'Kapital' çizgi romana dönüşürse

Bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx’ın başyapıtı “Kapital”, geçen yıl Japonlar tarafından, manga tekniğinde çizgiye uyarlanmıştı. İlk baskısı yüz bin basılan kitap, yayımlandığı ay tükenmiş ve devam baskıları gelmişti. Aradan çok zaman geçmeden Türkiye yayın haklarını alan Yordam Kitap, geçen hafta “Kapital Manga”yı okurla buluşturdu. Türkiye’de de Japonya’da olduğu gibi kitaba olan ilgi bir hayli büyüktü: 5 binlik ilk baskı tükenmek üzere!

Çizgi roman bolluğu

Dünya yayın sektöründe birkaç yıldır klasik eserler çizgi romana uyarlanıyor. Türkiye’de de son altı ay içinde çizgi romanlar art arda yayımlanmaya başladı. Saint-Exupéry’nin unutulmaz eseri “Küçük Prens”, Kafka’nın “Dava”sı, Shakespeare’in “Hamlet”i ve daha pek çok eser dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yayımlanır yayımlanmaz yüksek satış rakamlarına ulaştı.

Bugüne kadarki metinlerin edebi eserler olduğu düşünülürse, “Kapital” diğerlerinden ayrı bir yerde duruyor kuşkusuz. Öte yandan, merak edenler için belirtelim; “Kapital Manga” çizimi, bir hikâye üzerinden okuyucuya sunuluyor. Hikâye bir köyde yaşayıp, geçimini pazarda peynir üretip satarak geçinen Robin’in işletmeci Daniel’le anlaşıp büyük umutlarla fabrika kurması, kâr amacıyla işçileri acımasızca kullanıp sömürmesine varan süreç içinde anlatılıyor.

Marx’ın “Kapital”i her bireyin okuması gereken bir kitaptır ama belirli bir okuma disiplininden geçmeyenler için de okunması bir hayli zordur. Böyle bir durumda kitabı hikâyeleştirmek ayrı bir riski de beraberinde getiriyor. Seçilen hikâyenin özgün metne uyumu, Marx’ın söylemlerinin aktarımı gibi… Kitabı yayına hazırlayan, Yordam Kitap yayın yönetmeni Hayri Erdoğan konuya, “Kapital Manga, Kapital’in ruhunu, içeriğini çok doğru olarak yansıtıyor; çarpıtmadan, bayağılığa kaçmadan. Ama tabii ki sınırlı bir bilgi veriyor. Kapital’in kavramlarını bir öykünün içine yerleştirmesi Manga’nın büyük başarısıdır” diye yaklaşıyor.

Gerek dünyada gerek Türk edebiyatında bu türden kitaplar kimi eleştirmenler tarafından sert eleştirilere de uğruyor. Nedeni ise özgün metnin bütününü okumadan, kolaya kaçıp özet şeklindeki bu türden çizgileri okumak. Erdoğan, böyle bir riskin olmadığını belirtiyor: “Manga, Kapital’den esinler taşır, eser hakkında bir fikir verir ama onun yerine geçemez.”

Şu sıralar “Kapital”i aslından çeviren Nail Satlıgan ise konuya farklı bir açıdan yaklaşıyor: “Kapital’in önsözlerinden birinde Marx’ın kendisi, yapıtını bir ‘hikâye’ olarak nitelemiş ve kıta Avrupa’sından okurlarına, ‘De te fabula narratur’, yani ‘Hikâye seni anlatıyor’ diye seslenmişti. Ayrıca Marx, Kapital’i kaleme alırken, ‘sanatsal bir bütün’ oluşturmayı gözettiğini belirtir.”

Satlıgan ayrıca “Kapital”e ilişkin geçmişten örnekler vererek, 1920’de dâhi sinemacı Ayzenştayn’ın film yapmak istediğini, bu konuda James Joyce’la görüşmeler yaptığını; şimdilerde ise bu işi ünlü Alman yönetmen Alexander Kluge’nin 9.5 saatlik bir film halinde gerçekleştirdiğini belirtiyor.

Bu arada, ülkemizden de usta sanatçı Yüksel Arslan’ın “Kapital”in resimlerini yaptığını ve bu çalışmalarından bazılarının şu sıralar Santralistanbul’daki görkemli sergisinde yer aldığını belirtelim.

Hareket unsuru

Usta çizer Semih Poroy, Japonların zaman içinde, “Heidi”, “Şeker Kız Candy”, “Kapital”, hatta porno sektöründe bile çizgi roman tekniğini kullandığını, içeriğin biçimi belirlemediğini aktarıyor. Poroy bu yaratılardaki didaktizmi itici bulduğunu, yalnızca manga çizimde değil, genel tüm edebiyat uyarlaması çizgi romanlarda, önemli bir unsur olan “hareket”in eksik olduğunu, öte yandan görselliğin gittikçe önem kazandığı bir süreçte manga ve çizgi romanların mutlaka izlenmesi gereken bir tür olduğunu da belirtiyor.

Sonuç olarak, “hınzır bir adam” olan Marx’ın, yaşasaydı iyi bir çizgi roman okuru olabileceğini ileri süren Poroy’un sözlerinden hareketle, Yordam Kitap tarafından yayımlanan “Kapital”in manga çizimli romanını, belki de başyapıtın kendisini okumaya başlamadan bir ön hazırlık gibi görmeli, bir yanıyla da görselliğin tadını çıkarmalı.

Manga nedir?

Manga çizimi Japonya’da 1770’li yıllarda ortaya çıkmasına karşın, terim olarak manga, 19. yüzyıl başlarında Japon ressam ve oymabaskı ustası Hokusai’ın, roman resimlemekten vazgeçerek öğrencileri için hazırladığı resim kitaplarını tanımlamakta kullanıldı. “Hokusai manga”lar manzara resimleri, bitki ve hayvan betimleri, gündelik yaşamdan sahneler ve doğaüstü yaratıkların resimlerini içeriyordu. Ancak bu çizimler, birbirleriyle bağlantılı olmadıkları için, günümüz mangaları gibi bir öykü anlatmıyordu. Manga tanımı, giderek, günümüz Japon çizgi romanları için de kullanılmaya başladı.