TBMM Anayasa Komisyonu

AKP İstanbul Milletvekili Burhan Kuzu başkanlığında toplanan komisyonda, tasarının maddeleri ele alındı. Kabul edilen tasarı, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla çalışmalar yapmak üzere Türkiye İnsan Hakları Kurumu kurulmasını, teşkilat, görev ve yetkilerini düzenliyor. Kurum, kamu tüzel kişiliğine haiz, idari ve mali özerkliğe sahip ve özel bütçeli olacak. Başbakanlık ile ilişkili olan kurumun merkezi Ankara'da olacak. Kurum, yurt içinde ve sayısı ikiyi geçmemek üzere yurt dışında da büro açabilecek.

Kurum, görev ve yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirecek ve kullanacak. Görev alanına giren konularla ilgili olarak hiçbir organ, makam, merci veya kişi, kurula emir ve talimat veremeyecek, tavsiye ve telkinde bulunamayacak. Kurum, faaliyetleri hakkında kamuoyunu bilgilendirecek. Kurum, insan haklarının korunmasına, geliştirilmesine ve ihlallerin önlenmesine yönelik çalışmalar yapmak; şikayet ve başvuruları incelemek, araştırmak ve bunların sonuçlarını takip etmek, insan hakları alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek amacıyla araştırma ve incelemeler yapmakla görevli olacak. Kurum, geçici veya belli bir ihtisas gerektiren nitelikteki işler için hizmet satın alabilecek. Kuruma, genel bütçeden yardım yapılacak.

 

Türkiye İnsan Hakları Kurulu

Türkiye İnsan Hakları Kurulu, kurumun karar organını oluşturacak. Kurul, biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere 11 üyeden oluşacak. Kurula başkan ve üye olabilmek için herhangi bir siyasi partinin yönetim ve denetim organlarında görevli veya yetkili olmamak gerekecek. Başkan, ikinci başkan ve üyeler, Bakanlar Kurulu tarafından seçilecek. Seçimlerde, insan hakları alanında çalışmalar yapan; sivil toplum kuruluşları, sendikalar, sosyal ve mesleki kuruluşlar, felsefi düşünce akımları, üniversiteler, avukatlar, doktorlar, görsel veya yazılı basın mensupları ve uzmanlarının çoğulcu şekilde temsiline özen gösterilecek. Başkan ve üyelerin görev süresi 4 yıl olacak. Süresi bitenler en fazla bir dönem daha yeniden seçilebilecek.

Kurul başkanı, ikinci başkan ve üyelerin süreleri dolmadan herhangi bir nedenle görevlerine son verilemeyecek. Ancak, seçilmeleri için gerekli şartları taşımadıkları ya da kaybettikleri kurulca tespit edilen başkan ve üyelerin görevlerine, Bakanlar Kurulunca son verilecek. Kurul kararlarını süresi içinde imzalamayan veya karşı oy gerekçesini süresi içinde yazılı olarak bildirmeyen başkan ve üyelerin üyeliklerine de aynı usul çerçevesinde son verilecek.

Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü halleri dışında, münhasıran insan haklarının korunması ve geliştirilmesine ilişkin görevleriyle ilgili suç işlediği ileri sürelen başkan, ikinci başkan ve üyeler yakalanamayacak, üstleri ve konutları aranamayacak, sorguya çekilemeyecek. Ancak, durum derhal Başbakanlığa bildirilecek. Buna aykırı hareket eden kolluk kuvvetleri amir ve memurları hakkında yetkili Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından genel hükümlere göre doğrudan doğruya soruşturma ve kovuşturma yapılacak.

 

Teşkilat

Kurumun teşkilatı kurul ve başkanlıktan oluşacak. Kurul, kurumla ve kurumun görev alanıyla ilgili düzenlemeler yapılmasına dönük kararlar alacak. Kurul Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmelerinin uygulanmasını izleyecek. Bu sözleşmeler kapsamında kurulan inceleme, izleme ve denetleme mekanizmalarına devletin sunmakla yükümlü olduğu raporların hazırlanması sürecinde, ilgili sivil toplum kuruluşlarından da yararlanmak suretiyle görüş bildirecek, bu raporların sunulacağı uluslararası toplantılara temsilci gönderecek.

