Araştırmacı kısa bir süre önce bu amacına ulaştı.

Lippman, CRISPR/Cas gen makasının yardımıyla üç mutasyonu kombine ederek istediği özelliklere sahip domates bitkisini elde etmeye başardı. Yeni domates türünün meyveleri sadece 40 gün içinde büyüyüp olgunlaşıyor. Marketlerden aldığımız salkım domatesten farklı görünen yeni domates bitkisi, meyvelerini dallı budaklı minik bir çalı üzerinde taşıyor.

İlginç görünümlü domateslerin gerçekten de lezzetli olup olmadıkları ve çok az gübreye ihtiyaç duydukları ne var ki bu araştırmayla kontrol edilmemiş. Ama Lippman, buna rağmen NASA’nın büyük ilgi gösterdiğini söylüyor. Çünkü eğer astronotlar günün birinde Mars’a gidecek olurlarsa uzun yolculukları esnasında meyve ve sebze yetiştirmek zorunda kalacaklardır.