İlk defa gün yüzüne çıkan belgeler! Nazım Hikmet'in bebeği bile polis takibinde

Nazım Hikmet sadece şiirleri ile değil idealleri, komünistliği, aşkları ve memleket hasretiyle de daima hem çok tanınan hem çok tartışılan bir isim oldu daima. Her dönemin sakıncalısı sayılan Nâzım Hikmet, komünist olarak tanındığı günden ölümüne kadar devletin takibi altındaydı; sadece o değil, yakın çevresi, annesi, akrabaları, arkadaşları, hatta bebek yaştaki oğlu Mehmet de. Öyle ki şair öldükten sonra bile yakınları hâlâ takip ediliyordu.

Nâzım Hikmet hakkında bugüne kadar pek çok kitap yazıldı, çoğunluğunda iddianamelere ve dava tutanaklarına yer verildi, ancak hiçbirinde “komonist” Nâzım’ın takibine ilişkin belgeler yoktu. Gazeteci Tolga Şardan, tamamı devlet kayıtlarında yer alan ve şimdiye kadar hiç yayımlanmamış belgelerin bir kısmına ulaştı ve Nâzım Hikmet'in nasıl adım adım izlendiğini anlatan Komonist Masasındaki Nazım Hikmet kitabını yazdı.

Doğan Kitap’tan yayınlanan kitapta Nazım’ı adım adım takip eden polislerin yazdığı raporlar, Nazım’ın İstanbul’dan Ankara’ya yaptığı seyahatler sırasında akraba, arkadaş tek tek ziyaret ettiği insanlardan tutun da kitaplarının yasaklanması ve toplatılması için verilen talimatlara, vatandaşlıktan çıkartılması sürecine, hatta oğlunun doğumuna kadar izlenip kayda alındığını göz önüne seriyor. Bu raporlar arasında Nazım Türkiye’yi terk ettikten sonra dahi ailesi, geride kalan oğlu Memet Nazım’ı izleyen polislerin yazdığı raporlar da yer alıyor.

Kitapta yer alan tüm bu belgeler, Nâzım’ın temsil ettiği anlayışın devlet tarafından nasıl algılandığını göstermesi bakımından tarihi nitelikte.

Şube 1. Başkanlığına 28/5/937 günü durumunu gözetlemekliğim emir buyurulan komünist gazeteci Nazım Hikmet adlı kişinin saat 14 de halk partisi baş katibi Ziya ile birlikte partiye giderek dahiliye vekili Şükrü Kaya ile yarım saat kadar görüştükleri ve bilahara partiden çıkıp Yenişehir otöbüsüne binerek doğruca Yenişehir’e gittiği görülmüş ve sonradan ayptığım tahkikatta matbua umum müdürlüğüne gittiği ve orada matbuat umum müdürü Vedat Nedim, aynı daire şeflerinden Ertuğrul Şevket ve Münir Münib ile temas ettiği anlaşılmış ve bir daha kendisine tesadüf edilmemiştir. İstanbul otelinde yatıp kalkmakta olduğu öğrenilmiş gece saat 2,30 da otele advet ettiği öğrenilmiş isede bu saate kadar nerelerde bulunduğu ve kimlerin yanında vakit geçirdiği anlaşılamamış isede bu saate kadar nerelerde bulunduğu ve kimlerin yanında vakit geçirdiği anlaşılamamış isede bu cihetlerin tesbitine çalışılmakta olduğunu arzederim. 29/5/937 Memur A.Ö.

