\n\n\n

Dame Ninette de Valois’yi tanır mısınız?

Ben tanımazdım.

Geçen hafta, ölümünün 10. yılı anısına Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü’nce düzenlenen o muhteşem geceye kadar.

Herkesin “Madam” diye andığı İrlanda asıllı dansçı ve koreograf De Valois, sonradan İngiliz Kraliyet Balesi’ne dönüşen Londra’daki Vic-Wells Balesi’nin kurucusudur.

Onu bizim için özel yapan ise Atatürk Cumhuriyetinin arzu ettiği Türk ulusal balesinin kuruluşuna verdiği unutulmaz katkılardır.

***

İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ulusal balenin kuruluşuna yardımcı olması için Türkiye’ye davet edildi Madam.

Londra’daki sanat çevrelerinin “bunun bir hayal olduğu” sözlerine aldırış dahi etmeden, hiçbir karşılık beklemeksizin geldi.

Okulları tek tek dolaştı, ailelerle konuştu.

Seçtiği 29 çocukla 1948’de Yeşilköy’de Türkiye’nin ilk bale okulunu açtı.

İki yıl sonra, okul Ankara’ya taşınarak Devlet Konservatuarı’nın bir bölümü haline getirildi.

Başkente her gelişinde çantasında bale papuçları ve tütüler dolu olurdu Madam’ın...

***

Avrupa’nın ünlü hocaları, koreografları ve dansçılarını Ankara’ya getirerek genç Türk dansçılarını eğitmelerini ve aynı sahneyi paylaşmalarını sağladı.

Her dansçının düşü olan İngiliz Kraliyet Bale Okulu’nda burslar sağladı o gençlere.

Verilen ilk mezunlarla, 1957 yılında Devlet Tiyatrosu’nun ilk bale topluluğu kuruldu.

Önce opera ve operetlerde sahneye çıkan dansçılar Türkiye’nin ilk bale temsilini 1961 yılında “Coppelia” ile sahneledi.

Başrollerdeki Binay Okurer ve Ferit Akın’ı basın göklere çıkardı.

Arkasından “Uyuyan Güzel”, “Giselle”, “Kuğu Gölü”, “Fındıkkıran” ve diğerleri sergilendi...

Madam’ın yetiştirdiği dansçılar o kadar başarılıydı ki aralarından Hüsnü Sunal, Meriç Sümen, Tenasüp Onat ve Sait Sökmen’e Bolşoy da dahil dünyanın çeşitli yerlerinden davetler yağdı.

***

Ama Madam için sadece dansçı yetiştirmek yeterli değildi. En büyük arzusu Türklerin kendi özgün müziklerine kendi danslarını yazmaları ve yine kendilerinin yönetmesiydi.

Yani, eğitmenler, dans yazıcıları ve koreograflar yetişmeliydi.

Evinç Sunal, Hüsnü Sunal, Güloya Gürelli, Güzide Noyan bale hocalığında; Suna Eden ve Yüksel Çapanoğlu dans yazısı; Tenasüp Onat da repetitörlük üzerine eğitim gördü.

Önce klasik bale tekniği üzerine Türk motifli özgün eserler ortaya kondu.

Ferit Tüzün’ün “Anadolu Süiti” müziği üzerine “Çeşmebaşı” balesinin koreografisini bizzat Madam yaptı.

Sonra Bülent Tarcan’ın müziğine “Hançerli Hanım”, Nevit Kodallı’nın müziğine “Senfonietta” hazırlandı.

Artık Türk koreograflarının söz söyleme zamanı gelmişti...

Madam’ın teşvikiyle Sait Sökmen 1968 yılında Moris Ravel’in müziği üzerine “Çark” balesini yazdı. Arkadan Oytun Turfanda, Türk bestecileri Necil Kâzım Akses’in “Ballade” ve Hidayet Sayın’ın “Pembe Kadın” balelerini hazırladı.

Gide gide sonunda, müziği, konusu, koreografisi, dekor ve kostümü yerli olan ilk bale olan “Çoğul” 1973 yılında 1. İstanbul Festivali’nde sergilendi. Koreografı Duygu Aykal, Madam tarafından keşfedilerek Londra’ya Kraliyet Bale Okulu’na gönderilen genç dansçılardandı tabii ki...

***

1948-1974 yılları arasında kaldığı Türkiye’de, baleyle ilgisi olmayan bir halktan dört dörtlük bir ulusal bale yaratmıştı Madam.

Bugün Ankara, İstanbul, İzmir, Mersin, Antalya ve Samsun’da eserler sergileyen Türk Devlet Balesi varlığını hep ona borçludur.

Madam’ın bunları başardığı yıllarda devlet adamları sıkça bale temsillerini izlemeye gider, bu ziyaretler de Cumhuriyetin ilk Türk dansçıları için motivasyon kaynağı olurmuş.

Türk balesinin en ünlü isimlerinin, kendilerini yetiştiren kişiye minnet borçlarını ödedikleri o gece, protokol sıralarına bakmadan edemedim.

Daha bir akşam önce, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve kabinenin iki bakanı eşleriyle birlikte Londra’nın 9 bin seyirci kapasiteli, 150 yıllık konser sahnesi Royal Albert Hall’da Kraliyet Orkestrası’nın konseri izlemişti.

Başkentin 632 koltuklu mütevazi opera binasında Madam’ı ve yarattığı eseri ayakta alkışlayanlar arasında, ne Cumhurbaşkanı, ne Başbakan ne bakan ne de tek bir milletvekili vardı o gece...