Asya'nın ötekileri-1: Kast sisteminin en altındaki Dalitlere dokunmak serbest

Ayrıca Hindistan dışında kalan çevre ülkelerde de Paryalar gibi toplumda dışlanan, nefret objesi olarak görülen pek çok topluluk var. Üstelik bu ülkelerde kast sistemi olmamasına karşın. Bulundukları ülkelerin yasalarında eşit yurttaşlık hakkı tüm bireylere tanınmasına karşın Asya’nın çok kimlikli, çok dinli, çokdilli bazı ülkelerinde adını ancak o ülkelerde bir iç savaş olduğunda duyabildiğimiz bu topluluklar da o ülkelerin Paryaları olarak karşımıza çıkıyor.

Kuşkusuz birkaç gün sürecek bir dizide ötekileştirilen bütün toplulukları yazma olanağımız yok. O nedenle haklarında daha az şey bildiğimiz toplulukları seçtik. Bu dizide Hindistan’daki Paryaları, Afganistan’daki Hazaraları, Özbekistan’daki Laçileri, Tacikistan’daki Pamirlileri (Bedahşan İsmailileri), Arakan’daki Rohingya Müslümanları ve İran’daki Ehl-i Hak ya da Yaresan olarak bilinen toplulukları anlatacağız.

Hindistan’da kimine göre iki bin kimine göre üç bin yıllık tarihi olan ve kaynağını Manu inancından alan kast sistemine 1975’te çıkarılan bir kanunla son verilse de bunu günlük yaşam pratiğinden çıkarmak çok da kolay değil. Büyükşehirlerde azalsa da nüfusunun üçte ikisinin yaşadığı kırsal alanda etkisini sürdürüyor. Dört ana tabakadan oluşan kast sistemine dahil edilmeyecek kadar aşağı bir tabaka olarak görülen Paryalar ya da Dalitler, üst kastların saldırılarına, aşağılayıcı davranışlarına, şiddet ve tecavüzlerine maruz kalıyor. Sayıları 250 milyonu buluyor. Aşağı görüldükleri için “Dokunulmazlar” da denilen bu sınıfın kendi rızaları dışında bedenine, işine, aşına ve en temel insan haklarına dokunmak serbest. Onlara bu muameleyi yapanlara ise üst kastlardan oldukları için “Dokunmak” o kadar kolay değil. Dokunulmuş gibi yapılıyor sadece. Parya ya da Dalitlerin yaşadığı bu ayrımcılığın temelinde kast sistemi var. Kast sistemi, sözüm ona 1975’te kaldırıldı ve eşit yurttaşlık hakkı getirildi. Ancak nüfusun 3’te 2’sinin yaşadığı kırsalda kast sistemi ve bu sisteme özgü gelenekler olanca katılığıyla sürüyor. Hem sadece kırsal kesimde değil, Hindistan’ın çeperinde çok izlenen Bollywood filmleri ile diyasporada bile. Hindistanlı araştırmacı yazar Arvind Kumar, kast sisteminin büyük kentlerde de eski gücünü yitirmekle beraber tümüyle yok olmadığı kanısında.

KAST SİSTEMİ

Büyük kentlerde insanlar evliliklerini hâlâ kast sistemi geleneklerine göre yapıyor. Seçim zamanları, siyasi partilerin aynı bizdeki partilerin güçlü aşiretleri ya da tarikatların desteğini almak için çabalaması gibi Hindistan’da da kastlara göre şekilleniyor. Milletvekili ve yerel yöneticiler seçilirken üst kastlar önemli ölçüde belirleyici oluyor. Peki, nedir bu kast sistemi, kaynağını ve meşruiyetini nereden alıyor? Kast sistemi, Manu inancında yer alan Dharma geleneğinin yaşam pratiğine geçirilmesine dayanıyor. Dharma, insanın doğumu ile kaderindeki yaşamı sürmesi olarak adlandırılabilir. Reenkarnasyon anlayışına dayanan bu sisteme göre kişinin bugünkü kastını, önceki yaşamını nasıl geçirdiği belirliyor. Eğer geçmişte kötü bir insan olarak yaşam sürmüşseniz bunun kaçınılmaz sonucu olarak ikinci yaşamınızda da düşük bir kast mensubu olarak dünyaya gelirsiniz. Bir anlamda insanlara “Siz bunu hak etmişsiniz” denir. İnsanlar önceki yaşamında yaptıklarından dolayı ya üst kasta mensup bir ailede doğarak ödüllendiriliyor ya da düşük bir kast ile cezalandırılıyor. Kast sisteminin en altındaki insan, en az erdeme sahip olandır. Üst kasttakilerin düşük kasttakilere bakış açısını da belirleyen bu genel kanıya göre onlar, geçmiş yaşamlarında kötü bir insan olarak yaşadıkları için bu yaşamı hak etmiştir. O nedenle onlara yardım etmek ve kendileri gibi bir yaşam sürmelerini savunmak Manu inanışına karşı gelmektir. Kişi eğer “Dharma”nın koyduğu kurallara uygun yaşarsa bir sonraki yaşamında daha üst kasta mensup olarak doğacaktır. Bu nedenle daha alt kasttakilerin katlanılması zor yaşam koşullarına dayanması ve daha iyi bir yaşam umuduyla toplumsal yapıya uyumlu insan olması sağlanmıştır.