59 T.C. DAHİLİYE VEKALETİ 6.XII.1938 Emniyet Umum Müdürlüğü Şube: 1.G. 6 Umumi: 61651 Özü: Nazım Hikmet’in şiir okuduğu plak’ın toplattırılması. H. Ankara Valiliğine 29/11/938 gün ve 60599 sayılı yazıya ektir: 931 senesi Kominist Nazım Hikmet’in 835 satır adlı eserinden bizzat okuyarak Feriköy Kolombia plak fabrikasınca plağa alınan Bahrı Hazer ve Salkım Söğüt adlı şiirleri havi plakların 835 satır adlı kitap hakkındaki 22/2/938 gün ve 2/8235 sayılı yüksek İcra Vekilleri heyetinin kararına dayanarak toplattırılmasını rica ederm. Umumi Müfettişliklere ve Valiliklere yazılmıştır. Dahiliye Vekili

19/4/938 Nazım Hikmet’in Ömer Deniz’le temasının temininde çalışabilecekler H. Ş: I Gr: II Numarası: 5555 SAKLIDIR Dahiliye Vekaletine 8/4/938 tarih ve Em. U. Md. Ş/1 – 16120 sayı yazı karşılığıdır: Nazım Hikmet 929 senesindenberi Ankara’ya Üç def’a gelmiştir. İlk ve Son gelişleri Komünistlik hadisesinden ötürü tevkif altında bulunmak suretile burada ceryan eden muhakemeleri içindir. Yalınız geçen sene gelişi bir sinama işi hakkında Yüksek Vekaletlerile ve alakadar makamlarla görüşmek maksadiledir. Bu gelişinde durumu göz altında bulundurulmuş ve temaslarına dair elde edilen malumat 31/5/1937 tarih ve 6865 sayılı yazımızla arzedilmiştir. Temas ettiği kimseler arasında Eski Matbuat Umum Müdürü Vedad Nedimgibi Komünist mefkureli birkaç kimse vardır. Ancak harb okulu talebesinden Ömer Deniz’le İstanbul’da vaki olan temaslarında (Temasımızdan şüphe ederler bu şüpheyi uyandırmayalım ben seni istediğim zaman bulurum) demek suretile Ankara’da bu gibi temasları yapacak elemanlara malik olduğunu ihsas etmiş olduğu anlaşılmakla beraber hadisenin meydana çıkmasile böyle bir temasın yapılmamış olmasına ve kendisinin Ankara’ya geldiği zaman da Ömer Deniz’le bizzat veya bilvasıta temasları hakkında tesbit edilmiş bir malumat bulunmamasına nazaran bu adamla temaslarına burada vasıta olabilecek elemanların kimlerden ibaret bulunduğunun kat’iyetle tayini mümkin görülememektedir. Esasen ötedenberi zabıtaca takib altında bulundurulduğunu hissetmiş ve netekim bunu Ömer Deniz’e de söylemiş olan bu adamın kendisile hemfikir olanlar hakkında zabıta nazarında şüphe uyandırmaktan tevekki ile bu temasını ya ayni fikirde bulunan fakat Komünist tanınmamış kimselerle veyahut muhabere yolile temin etmiş olması tabi’idir. Bu itibarla burada kendilerine bu hususta tavassut edeceklerin kimler olduğuna dair hakikate müstenid ihtimalden uzak bir bilgi elde edilmesine imkan görülemediğini arz ederim. Vali

T.C. BURSA VİLAYETİ 16/9/1943 EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ KISIM:1.A SAYI: 1756 Özü: Nazım Hikmet’in muhaberesi H. Gizlidir Ankara Valiliğine 1 – Bursa cezaevinde mahkumen mevkuf komünist şeflerinden Nazım Hikmet’in Malatya cezaevinde mahkum Komünist Kemal Tahir’e gönderdiği ve ele geçirilen mektubunda; Ankarada biri Alaman diğeri Macar iki casusun bahçelievlerde huhusi surette mahkum oldukları, cezalarını çekdiklerini ve kendisinin esasen kürt olup kürtleri, çok sevdiğinden bahsettiği ve aynı zarf içerisinde yine mahkum komünistlerden Reşat Kemali’nin de bir mektubu görülerek her ikisinin de birer suretleri dahiliye vekaletine, bunlardan Nazım Hikmet’in mektubunun bir sureti ayrıca Ankara vilayetine ilişik olarak sunulmuştur. Bunlardan başka Nazım Hikmet’in 15/9/943 tarihinde Sinop cezaevinde mahkum komünistlerden Nuri Tahir’e yazdığı bir mektubunda (müdürünüzün ve müddei umuminizin size karşı gösterdiği iyiliği Kemal Tahirden aldığım bir mektuptan öğrendim. Tam manasiyle cumhuriyet hapisane müdürü ile bir cumhuriyet müddei umumisinden zaten bundan başka bir şey beklenemez. Müdürünüze bilhassa selam ederim) dediği görülmüştür. Gerek bu yazıya ve gerekse Reşat Kemali’nin mektup münderacatına göre her nedense bu kabil eşhasın cezaevlerinde fazla müsamaha görmekte oldukları göze çarpmaktadır. Gereği saygı ile arzolunur. 2- dahiliye vekaletine arzedilmiş Ankara vilayetine yazılmıştır. Bursa Valisi Fazlı Güleç

