NFL'in Diğer Yüzü

YAŞAM GÜNLÜĞÜ - Dr. Ömür Tanyel otanyel@yahoo.com

ABD'nin en popüler sporlarından olan Amerikan futbolu ligi (NFL) geçen pazar oynanan “Superbowl LVI müsabakası” ile sahibini buldu. 56. Final maçı Los Angeles şehrinde, Los Angeles Rams ve Cincinnati Bengals takımları arasında oynandı ve kazanan Rams oldu. Maçla ilgili istatistiki veriler, oyuncu bilgileri ve son durumlar gibi haberler spor platformlarında detaylıca ele alınıyor. Biz konunun başka yönlerine bakalım.

Amerikan futbolunun da hokey, basketbol gibi sadece birer spor olmaktan öte, bir ekonomik endüstri haline geldiği bilinen bir gerçek. Tabi ki bu ekonomik tablonun yanı sıra oyunların çatı federasyonu olan NFL’in bir de idari ve sosyal yapısı var. Bir eğlence programı şeklinde de geçen karşılaşmada bu yıl devre arası gösterisinde Dr. Dre, Eminem, Kendrick Lamar, Mary J. Blige ve Snoop Dogg sahne aldı. Benzer şekilde 2020 yılında yapılan karşılaşmada Jennifer Lopez ve Shakira yer almış, ancak yapılan gösteri sonrası bir rahip program öncesinde “müstehcen içerik” uyarısı yapılmadığı için mağduriyetini dile getirmiş ve hak arama yoluna gitmişti. Ama bu davaların en fazla yankı uyandıranı ise pek çok eski oyuncunun yaşadıkları kafa travmaları nedeniyle hafıza kaybı başta olmak üzere çeşitli rahatsızlıklardan muzdarip olmaları ve bu konuda kendilerinin uyarılmamış olması üzerineydi.

Aslında Amerikan futbolunun sert bir oyun olduğu ve yeri geldiğine koçlar gibi kafa kafaya dahi vuruşup itişmenin işin içinde yer aldığı oyuncular tarafından biliyordu. Ama en olabilecek hadisenin vuruşma anının hemen sonrasında karşılaşılabilecek durumlar olduğu, uzun vadede etkilenme diye bir kavram olmadığını düşünüyorlardı. Ancak kafa travmalarına ait hadiseler, artık gözden kaçamaz duruma geldikten sonra NFL, 1994 yılında bunları incelemek için “travmatik beyin hasarı” komitesi kurdu. Lakin komitenin çok da etkin bir faaliyeti olmadı, hatta raporlarında oluşan hasarları az ve artış göstermeyen sayılarda olarak belirtti. Fakat 2000’li yılların başlarında oyuncularda problemlerin artması sonucu Amerikan Nöroloji Akademisi “hafıza ve konsantrasyon kaybı, kafa karışıklığı, konuşma veya işitme güçlüğü, el ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma, baş ağrıları” gibi şikayetlerin, bu tür tekrarlayan darbelerden sonra oluşabileceğini NFL’i de işaret ederek açıkladı. NFL için en belirgin darbe ise 2005 yılında önde gelen nöroşirürji (Beyin cerrahisi) dergisinde yayınlanan bir makale sonrasında geldi. Makaleye göre girdiği bunalım sonrası intihar eden eski bir oyuncunun yapılan otopsisinde, hücresel düzeyde beyin hücre hasarları tespit edilmişti ve buna da “kronik travmatik ensefalopati” yani “uzun zamana yayılan travma sonrası gelişen beyin hasarı” adı verilmişti. Makaleyi yazan Doktor Bennet Omalu’nun bilimsel olarak kabulünde bir şüphe görülmeyen bu makalesine karşın NFL’in komitesi makaleyi geri çekmeye uğraştı. Omalu ise buna cevap olarak, diğer bir oyuncuya ait benzer verileri yayınladı. Uzun mücadeleler sonrası komite, aradaki ilişkileri kabul etmek zorunda kaldı.

Bu ilişkilerin ortaya konması sonrası NFL aleyhine yaklaşık 4 bin 500’ün üzerinde eski oyuncu tarafından gerekli önlemlerin alınmadığı temelinde davalar açıldı. Sonuçta NFL, 765 milyon dolarlık bir uzlaşma ile konuyu kapatmaya çalıştı. Bu tabi ki yüksek bir rakam ama NFL ekonomisi için çok da sarsıcı olmadığı muhakkak. Takiben NFL oyunculara eğitim ve bilgilendirmeleri artırmaya başladı, kafa-kafaya mücadeleleri yasakladı ve tüm takımların soyunma odalarına duruma ilişkin uyarı posterlerinin asılması zorunlu hale geldi.

Peki bu önemli olayın gözler önüne serilmesini ve farkındalığın artırılmasını sağlayan Doktor Omalu’ya ne oldu? Halen nöropatoloji alanında çalışmalarına devam ediyor ve bahsi geçen makalesinin sonrasında Ortadoğu’da savaşan Amerika’lı askerlerde de patlamaların yarattığı ses titreşimlerinin benzer sonuçların olabileceğine dair bulgularını yayınladı. Omalu, Amerikan futbolu oyuncuları ile ilgili verilerini yayınladığı zaman tabi ki devasa bir endüstriyi de karşısına almıştı. Aslında bir Nijerya göçmeniydi. Tıp eğitiminin bir bölümünü yapmak için ABD’ye gelmiş ve kendini bilimsel araştırma yaparken trajik bir gerçekle karşı karşıya bulmuştu. Bir endüstriye karşı verdiği bilimsel mücadele bayraktarlığı 2015 yılında baş rolünü Will Smith’in oynadığı “Concussion” (ülkemizde “Doğruyu Söyle” adıyla oynadı) filmine esin kaynağı oldu. Concussion, “beyin sarsıntısı” olarak tercüme edilebilecek, kafa travmaları sonrası beynin çevre kemik yapılara vurarak aldığı darbeler sonrası oluşan hasarı ifade etmektedir. Nihayetinde Omalu ülkesi Nijerya’dan gelerek Amerikanın ikonik oyunlarından birinin güvenliğinin geliştirilmesine katkı sağladı.

Kaynakça;
1. Weinstein Roy. THE ECONOMIC IMPACT OF SUPER BOWL LVI, County of Los Angeles and City of Inglewood,2022
2. Omalu B. Chronic traumatic encephalopathy in a National Football League player, Neurosurgery. 2005 Jul;57(1):128-34
3. Connor T. NFL and players reach $765 million settlement over head injuries, NBC News, 30 Agu 2012