TANRI’NIN ÇOCUKLARI

Hindu lider Mahatma Gandhi, Paryaların yaşam koşullarını iyileştirmek için 21 günlük kişisel bir arınma orucu tutmuş ve pis işlerin sadece Paryalara yıkılması konusunda farkındalık oluşturmak için halkın gözü önünde kendi tuvaletini temizlemişti. Hindu lider Mahatma Gandhi, 1950’lerde verdiği mücadele ile Paryalara “harijan” yani “Tanrı’nın çocukları” diyerek onları topluma kazandırmak istese de ancak belli bir oranda empati uyandırmayı başarabilmişti. 1950 tarihinde ulusal anayasadaki kast ayırımı tümüyle kaldırılmamış, sadece hafifletilmiştir. Hint parlamentosu, kast sistemini ancak 1975 yılında çıkarılan bir kanunla ortadan kaldırabildi. Ancak bu kanunla 2000 yıldan beri süren geleneği bir anda yıkması mümkün olamamıştır. Büyükşehirlerde azalsa da kırsal alanda bu inanış ve gelenek hâlâ yaşatılıyor. Hindistan devleti, Paryalara parlamentoda belli oranda kontenjanlar ayırarak pozitif ayrımcılık yapıyor. Hatta Paryalardan biri cumhurbaşkanı seçildi. K. R. Narayanan, ülkenin ilk dokunulmaz cumhurbaşkanı oldu. Paranın, ticaret ile uğraşan sınıfın eline geçmesi ile güç dengeleri de değişince büyükşehirlerde kast sistemine yaklaşım esnemeye başlamışsa da eğitim ve iş olanaklarından yararlanamayan Paryaların büyükşehirlerde yaşamaları pek olası değil. Cezaevlerindeki mahkûmların büyük bir kısmının Paryalardan oluştuğu, Paryalara yönelik keyfi tutuklamalar, Paryaların işkence ve tecavüze maruz kaldığı gerçeği de orta yerde duruyor.

TÜM PİS İŞLER PARYALARIN

Hindistan’da toplum, önce “Varna” adı verilen dört temel kasta, sonra da “Jati” adı verilen Varnalar içi tabakalara ayrılmıştır. Sistem, dört “Varna”ya karşın Varnalar içi sayısız “Jati” denen gruplar üzerine kuruludur. “Varna”, insanların toplumun hangi tabakasında olduğunu, “Jati” ise insanların yaşam tarzını ve hangi meslekleri icra edeceğini belirler. Kast sistemi içindeki ayrım, kişinin zenginliği ya da yoksulluğuna dayanmıyor. Yani çok zengin olan birinin üst kasta terfi etmesi mümkün olmuyor. Üst ya da alt kast mensubu olmak doğuştan kazanılan bir kimlik. Bir insan, doğumundan ölümüne kadar aynı kast içinde yer alıyor ve kastlar arası geçişkenlik söz konusu değil.

