Sevr teslimiyetinden, Lozan zaferine…

İktidarın, yeni Osmanlıcı, neo Abdülhamitçi politikalarının başarısızlığını, onca örneğe rağmen kabul etmeyenler var. Tarih bilmiyorlar. Mustafa Kemal Atatürk’e, Kurtuluş Savaşı’na, Cumhuriyet’e burun kıvırarak, “reklam arası”, “parantez”, “travma yarattı”, “enkaz bıraktı” diyerek, hakaret ederek daha Müslüman, daha devrimci, daha milliyetçi, daha liberal olacağını sananlar var. Gerçeklerden habersizler. Gerçekleri öğrenmekten ve söylemekten korkuyorlar. Bu zevata karşılık, bir de tarihsel gerçekleri büyük bir tutkuyla ve cesaretle yazan, konuşan, belgeleyen, ortaya çıkaran, nesnel, bilimsel bilgileri halka ulaştıranlar var. Büyük sorumluluk taşıyorlar.

BÜYÜK SINAV

Tarihimize ilişkin gerçekleri belgeleyen, çok önemli bir kitap kısa süre önce raflarda yerini aldı. Adı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri. Kitap, Mondros Bırakışması ve Sevr Antlaşması ile ilgili belgeleri içeriyor. Kitap, iki cilt değil, ama kendi içinde birinci kitap Mondros, ikinci kitap Sevr olmak üzere, iki kitaptan oluşuyor.

Kitabı yazanlar, antlaşma metinlerini, müzakerelere ait belgeleri derleyenler, arı bir Türkçeye çevirenler, siyasi tarih ve diplomasi meraklılarının çok iyi bildiği, çok saygı duyduğu iki isim: Hocaların hocası Seha L. Meray ve Büyükelçi, Dışişleri Bakanı Osman Olcay.

İlk baskısı, 1977’de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nce (Mülkiye) yapılan kitabı, bu kez Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları basmış. Adına ve tarihi işlevine yakışan, iyi bir iş çıkarmış.

Kitaba, akademik bir bildiri niteliğinde, uzun bir giriş yazısı yazan yetkin ve üretken tarihçimiz Prof. Dr. Zafer Toprak, yazısının başlığındaki gibi, Sevr’den Lozan’a Çağdaş Türkiye’nin Doğuş Süreci’ni anlatıyor.

Sonun başlangıcı anlamına gelen Mondros Mütarekesi’ni, Paris Barış Antlaşması’nı, işgale karşı isyan eden Anadolu’yu, Misak-ı Milli’yi, 23 Nisan 1920’de açılan Meclis’i, Cihan Harbi’ndeki gizli antlaşmaları, Londra Konferansı’nı, San Remo Konferansı’nı, Sevr Antlaşması’nı, Lozan’a giden süreci mükemmel biçimde özetliyor. İsmet İnönü’nün Lozan’ı; “tüm cihanı yöneten heyetlerin deneyimli temsilcilerine karşı, bir ulusun bütün varlığını ortaya koyarak verdiği büyük bir sınav” olarak tanımladığını hatırlatıyor.

ONURLU TÜRK DİPLOMASİSİ VE İNÖNÜ

Kitabın yazarları, kitabın başında, “Çevirenler” imzasıyla yazdıkları kısa giriş yazısında, Sevr Antlaşması için şöyle diyorlar:

“Ültimatom niteliğinde, Osmanlı hükümetine, tartışılmasına izin verilmez bir biçimde sunulan belgeye, çöküntü dönemi yönetiminin tepkileri de ne acıdır, onurlu bir başkaldırma biçiminde değil, eziklik duygularının gölgelediği bir katlanış, bir yakarış biçiminde olmuştur.

Atatürk şöyle demiştir: ‘İnsaf ve acıma dilenmekle ulus işleri, devlet işleri götürülemez. Ulusun ve devletin şeref ve bağımsızlığı sağlanamaz. İnsaf ve acıma dilenmek gibi bir ilke yoktur. Türk ulusu, Türkiye’nin gelecekteki çocukları bunu bir an bile unutmamalıdır’”.

Ve çevirenler, sözlerini şöyle bitiriyorlar: “Osmanlı diplomasisinin ezikliğinden, Türkiye Cumhuriyeti diplomasisinin onurlu, kişilikli davranışına geçilmek için, Atatürk’ten esinlenen ve güç alan İnönü’nün Lozan’ını beklemek gerekecektir.”

BİR İDEOLOJİK MÜCADELE KİTABI

Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri; tarihsel boyutu yanında, güncel yönüyle de önemli, yararlı. Çünkü dışarıda Türkiye’ye Sevr’i dayatanlar olduğu gibi, içeride de Sevr’i savunanlar var. Lozan’ı küçümseyenler var. Osmanlı Devleti tarafından, 10 Ağustos 1920’de imzalanan, Gazi Mustafa Kemal ve Kuvayı Milliyecilerin direnci ve mücadelesi sonucu uygulanmayan, kâğıt üstünde kalan Sevr’i sahiplenenler var. Kurtuluş Savaşı’nın askeri, siyasi ve diplomatik başarısını yadsıyarak; iç içe geçmiş savaş ve devrimi yok sayarak; Milli Mücadele’nin antiemperyalist yönünü görmezden gelerek siyaset yapan, sendikacılık yapan, meslek örgütlerinde yöneticilik yapan, gazetecilik yapanlar var.

Sözün özü, Seha L. Meray ve Osman Olcay’ın çalışması, bu yönüyle de bir tarihsel belge kitabı olmanın, metinleri derlemenin ötesinde, bir ideolojik mücadele kitabı olarak da dikkat çekiyor.

Osmanlı İmparatorluğu'nun Çöküş Belgeleri: Sevr Antlaşması - Mondros Bırakışması - İlgili Belgeler / Seha L. Meray, Osman Olcay / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / 308 s. / 2020.