Geçen hafta, ülkemizde belki de gerçekten eğlenceli tek bayram, çünkü baharı mühürleyip yaşamı müjdeleyen Hıdrellez’i kutladık.
Kimimiz dileklerini sıralayıp karınca toprağı döktüğü kâğıt parçasını -eğer bulabildiysebir gül ağacına astı; kimimiz sokak şenliklerine katıldık.
İnanır mısınız, ben bile kutlarım ve kutsarım Hıdrellez’i!
Çünkü çocukluğumun Ankara’sında, Rus yapımı semaverimizi alıp kırlara çıktığımız, konu komşu piknik yaptığımız bahar bayramı olarak yer etmiştir anılarımda.
Şaman aykızım gelinim, “Herhangi bir ev bitkisi de olur anneciğim” dedi; ben de dileklerimi yazıp astım, evimdeki bir orkide dalına…
***
Araştırmacı yazar Tarık Demirkan’ın Macar Turancıları başlıklı çok ilginç bir kitabı vardır.
20. yüzyılda Pantürkizm ve Türk milliyetçiliğinin beslendiği Turancılık akımının bir ideoloji olarak Türkiye’de değil Macaristan’da ortaya çıktığını, yıllar önce merakla okuduğum bu kitaptan öğrenmiştim.
Dünyadaki ilk Turancı dernek, 1910 yılında kurulan Macaristan Turan Cemiyeti. İlk yayın da bu cemiyetin 1913’te çıkarmaya başladığı Turan dergisi…
Diyeceksiniz ki, hadi Hıdrellez’den girdin Turancılıktan çıkıyorsun, ne ilgisi var?
Var, var.
Tarık Demirkan’ın kitabında -iyi ki- geniş bir seçki yayımladığı bu dergi; ırkçılık kokan bir ütopya ve kadük olmuş Turancılık propagandasından ibaret değil. Avrupalı bilim insanları ya da araştırmacılar tarafından yazılmış ve Orta Avrupa tarihindeki Türk varlığına ışık tutan önemli makaleler içeriyor.
İşte bu makalelerden biri, “Eötvös Collegium Üyesi” Sacir Skiriç’in kaleme aldığı Bosna’da Derviş Tekkeleri ve Türbeler başlıklı inceleme.
Turan dergisinin 1918 yıllığında yer alan inceleme, okurlara bambaşka bir Hıdrellez ve ötesini anlatıyor:
***
Balkanlar’daki Müslümanlar arasında Doğu Hıristiyanlığının etkisi, Batı Hıristiyanlığından daha fazladır. Örneğin Aziz George günü (Müslümanlar arasında Ruz-ı Hıdır diye bilinir ve tarihi hep 6 Mayıs’tır) hem Müslümanlar, hem de Ortodokslar tarafından kutlanır. Bir gece öncesinden genç kızlar bazı dileklerde bulunur, gelecek yılda kısmetlerinin nasıl olacağını öğrenmeye çalışırlar. Ertesi sabah, eğlence günüdür. Bosna’daki bütün kentlerde bu amaca yönelik belirli yerler vardır. Örneğin Sarajevo’da Müslümanların çıkıp eğlendikleri bölge Hrid’dir.
Bosna Müslümanlarının Ortodokslarla birlikte kutladıkları bir başka gün de 2 Ağustos’taki Aziz Elias (İlyas) günüdür. O gün de pazarlar kurulur, şenlikler düzenlenir. Sarajevo Müslümanları 1 Ağustos gecesi kentin yamaçlarındaki Trebeviç Dağı’na çıkar, yemekler yer, eğlenir ve dualar ederler.
Bunlara benzer aslında Müslümanlıktan kaynaklanmayan birçok başka gelenek vardır ve Bosnalı din bilimcileri bu geleneklere karşı çıkarlar, ama boşuna…
Dünyadaki bütün Müslümanlar arasında sufilik ve azizlerin, evliyaların kutsanması temel bir gerçekliktir. Çok sayıda derviş tarikatının yeşermesine neden olan ve bu kültüre düşünsel bir çerçeve hazırlayan İslam felsefesi, bu zenginliği Bosna’ya da taşımıştır.*
***
Sarajevo’daki Hrid Tepesi’nde kutlanan Hıdır’ın Ruz’u, yani günü…
Sakın Hıdrellez sözcüğü, Boşnak kökenli olmasın?
Sacir Skiriç, 1918 tarihli makalesinin devamında Osmanlı fethiyle yayılan sufi tekkelerin çoğunun “Bosna’nın fırtınalarla dolu tarihinde” yok olduğunu, ama bölgede hâlâ çok sayıda tekke bulunduğunu söylüyor, sevgili okurlarım.
Bosna’nın bir de 1918’den sonra yaşadığı fırtınalı tarihi düşünün…
Bosna’ya 1995’te, savaştan sonra bir kez gittim.
Suudi Arabistan’ın Hanefi Sünniliği yaymaya yönelik yatırımlarına rağmen, Boşnakların yaşam ve geleneklerinde “başka bir İslam mümkün” dedirten sufilik vardı hâlâ.
Umarım kökü kazınmamıştır.
*T. Demirkan’ın Macar Turancıları (Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000) kitabından alıntıdır.
G NOKTASI
Annelerin kutsandığı bayram, bugün.
Kaç yaşında olursak olalım, hepimizin bir anneye sarılmak ihtiyacı vardır bir gün, özellikle bugün…
Ben şanslıyım. Uzun yıllar önce yitirdiğim annemin yadigârı, ablam Suna’ya sarılacağım “küçük annem” diye.
Üstelik, çok heyecanlıyım. Çünkü… Ömrümde ilk kez, kimi yıllar böyle Anneler Günü’ne denk gelen doğum günümü, torunum Can’la kutlayacağım.
Ama asıl ve asil annelik, böyle bir günde annesini kucaklayamayan çocukları kucaklamak!
Her şeyden önce onları öpüyorum güzel gözlerinden ve her birine, anne diye, baba diye çağrılmayı diliyorum, büyüdüklerinde.
Bilsinler ki onlar için de ayaktadır bizim inancımızı paylaşanlar; anneler, neneler, babalar, dedeler ve onların da mutlu olacakları bir dünya için savaşıyordur, savaşıyoruz, hâlâ.
Bir de 13 Mayıs Çarşamba günü yazı yazmamak için izninizi rica ediyorum. Biraz dinleneceğim. 17 Mayıs Pazar günü, yine bu sütunda buluşalım.
YÖNLER
Doğu, güney, batı, kuzey
Ve dört üssü sonsuz ara yön.
Bir savından dönen savcı
Yargıca durumu fısladı hemen,
Yorgunluk akıyordu yüzünden.
OSMAN NUMAN BARANUS
