Toplumsal Muhalefetin Mütevazı Örgütü Halkevleri

Halkevleri, 19 Şubat 1932 yılında, Türk Ocakları Derneği’ne tepki olarak kuruldu. Cumhuriyetin kuruluş felsefesini, eğitim ve kültürle yaymak ve geliştirmek görevleriydi. Dönemin kurucu iradesi, cumhuriyetin toplumsal bağları ve aydınlanma sürecini Halkevleri ve Köy Enstitüleriyle tamamlamak istiyordu. 1932 ve 1951 yılları arasında başarılı çalışmalar ortaya koyan, 63 ilde 478 şubesi ve 4322 halk odasıyla yaygın “halk okulu” olma görevini üstlenen Halkevleri binlerce insanı topluma kazandırırken, yüzlerce yayın ve edebi eser verdi, onlarca kültür ve sanat adamının da yetişmesine katkı sundu. (Sadri Alışık, Münir Özkul, Nejat Uygur, Ali Şen, Ruhi Su, Müjdat Gezen, Erkan Yücel, Prof. Dr. Anıl Çeçen, gazeteci yazar Hikmet Çetinkaya gibi niceleri.)

Halkevleri, Anadolu topraklarında ortaçağı yaşayan dogmatik ve ümmetçi bir toplumu, aklın ve bilimin ışığında değiştiren ve dönüştüren yeni bir uygarlığı yaratma yolunda önemli işlevler yüklendi. Tek tip insan yerine sorgulayan, insanca ve hakça bir dünya yaratmayı kurgulayan, Anadolu insanının yaratıcı ve üretici yeteneklerini ortaya çıkaran bir işlevi vardı. 1950’lere gelindiğinde gözle görülür bir toplumsal değişim, kültür ve sanatta ilerleme, dönemin DP iktidarını rahatsız etti. Bugünkü siyasal iktidarın temellerini o günlerde atan Adnan Menderes, 1951’de Halkevleri’ni kapattı. Anadolu aydınlanmasının adresi kapatılıyor, tüm mal varlığına el konuyordu. Halkevleri 27 Mayıs 1960 ihtilaline kadar, Türkiye’deki gelişmeleri ilgi ve bilgiyle izleyen UNESCO yeni toplumsal projede Halkevi eksikliğini, dönemin yetkililerine bildirmesiyle, uzunca bir aradan sonra yeniden açıldı. 1960’lı yıllar dünyada öğrenci ve gençliğin mücadele ivmesinin yükseldiği yıllardı. Bağımsızlık ve özgürlük, gençliğin şiarı, demokrasi, insan hakları ve sosyalizm idealiydi.

Diyalektik bir değişim sürecinde olan Halkevleri bu fikirlere kucak açmak, ev sahipliği yapmak zorundaydı. 70’li ve 80’li yıllar Türkiye’de acıların yaşandığı yıllar olup, iç savaş boyutundaki çatışmalarda onlarca Halkevci öldürüldü. Halkevlerine en büyük darbe 1980’de yapıldı. Yüzlerce şehit vermiş olan örgütün merhum Genel Başkanı Ahmet Yıldız ve çalışma arkadaşları Ali Cihat Işık, İbrahim Yavuz gibi bölge temsilcileri şube başkanları cezaevlerinde işkencelerden geçirilip idamla yargılandılar. Yedi yılık bir yargılama sonrası aklanan Halkevleri, 1987’de yeniden açılarak, mücadelesine ve örgütlenmeye siyasal iktidarların her türden engelleme ve baskılarına rağmen devam etti. Toplumsal muhalefetin mütevazı örgütü Halkevleri, halkın muhalefet evleridir. Çevreci ve insan hakları savunucusudur. AKP’ye kul, sermayeye köle olmayanların müttefikidir. Güvenli iş hakkını, barınma ve ulaşım hakkını savunan neo-liberal politikalara karşı, enerji, tarım ve beslenmeden, sağlık ve eğitime kadar mağdur olanların hak arama mücadelesinin destanıdır. İnsanca yaşamanın umudu olmaya devam eden Halkevleri, 80 yıllık tarihi geçmişiyle 19 Şubat kuruluş yıldönümünde, emperyalizme karşı bağımsızlığı, ırkçılığa karşı kardeşliği, gericiliğe karşı aydınlığı, faşizme karşı demokrasiyi savunan ve uğruna nice kayıplar veren Mustafa Kemal’in kurduğu (Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Halkevleri) dört temel örgütten biridir. Ümmetten yurttaşlığa, cemaatten topluma, itaatten sorgulamaya, korkudan sevgiye halkın kavgasında hep var olan Halkevleri, kısıtlı olanaklara rağmen sivil direnişin en güzel örneklerini veriyor. Bugün 24 ilde 73 Halkeviyle sivil toplumun birikimli örgütü Halkevleri yaşamalı ve yaşatılmalıdır. Bağımsız, özgür ve eşitlikçi bir Türkiye kurulana dek!..

*Hüseyin ÖZKAHRAMAN Eski Bakırköy Halkevi Baş. ve Marmara Böl. Tem.