Ülkelerin iltica başvurusu yapanları almama hakkı var mı?

Binlerce göçmen doğu sınırındaki Belarus üzerinden Avrupa Birliği ülkelerine geçmeye çalıştı ve başaramadı.

Sınırdaki yığılmalar karşısında Belarus'a sınırı olan AB ülkeleri Polonya ve Litvanya, iltica başvurularını değerlendirmeden göçmenleri Belarus'a doğru "geri yollama" denilen uygulamayla Belarus'a geri gönderdiler.

Geri yollanan göçmenlere ne olduğunu ve ülkelerin iltica başvurularını değerlendirmemesinin yasal olup olmadığını araştırdık.

Göçmenlerin geri yollanması yaygınlaşıyor mu?

Ekim ayının sonlarında Avrupa Konseyi'nin insan hakları sorumlusu Dunja Mijatovic, AB ülkelerini iltica başvurusunda bulunanların geri gönderildiği "yasa dışı geri yollama uygulamalarına" izin vermemeye çağırdı.

Fakat bu uygulamanın giderek daha yaygın bir şekilde uygulandığına tanık oluyoruz.

Polonya parlamentosu, kabul ettiği bir yasa değişikliği tasarısı ile, sınır muhafızlarına, yasa dışı bir şekilde ülkeye giren göçmenleri derhal sınırdışı etme yetkisi verdi ve bu değişiklik muhtemelen yakında imzalanıp yasalaşacak.

Aynı içerikte bir yasa değişikliği Ağustos ayında Litvanya parlamentosu tarafından da kabul edilmişti.

O günden bu yana Belarus'dan Litvanya'ya geçmeye çalışan 7 bini aşkın göçmen durduralarak geri yollandı.

Polonya sınır muhafızlığı tarafından Twitter'dan verilen bilgiye göre sadece geçen hafta sınırdan 314 göçmen geri çevrildi.

Geri yollama uygulaması yasa dışı mı?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, koruma altına alınma talebinde bulunan herkesin, sınırı yasa dışı yollarla geçmiş bile olsa, iltica başvurusunda bulunmasına imkan verilmesini öngörüyor.

Litvanya'da son haftalarda sürdürülen uygulamalar sorulduğunda Avrupa Birliği sözcüsü "İltica ve geri yollama süreçlerini AB yasalarına uygun bir şekilde yürütmek Litvanya hükümetinin sorumluluğunda" diye yanıt verdi.

AB sözcüsü bunun "temel haklara saygı, iltica süreçlerine etkin erişimin güvence altına alınması ve geri göndermeme prensibine saygıyı" içerdiğini de ekledi.

"Geri göndermeme prensibi" uluslararası mülteci hukukunda çok önemli bir temel kavram. Devletlerin iltica başvurusunda bulunanları insanlık dışı ya da aşağılayıcı muameleye maruz kalabilecekleri yerlere geri göndermelerinin yasa dışı sayılması anlamına geliyor.

Şu anda Polonya veya Litvanya sınırlarına toplanan göçmenlerin çoğu Irak'tan geliyor ama son bulundukları ülke olan Belarus'taki rejimden kaçıyor değiller.

Ama insan hakları izleme örgütü Human Rights Watch Belarus'un bu insanlar için güvenli bir yer olmadığının çok açık olduğunu söylüyor.

Human Rights Watch'un mülteci ve göçmen birimi başkanı Bill Frelick "AB bilerek orada olanlara göz yumuyor" diyor.

Polonya ve Litvanya ülkeye yasa dışı yollardan girenleri geri yolladıklarını saklamıyor.

Litvanya sınırına yakında giden BBC ekibinin konuştuğu yetkililer göçmenleri geri yollamaya hakları olduğunu söylemişlerdi.

Sınır muhafızı Vytautas Kuodis "Onlara 'sınırı yasa dışı şekilde geçemezsiniz, lütfen Belarus'a geri dönün' diyoruz" diyordu.

Fakat Human Right Watch'dan Frelick "En sonunda, göçmenlerin iltica başvuruları geçerli ya da geçersiz olabilir ama bu başvuruyu değerlendirmek zorundasınız" diyor.

Göçmenlerin gerçekliği

Ekim ayı ortalarında Almanya'ya ulaşan Suriyeli göçmen Ahmad Dandashi, Polonya sınır polisi tarafından altı kez Belarus'a geri yollandıktan sonra sonunda geçmeyi başardığını anlatıyor.

BBC'ye konuşan Dandashi "Sizi hemen ormana doğru sürüyorlar" diyor. "Onlara sürekli olarak 'Lütfen beni alın cezaevinde tutun. Polonya'da iltica başvurusunda bulunmama izin verin. Bu yasal olarak hakkım' diyordum. Ama dinlemiyorlardı" diye ekliyor.

Polonya'ya geçişlerinden birinde Polonya'dan bir sivil toplum kuruluşu müdahale ederek günlerce ormanda yemeden içmeden dolaştığı için hastalanmış olan Ahmad'ın hastaneye kaldırılmasını sağlıyor.

Fakat üç saat sonra polis onu yeniden sınıra birakıyor.

"Hastanede çok kaba davranıyorlardı. Bana bağırıp çağırıyorlardı. 'Beni Belarus'a geri yollamayın' dedim."

Ahmad'ın anlattıkları son haftalarda çok sayıda göçmenin hikayelerine çok benziyor.

Sınırda faaliyet gösteren Polonyalı sivil toplum kuruluşu Grupa Granica göçmenlerin defalarca Belarus'a geri yollandıklarını ve diğer taraftan da Polonya'ya yollandıklarını anlatıyor.

Ahmad "İki taraf arasında top gibi gidip geliyoruz" diyor.

Avrupa'nın başka yerlerinde uygulama nasıl?

Uluslararası hukukun açık olmasına karşın Polonya ve Belarus göçmenleri geri gönderme konusunda tek örnek değiller.

Bu hafta BBC ekipleri Bosna'dan Hırvatistan'a tam 40 kez geçen bir Afgan ailenin hikayesini aktardı. Her seferinde geri yollanmışlardı.

Temmuz ayında Yunanistan sınır muhafaza ekiplerinin Ege denizini geçmeye çalışan göçmenlerin yolunu şiddet kullanarak kestiklerini sergileyen ve BBC tarafından yayınlanan bir video AB'nin sert eleştirilerine hedef olmuştu.

AB Komisyonu'nun İçişleri yetkilisi Ylva Johansson BBC'ye "Bunların temel Avrupa değerlerinin ihlali olduğunu düşünüyorum" diyor.

2012 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İtalya'nın Akdeniz'i geçen çoğu Afrikalı mülteci adaylarını, başvurularını işleme koymadan geri çevirmesinin insan hakları ihlali olduğuna karar vermişti.

Human Rights Watch'dan Bill Frelick "Birçok ülkenin sınırında olan tam da bu. Kabul edilemeyecek bir şey ama şaşırtıcı da değil" diyor.