22. Uluslararası İstanbul Kukla Festivali 3 Kasım’da sona eriyor

Diego Ugalde de Haene, yaklaşık 16 yıl önce kukla tiyatrosu yapmaya başlayan Meksikalı bir kukla sanatçısı. Geleneksel kuklaların, çağdaş kuklacılıktan daha fazla enerjisi olduğunu düşündüğü ve teknikleri direkt ustalardan öğrenmek istediği için yollara düşmüş 2000’li yılların başında. Hindistan’a gidip, Hindistan ipli kuklasını oradaki ustalarından öğrenmiş, daha sonra Fransa, Sicilya, Yunanistan, Türkiye, İran, Suriye ve Mısır’a düşürmüş yolunu. Karagöz tekniğini öğrenmek istediğinde, kendisine “En iyi Karagözcü kim” diye sormuş. Aradığı yanıt onu, İstiklâl’e, Türkiye’de Karagöz tekniği denince akla gelen ilk isimlerden, kukla ustası Cengiz Özek’e getirmiş. İkilinin o yıllarda anlaşabildikleri ortak bir dil olmamasına rağmen, Özek, Ugalde’ye tekniğin bütün inceliklerini öğretmiş: “O zaman çok az Türkçe biliyordum ve Cengiz çok az İngilizce biliyordu, ama bana Karagöz öğretti. Çok büyük ihtimalle, bu ekolün en iyi temsilcisi kendisi ve çok az zamanı var, buna rağmen büyük bir cömertlik göstererek bana zaman ayırdı ve tekniği öğretti.”

LAKOTA’LARIN HİKÂYESİ

Ugalde, 2010 yılında Meksika’ya döndüğünde Karagöz tekniğini kullanarak “Kaplan” isimli bir oyun hazırlıyor. Müzik olarak da Igor Stravinsky’nin “Bahar Ayini” bestesinin, Fazıl Say yorumunu kullanıyor. Karagöz tekniği kullanarak hazırladığı ilk oyununu ise şu sözlerle anlatıyor: “Bütün bir oyunu sözsüz olarak yarattım. Ancak Karagöz tekniği biliyorsunuz çok farklı, drama değil komediye dayalı ve sözler var içinde. Karagöz, yani gölge tiyatrosu tekniği Meksika’daki kumpanyamızın favori tekniği oldu.”

Karagöz tekniği, Ugalde’nin öğrendiği kukla teknikleri içinde en bağlı hissettiği teknik diyebiliriz. Ki daha sonra da, aynı tekniği kullanarak yeni oyunlar hazırlamaya devam ediyor. Kukla Festivali’nde de izleme fırsatı bulacağımız “Nos Volvimos Bufalos” isimli oyunu da aynı teknikle hazırladığı bir diğer oyunu.

İnsanlık ve doğanın ilişkisi üzerine bir oyun yapmak istediği dönemde, ABD’nin kuzeyinde yaşayan Lakota halkının hikâyesiyle karşılaşıyor Diego Ugalde. Üç farklı kültürün, Lakota’ların, Karagöz’ün ve Meksika’nın yolu böyle kesişiyor: “Amerikan ordusuna direnen Lakota halkı, belki de 250 yıldır bölgelerindeki doğayı korumaya ve sağ kalmaya çalışıyorlar. Çok acı bir hikâye. Oyunu yapabilmek için Lakotaların tarihini çalıştık, sadece tarih ile yetinmedik, bugün yaşayan Lakota insanlarıyla da arkadaş olduk. Bu savaş hâlâ sürmekte ve Lakota gençleri arasında alkolizm çok yaygın, gençler ne yapacaklarını bilmiyorlar ve intihar oranları da çok yüksek. Bu sorunlar Meksika’da da benzer şekilde mevcut.” 

Diego Ugalde, 2017 senesinde oyunu yönetmesi için Cengiz Özek’i, Meksika hükümetinden aldıkları bursla Meksika’ya davet ediyor. Özek’in ve başka bir kukla sanatçısı olan Cecilia’nın katkılarıyla oyunda ve teknikte yeni şeyler buluyorlar: “Bu yeni bulduğumuz teknikle kuklalarımız perdede çok daha güçlü bir şekilde duyguları yansıtıyorlardı, sanki gerçek oyuncularmış gibi. Bazen gülüyor, bazen de ağlıyorlardı. Çok zor bir şey yapıyorduk, çünkü yabancı bir kültürün yani Lakota’nın hikâyesini Türkiye’den bir kukla tekniği olan Karagöz ile Meksika’da anlatıyorduk. Ve söz kullanmıyorduk, çok kompleks bir işti.”

SINIRLARI AŞAN KARAGÖZ

Ugalde, karagöz tekniğinin Avrupa sınırlarını aşamamış olmasını da çok garip bulduğunu söylüyor: “Osmanlı İmparatorluğu çok geniş bir coğrafyadaydı. Karagöz tekniği de Osmanlı’dan çıktı ancak hiçbir zaman Avrupa sınırını aşamamış, Avrupalılar öğrenmek istememişler. Kafaları kapalı, kendi sınırları dışında herkesi barbar olarak ve hiçbir şeyi bilmeyen insanlar olarak görüyorlar. Sadece siyah gölgeden oluşan siluet tiyatrosu yapıyorlar ve tasvir kullanamıyorlar. Bu tekniğin gelişmesi ve sınırların aşılabilmesi için ben gibi bir Meksikalının gelip bu tekniği öğrenmesi ve uyarlaması gerekiyordu demek ki.”

22. Uluslararası Kukla Festivali kapsamında Diego Ugalde de Haene ve Raul Ruiz Rivera’nın sunacağı “Nos Volvimos Bufalos” isimli oyun, bu akşam 20.30’da Akbank Sanat’ta izleyicisini bekliyor. Grup yine festival kapsamında sergileyecekleri “Kathputli” isimli oyunlarıyla, 1 Kasım Cuma 11.00’de Akbank Sanat’ta, 2 Kasım Cumartesi 13.00 - 17.00 arası Metropol AVM’de; 3 Kasım Pazar 14.00 - 18.00 arası Torium AVM’de olacak.