Öğretiye göre “Varna”nın dört tabakası ve bu tabakaya bağlı meslek dağılımı şöyle belirlenmiştir:

1 Brahmanlar (Dinlerinin eğitim ve öğretim işleriyle uğraşan din adamları), 

2 Ksatriyalar (Üst düzey asker ve yöneticiler), 

3 Vaisyalar (Tüccar ve ziraatle uğraşanlar), 

4 Sudralar (İşçiler, köylüler ve hizmetçiler).

BASKI VE ZULÜM MEŞRU

“Varna”nın en altındaki kast olan Sudralar, en ağır işleri görmekle yükümlüdür. Onların görevi üst kastlara hizmet etmektir. Köle olarak görüldükleri için üst kastların onlara her türlü baskı ve zulmü inanca göre meşrudur. Dört “Varna”nın tabakalaşmaya dayanmanın en önemli nedeni, kastlar arası geçişin ve gruplar arası her türden ilişkinin önlenmesine yöneliktir. Mesela, kastın en tepesindeki Brahmanların, kastın en altındaki Sudralarla bir etkileşime geçmesi sisteme aykırı bir durumdur. Hatta ilk üç “Varna”dakiler farklı “Jati”lerde olmalarına karşın etkileşim kurmaları mümkün iken son “Varna”daki Sudralarda Jatiler arası herhangi bir kültürel etkileşim mümkün değildir. Yine “Varna”nın en alt tabakası “Sudra”ya mensup birinin bir üst tabakadaki bir Vaishiya olarak yükselmesi de üst tabakadaki bir “Brahman”ın alt tabakadaki bir Ksatriya olması da imkân dahilinde değildir. Bir Hindu kendisinden aşağı kastta olan biri ile aynı sofrada yemek yiyemez, zaten alt kasttan birinin pişirdiği yemeği yemesi de yasaktır. Üst kastlardan veya kendi kastından birini öldüren kimse idam cezası alır. Alt sınıftan birini öldüren kişi ise idam cezası almaz. Babadan oğula aktarılan kast kimliğinin yanında kastlar arası evliliğin ve farklı kastların aynı bölgede oturmasının yasak olması nedeniyle sistemin bugüne kadar sürmesinde en önemli etkendir.

AFFEDİLİR DEĞİL

Manu yasalarına göre kastlar arası evlilik, birlikte yeme-içme ve dokunma gibi her türlü ilişki, o kişilerin kirlenmesine yol açar. Kirlenme de toplumsal düzeni bozacağından buna neden olan bireyler grup dışına atılır. Bir nevi aforoz etme olan bu yaptırım, eğer bireyler aynı “Varna” içerisindeki farklı “Jati” mensuplarıyla veya farklı “Varna”dakilerle etkileşim kurduysa bir arınma ve temizlenme töreniyle yeniden gruba alınmaları mümkün olabiliyor. Paryalar hariç tabii... Dört “Varna” içine alınmayan Paryalarla ilişki kurmanın affedilir bir tarafı yok.

HUKUKİ HAKLARI YOK

“Varna”nın dört tabakası dışında “Dokunulmazlar” olarak da adlandırılan Paryalar ya da Dalitler ise en alttaki kasta bile alınmayacak kadar aşağı görülür. Çünkü bunlar dokunulmayacak kadar kirli ve aşağı bir tabakadır. Paryaların Hindistan’daki nüfusu, toplumun yüzde 15’ini oluşturuyor. Hukuk karşısında hiçbir hakkı bulunmayan bu sınıf, sosyal yaşamlarında da konulan kurallar nedeniyle sosyal yaşamdan izole edilmiştir. Düzenli bir işi olmayan Paryalar, pis olarak tanımlanan işleri yapmak ve gettolarda oturmak zorundadır. Diğer gruplarla aynı mahalde bulunmaları bile yasaktır.

Paryalara konulan yasaklar, en temel insan haklarından bile yararlanmalarını engelliyor. Paryalara uygulanan yasaklardan bazıları şöyle:

- Geceleri yerleşim yerlerinde dolaşmaları yasaktır. 

- Şehirlerde dolaşırken kendilerinin Parya olduğunu gösteren bir sembol ya da simge ile dolaşmak zorundadırlar. 

- Kast sistemi içerisindeki hiç kimseye dokunamazlar. 

- Köy ve kasabaların dışındaki gettolarda yaşamak zorundadırlar. 

- Eşek ve köpekten başka hayvanlara sahip olamazlar. 

- Kastlara mensup olanların yapmak istemediği kötü ve pis işleri yapmakla mükelleflerdir.