11/7/951 Kızıl şair, Nazım Hikmetin; Kadıköy mühürdar caddesi 59 numarada Dr. Bedri Kliniğinde iki ay önce bir oğlu olmuştur. Karısının adı Münevver Ran’dır. Dayısı Celalettin Berk’in kızıdır.

T.C Ankara Vilayeti Emniyet Müdürlüğü Ş: 1 6206 Birinci Şube Nöbetçi Komiserliğine Tanınmış Komünist Nazım Hikmet’İn İstanbul’da oturmakta iken izini gaip ettiği anlaşılmış ve Ankara’ya geldiği haber alınmıştır. Askerlikçe ilişiği bulunup İstanbul Askerlik Şubesince aranılan adıgeçenin, bir fotoğrafisi ilişiktedir. Bu fotoğrafın bütün şube amir ve memurlarına gösterilip teşhis ettirilmesini ve gittikleri, gezdikleri yerlerde etrafı tetkik ederek adı geçeni gördükleri takdirde gözden gaip etmeden en yakın bir mahalden telefonla şubeye haber vermeleri lüzumunun kendilerine imza karşılığı tebliğini rica ederim. 21/6/951 Şube 1. Müdürü M. Bozkır

Kominist masası amirliğine 21/6/951 Günü telekki edilen emir üzerine Nazım Hikmet’in Ankarada gelmesi muhtemel olan şüpheli Oktay Rifat, Melih Cevdet Anday, Abidin Dino, Pertev Nail Boratav, Muvaffak Şeref, Emin Türkelçi, Neirman Hızır, Ve diğer koministleirn evlerinin atarafında yapmış olduğum sıkı kontorol ve gizli yaptığım tahkikattan ve Ali Fuat Cebesoy, Çimento fabrikası müdürü Şeydanın hanımı Nazım Hikmet’in ablası olması dolayisiyle buralardada gizli yapdığım tahkikat neticesinde Nazım Hikmet’in Ankaraya geldiğine dair hiçbir izine rastlanamadığını sayğile arzederim. 22/6/951 Polis memuru Mustafa Tunçel

T.C. İçişleri Bakanlığı 2 Ekim 1951 Emniyet Genel Müdürlüğü Şube: 4 B: 1 Dosya: 12422/337 Numara: 55095 Özeti: Komünist Nazım Hikmet Ran’ın Vatandaşlığımızdan iskat edildiği hakkında. Ankara Valiliğine 1- Komünist Nazım Hikmet Ran’Bakanlar Kurulunun 25/7/951 gün ve 3/13401 sayılı kararile vatandaşlığımızdan çıkarılmıştır. Bilgi edinilmesini rica ederim. 2- Bütün Valiliklere yazılmıştır. İçişleri Bakanı Y. O. N. tekeli Aslı Gibidir.

