23 Nisan 1920 - 23 Nisan 2010

Gün 23 Nisan 1920. Yer, Ankara’daki İttihat ve Terakki Kulübü binası. Saat 13.45. İşte Türkiye Büyük Millet Meclisi ilk toplantısını en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey’in başkanlığında yapmıştır. Bu tarihi günde Mustafa Kemal, Ankara Milletvekili olarak ilk kez söz almıştır. Ve bu Meclis’in ‘olağanüstü yetkilerle donatılmış bir Meclis’ olduğunu açıklamıştır. Gerçekten de Meclis için açıldığı gün olan 23 Nisan 1920 tarihine kadar kullanılan sıfat ‘Olağanüstü yetkilerle donatılmış bir Meclis’ sıfatı olmuştur. Millet Meclisi ya da Milletin meclisi sözcüklerini kullanmak için 23 Nisan 1920’den öncesi düşünülemezdi bile… Ancak bu Meclis açıldığı gün kendi adını koydu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğunu dünyaya duyurdu. Bu Meclis’in gerçekten de olağanüstü yetkileri vardı. Bunlardan ilki, onun bir kurucu meclis olması idi. Nitekim Meclis 20 Ocak 1921’de anayasasını hazırlayıp yayımlayarak gerçekten de bir kurucu meclis olduğunu göstermiştir.

Nitekim Ocak 1921’de Mustafa Kemal, Meclis’in temel niteliklerini şu sözlerle açıklayacaktır: “Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti, ulusaldır, tamamıyla maddidir. Gerçekçidir. Var sanılan ülkeler arasında, o ülkülere ulaşmak için değil, fakat ulaştırmak hayaliyle ulusu kayalara çarparak, bataklıklara batırarak, en sonunda kurban ederek mahvetmek gibi cinayetten kaçınan bir hükümettir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin tüm programlarının ilkesi şu esastır: Tam bağımsızlık, kayıtsız ve koşulsuz ulusal egemenlik.”

Meclis ilk kez toplandığında, ulusal iradenin merkezi durumunda idi, yetkileri genişti. Kuvvetler birliği ilkesini benimsemişti, yasama, yürütme gerektiğinde de yargı yetkilerini kullanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi ile gelen sisteme ‘Meclis hükümeti’ de denmiştir. Bunun nedeni, bakanların doğrudan doğruya Meclis tarafından seçilmesiydi.

İlk Meclis, Anadolu ihtilalinin sonucunda oluşan bir meclistir. Bir ihtilal meclisidir. Meclis’in temel felsefesi, temel görüşü ulusal egemenliktir. İlk Meclis ayrıca toplumun her kesiminin ve düşüncesinin temsil edildiği bir meclistir: Demokratik bir meclistir.

Görüyoruz ki Meclis’in açılması ile kuruluşunu tamamlayan yeni ulus devlet tam bağımsız ve kayıtsız ve şartsız ulusal egemenlik temeline dayalı bir devlettir, yani bir cumhuriyettir. Bu devletin izleyeceği temel politika da barışçıl bir politika olacaktır. Çünkü Atatürk’ün en temel düşüncesi barış ve insan sevgisi üzerine kurulu bir politikadır. Onun 5 Şubat 1923’teki sözleri de bu düşüncelerini yansıtmaktadır: “Bu devletin dayandığı temeller tam bağımsızlık ve kayıtsız şartsız ulusal egemenliktir. Ulus bu egemenlikten bir zerresini bile feda etmeyecektir.”

Handan Diker-Yeditepe Üniv. Öğr. Gör.