38 romanın ‘estetik’ öyküsü

24 romancının, 1946-1970 dönemi Türkiye’sini ele alan 38 romanının “estetik kategori” bakışıyla değerlendirildiği “Romanda Estetik Kalkışma-3” büyük bir emeğin ürünü. Rıfat Ilgaz’dan Orhan Kemal’e, Necati Cumalı’dan Fakir Baykurt’a, Yılmaz Güney’den Orhan Pamuk’a 38 romanın incelemesinin buluştuğu 400 sayfalık kitap tam 33 yazardan oluşan araştırma ekibinin edebiyat dünyasına yeni bir hediyesi... Daha önce iki cildi yayımlanan Romanda Estetik Kalkışma kitabının üçüncü cildi, Çok Partili Siyasi Yaşam (1946 - 1970) Toplumsal Değişimin Romanlara Yansıması alt başlığıyla İnsancıl Yayınları’nca yayımlandı. Kitap, yirmi dört romancının otuz sekiz romanını inceliyor. Kitabın editörlüğü Cengiz Gündoğdu üstleniyor.

Editör Cengiz Gündoğdu serinin üçüncü kitabı için “Estetik Ölçütlerle Ürün Değerlendirmek” adlı yazısında şunları yazıyor: “Hep söyledim... yıllardır söyledim. Türkiye’de güzel yargısı sanıya dayanır, bilgiye dayanmaz. Roman değerlendirmeleri estetik ölçütlere göre yapılmaz. Retorik yapılır. Değerlendirme diye özet yapılır. Bizler bu yanlışın üstüne yürüyoruz. Roman mı değerlendireceksin. Önce yazarın dilini ele alacaksın... sonra karakterler... sırayla örge... olay nasıl örülüyor... çatışmalar... itki, izlek... toplumsal çözümleme. Bir de şuna bakacaksın. Yazar anlatıyor mu, gösteriyor mu. Temel ilke şudur. Yazar göstermeli.” Bu kitapta da araştırma ekibi yazarları, inceledikleri romanları şu ölçütlerle değerlendirmiş: “Dil ve anlatım, karakterler, örge, güdücü örge, nesnelerin birliği, çatışkılar, canlandırma, itki, izlek.”

Kitabın tasarı ve eşgüdüm sorumlusu Gülay Yeşilipek, incelenen romanları şu başlıklarda topluyor:

-DP iktidarının getirdikleri... 

-Köyden kente göç, gecekondulaşma ve kente uyum sürecinin sancıları...

-Sömürü düzeninin feodal ağaları...

-Burjuvaları... sendikacıları...

-Suçun toplumsallığı...

-Büyük kentlerde sıradan insanların yaşam mücadeleleri... sınıf atlama düşleri...

-Örgütlü mücadelenin yükselişi, aydınların baskı altına alınması...

-Küçük burjuva çelişkileri, bunalımları... postmodernizmin ayak sesleri...

İşte yazarlar ve eserleri

Romanda Estetik Kalkışma-3 adlı yapıtta incelenen romanlar: Suat Derviş’ten Ankara Mahpusu, Reşat Enis’ten Sarı İt, Kemal Bilbaşar’dan Ay Tutulduğu Gece, Rıfat Ilgaz’dan Yıldız Karayel, Orhan Kemal’den Devlet Kuşu, Sokakların Çocuğu, Kaçak, Müfettişler Müfettişi, Yayancı Dünya, Evlerden Biri, Samim Kocagöz’den Yılan Hikâyesi, Vedat Türkali’den Bir Gün Tek Başına, Yeşilçam Dedikleri Türkiye, Necati Cumalı’dan Zeliş, Yağmurlarla Topraklar, Acı Tütün, Zaven Biberyan’dan Yalnızlar (Lıgırdadzı), Kemal Bekir’den Yabancılar, Kaçaklar, Hücre, Attilâ İlhan’dan Kurtlar Sofrası, Nezihe Meriç’ten Korsan Çıkmazı, Talip Apaydın’dan Sarı Traktör, Yusuf Ziya Bahadınlı’dan Gemileri Yakmak, Fakir Baykurt’tan Tırpan, Amerikan Sargısı, Adalet Ağaoğlu’dan Ölmeye Yatmak, Tarık Dursun K.’dan Rızabey Aileevi, Kurşun Ata Ata Biter, Oğuz Atay’dan Tutunamayanlar, Bir Bilim Adamının Romanı, Ahmet Say’dan Kocakurt, Sevgi Soysal’dan Yürümek, Yılmaz Karakoyunlu’dan Güz Sancısı, Yılmaz Güney’den Boynu Bükük Öldüler, Kemal Ateş’ten Toprak Kovgunları, Neşter ve Madalya, Orhan Pamuk’tan Cevdet Bey ve Oğulları.

Kitaptan...

Kitapta Kemal Bekir’in ilk romanı Yabancılar’ı inceleyen Baha Çıtakoğlu, “Toplumsal Çözümleme” başlığında şöyle yazıyor: “Aslında Cumhuriyet’in ilk yıllarından başlayarak Anadolu’nun kasabalarında toprak ağası artıkları, ticaretle palazlanmış semirmiş bir sınıf ortaya çıkmıştır. 1950’li yıllarda kasaba ölçekli bürokrasiyle kol kola bu sınıf, yerel düzeyde egemenliğini sürdürmüştür. Kimi zaman İstanbul’la İzmir’le ticaret ilişkisiyle kimi zaman Ankara’yla siyasi yakınlaşmalarla hem büyümüş hem yozlaşmıştır. Kasabanın içe dönük yapısı, kasabalıların can sıkıntısı, merakı, dedikodusu, dine bürünerek sürdürdükleri yaşamları bu güç odaklarının işlerini yürütüp dolap çevirmelerinde kolaylık sağlar.”