Kurul, insan hakları alanındaki sorun, gelişme ile kamu kurum ve kuruluşlarının bu alandaki performanslarını değerlendiren yıllık raporlar hazırlayıp, bunları yayınlayacak, ilgili kişi ve kurumlara dağıtacak. Yıllık düzenli raporlar dışında, gerek görüldüğünde insan hakları alanında özel raporlar da yayımlayacak. Ayrıca kurul, gerektiğinde 3 üyeden oluşan heyetlerle özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere ziyaretler gerçekleştirecek, kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte insan haklarının geliştirilmesini teşvik eden ve hak ihlallerinin giderilmesini hedefleyen kampanya ve programlar yürütecek.

Kurul, en az ayda bir defa olmak üzere gerekli hallerde toplanacak. Kurumun hizmet birimleri; İhlal İddialarını İnceleme, İşkence ve Kötü Muameleyle Mücadele, Hukuk, Eğitim, Dış İlişkiler ve Proje, Medya ve Halkla İlişkiler, Bilgi ve Dokümantasyon, Personel, Yönetim Hizmetleri ve Strateji Geliştirme birimlerinden oluşacak. Kurum, görev ve yetki alanına giren konularda yerinde inceleme ve araştırma yapmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlarının temsilcileri ve kişilerin katılımıyla heyet oluşturabilecek. Kamu kurum ve kuruluşları ile diğer gerçek ve tüzel kişiler, kurumun taleplerini gecikmeksizin yerine getirmek zorunda olacak.

 

Başvurular

İnsan hakları ihlaline maruz kaldığını iddia eden kişiler kuruma başvurabilecek. Başvurulara ilişkin usul ve esaslar, kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek.
Kuruma verilen inceleme, araştırma, ziyaret ve rapor hazırlama görevleri ile diğer görevler, insan hakları uzman ve uzman yardımcıları ile diğer görevliler tarafından yapılacak.
Kurum, insan hakları sorunlarını tartışmak ve insan hakları konularında bilgi ve görüş alışverişinde bulunmak amacıyla, kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, yükseköğretim kurumları, basın-yayın kuruluşları, araştırmacılar ve ilgili diğer kişi, kurum ve kuruluşlarla en az üç ayda bir düzenli istişareler yapacak. Kurum, görev, yetki ve sorumluluk alanına giren ve önceden kanunla düzenlenmiş konularda idari düzenlemeler yapabilecek.

 

Sözleşmeli personel çalışabilecek

Kurumda; başkan yardımcısı, insan hakları uzmanı ve insan hakları uzman yardımcıları, kadroları karşılık gösterilmek kaydıyla, Devlet Memurları Kanunu ve diğer kanunların sözleşmeli personel çalıştırılması hakkındaki hükümlerine bağlı olmaksızın, sözleşmeli olarak çalıştırılabilecek.

Başkan ve üyeler, Türk Ceza Kanunu açısından kamu görevlileri gibi yargılanacak. Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun uyarınca başkan ve üyeler için soruşturma izinleri, Başbakan tarafından verilecek. Soruşturma izni verilmesi veya verilmemesine ilişkin kararlara karşı yapılan itirazlar, Danıştay tarafından karara bağlanacak.

İnsan Hakları Başkanlığı ile İnsan Hakları Üst Kurulu, İnsan Hakları Danışma Kurulu ve İnsan Hakları İhlali İddialarını İnceleme Heyetleri lağvedilecek. Kurum başkanlığı ve ikinci başkanlığına ilk defa seçilenlerin, ilk görev süresi 6 yıl olacak. Ad çekme yoluyla yapılacak kura sonuçlarına göre, kurumun ilk üyelerinden dördünün ilk görev süresi 6 yıl, üçünün ilk görev süresi 4 yıl, ikisinin ilk görev süresi de 2 yıl olacak. Kurum büroları kuruluncaya kadar, il ve ilçe İnsan Hakları Kurulları, kurum bürosu olarak görev yapacak. Tasarıyla kuruma 75 kadro tahsis ediliyor.