Münevver Ran H. Komünist masası amirliğine 20/4/952 günü Saat 9 da 4231 sayılı oto ile Şeyda, Eşi, Münevver Faprikadan çıkıp Barıthane noktası yanında Münevverle Şeydanın eşi indiler yaya olarak Başbakanlığa saat 9/45 de girdiler. Münevver Ran, Samet Ağaoğlu ile görüşüp çıkarken ağlayarak çıktığı ve kendisine Samet aşaoğlu neye istinaden ve ne maksatla Nazım Hikmetin Eşiyim diye söyleniyorsun diye aksi cevap aldığını Şeydanın eşine anlattı. Ve buradan saat 10/30 da çıkarak yaya olarak Ankara Vali Muavininin yanına girdiği ve hemen geri çıktığı buradan doğruca Şehir Bahçesine oturdular saat 10/50 de buradan çıkarak sanayi caddesi tandır sokakta 12 numaralı moda çanta evine girdiler. 11/30 da çıkarak Başbakanlık önünden 4231 pilakalı hizmet aracına bindiler. ve doğruca Faprikadaki ikametlerine döndüler. Saat 14 de tekrar çıkarak doğruca Oktay Rifatın evine uğrayıp buradan çıkarak Başbakanlık önüne gelip tekrar Münevver Ran, Valiyi görmek üzere makamına girdi görüşüp çıktı. Aynı oto ile İsmet paşa caddesi 20 numaraya indiler. Burada bir müddet oturduktan son 22/30 kadar burada kaldılar ve bu arada oturmakta oldukları evin lambalarını söndürüp yaktıkları görülmüldü. Bu saatte aynı oto ile Oktay Rifat ve Eşi de olmak üzere birlikte çıkıp Maltepe Uludağ sokakta Oktay Rıfatı ve eşini bırakıp doğruca ikametlerine döndükleri görülmüştür. Arzederim. 23/4/952 Polis M. Polis M.

Şube 1. Müdürlüğüne İstanbul’da bulunan Nazım Hikmetin Mehmet ismindeki 6 yaşlarında Çocuğunun Nazım Hikmet’in kız kardeşi Samiye Yaltırım’la 54847 İstanbul plakalı yeşil renkli Taksi ile İstanbul’dan Ankara’ya gelmesi muhtemel olduğunu bildirir İstanbul Valiliği yazısı üzerine Yenişehir Atatürk bulvarı 223 Nolu Ragıp Soysal Ap. 5 Nolu Dairesinde ikamet eden Eski Çimento Fabrikası Müdürü Seyda Yaltırım’ın Eşi ve Nazım Hikmet’in kız kardeşi Samiye Yaltırım ve kızı Ayşe ile yanlarında Siyah saçlı, siyah gözlü, uzun saçlı kız Çocuğu ile 20/4/957 günü gecesi Motorlu Tirenle Ankaraya gelerek mezkur ikametlerine intikal ettikleri görüldü. Durumu gözönüne alındı. 23/4/957 günü saat 10 sıralarında 08770 Ankara H. pilakalı Otomobille Sarışın bir Erkek, sarışın ve sarı saçlı bir kadın geldiği görüldü. Ve saat 13 de ayrıldılar. Saat 15/35 de Seyda Yaltırım’ın 20 yaşlarında kızı Ayşe ile İstanbul’dan gelen 6 yaşındaki Çocuk çıkarak 13389 Pilakalı taksi ile gittikleri takibimizde Talat Paşa Bulvarı 223/5 Nolu Dairede oturan Muhittin Osman Omay’ın evi olduğu ve Nazım Hikmetin akrabalarından olduğu öğrenildi. Saat 16/25 de Ayşe ve bu kız çocuğu buradan çıkarak 12374 Numaralı taksi ile Şehir içinde tur yaparak Bahçelievler ikinci cadde 2. Numaraya girdikleri görüldü. Tesbitimizde burada ikamet eden şahıs Cavit Yüzer olduğu, yukarıdaki Hususi arabada buna ait olduğu öğrenildi. Saat 20 de Ayşe ve bu çocuk buradan çıkarak evlerine geldikleri ve bu Çocuğun Nazım Hikmetin olmayıp Nazım Hikmetin Teyzesi oğlu İstanbul’da Avukat Oktay Rıfat’ın kızı olduğu ve ismininde Gülden olduğu 24/4/957 günü sabahı öğrenilebildiğini arzederiz. 24/4/957 Polis M. Polis M.