Bankalar krize rağmen kur riskini büyüttü

Yılbaşından bu yana giderek şiddetlenen küresel mali krize rağmen kısa vadeli dış borcunu büyütmeye devam eden bankalar, krizin adeta kasırgaya dönüştüğü Eylül ayında da söz konusu borcunu 1 milyar dolara yakın artırdı. Bankaların bu yılın ilk dokuz ayında toplam 8.5 milyar, son altı yılda ise 19 milyar dolar artan kısa vadeli dış borç stoku Eylül sonu itibariyle 25.3 milyar dolara ulaştı. Şirketler ise kısa vadeli dış borcunu Eylül ayında 659 milyon dolar küçülterek 28.5 milyar dolara çekti. Türkiye’nin tamamına yakını özel sektöre ait toplam kısa vadeli dış borç stoku, Eylül sonu itibariyle 55.8 milyar dolar oldu. Kısa vadeli dış borç stoku, 2007 sonu itibariyle 41.8 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Kurlardaki hızlı değerlenme kısa vadeli dış borçlar kaynaklı kur riskini aşırı büyütürken, krize bağlı olarak ortaya çıkan dış kaynak sıkıntısı, 56 milyar dolar dolayındaki kısa vadeli dış borcun çevrilmesini tehlikeye düşürdü.

Kısa vadeli borş stoku Eylül'de 249 milyon dolar arttı

Ağustos sonunda 55 milyar 576 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç stoku, Eylül ayında net 249 milyon dolar artarak 55 milyar 825 milyon dolara ulaştı. Bunun da 28 milyar 507 milyon dolarını şirketler kesimi, 25 milyar 338 milyon dolarını bankalar ve 1 milyar 980 milyon dolarlık bölümünü Merkez Bankası’na ait kısa vadeli dış borç oluşturdu. Eylül ayında bankaların kısa vadeli dış borç stoku 972 milyon dolar artarken, şirketler kesiminin borcu 659 milyon, Merkez Bankası’nın borcu da 64 milyon dolar azaldı.

Dokuz ayda 14 milyar dolar büyüdü

Türkiye’nin toplam kısa vadeli dış borç stoku, yılın ilk dokuz ayında net 14 milyar 43 milyon dolar artış gösterdi. Bu artış da bankalar ve şirketler kesiminin borcundan kaynaklandı. Özel sektör, artan kriz riskine rağmen, kısa vadeli dış borçlanmaya devam etti. Dokuz aylık dönemde şirketlerin kısa vadeli dış borcu 5 milyar 827 milyon dolar artarak 28 milyar 507 milyon, bankalara ait borç da 8 milyar 517 milyon dolar artışla 25 milyar 338 milyon dolara ulaştı. Diğer bir deyişle Ocak-Eylül döneminde bankalar net olarak 8.5 milyar, şirketler de 5.8 milyar dolar tutarında kısa vadeli dış borçlanmaya gitti. Merkez Bankası’nın kısa vadeli dış borcu ise aynı dönemde 302 milyon dolar azaldı. 2007 sonunda 41 milyar 782 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç stoku, bu yıl Ocak’ta 42 milyar 16 milyon, Şubat’ta 43 milyar 468 milyon, Mart’ta 44 milyar 861 milyon, Nisan’da 47 milyar 784 milyon, Mayıs’ta 49 milyar 508 milyon dolar oldu. Haziran’da ilk kez 50 milyar doları aşarak 52 milyar 323 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç, Temmuz sonu itibariyle 56 milyar 925 milyar dolara kadar yükseldi, Ağustos’ta biraz azalarak 55 milyar 576 milyon dolar olduktan sonra Eylül’de yeniden artarak 55 milyar 825 milyon dolara çıktı.

Son altı ayda kısa vadeli dış borç patlaması yaşandı

Küresel kriz koşullarında Türkiye’den sermaye çıkışı ve dış kaynak temininde ortaya çıkan güçlük nedeniyle ciddi bir kur riski yarattığı için ekonominin cari açıktan sonraki ikinci “yumuşak karnı” olarak nitelendirilen kısa vadeli borç stoku, AKP tek parti hükümetlerinin iş başında olduğu 2002 sonundan bu yana rekor düzeyde bir artış gösterdi. Bu dönemde en büyük artış da şirketler kesiminin borç yükünde gerçekleşti. Anılan dönemde uygulanan yüksek faiz-düşük kur politikası, cari açığı büyütürken, bankalar ve şirketler kesiminde dövizle borçlanarak, devlet iç borçlanma senetlerine yatırma eğilimini de güçlendirdi. 2002 sonunda 16 milyar 424 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç, bu yılın Eylül ayı sonuna kadar olan dönemde yüzde 239.9 oranında 39 milyar 401 milyon dolar artış gösterdi. Bu artış da tamamen özel sektörden kaynaklandı. Eylül 2008 sonu itibariyle kısa vadeli dış borç stokunun 28 milyar 507 milyon dolarla en büyük bölümünü oluşturan banka dışı özel kesime ait borç yükü, 2002 sonundan bu yana geçen dönemde yüzde 238.4 oranında 20 milyar 82 milyon dolarlık artış gösterdi. Diğer bir deyişle şirketler kesiminin kısa vadeli borç stoku 2002 yılındaki düzeyinin üç buçuk katına yaklaştı. Söz konusu borç stokunun 18 milyar 203 milyonu ithalat borçları, 7 milyar 832 milyonu da prefinansman ve peşin ihracat kredileri olmak üzere toplam 26 milyar 35 milyon dolarını ticari krediler oluşturdu. Şirketlerin ticari kredileri anılan dönemde yüzde 264,4 oranında 18 milyar 891 milyon dolar arttı. Şirketler kesiminin diğer kredileri de aynı dönemde yüzde 93 büyüyerek 2 milyar 472 milyon dolara çıktı.

Bankaların borcu  25.3 milyar dolar

Bankaların 2002 sonunda 6 milyar 344 milyon dolar olan, 2006 sonunda 19 milyar 830 milyon dolara kadar yükseldikten sonra azalarak 2007 sonu itibariyle 16 milyar 820 milyon dolara inen kısa vadeli dış borçlarının hacmi bu yıl yeniden artışa geçti. Söz konusu borç stoku bu yılın Eylül sonu itibariyle 25 milyar 338 milyon dolara kadar yükseldi. Bankaların kısa vadeli dış borcu, 2002 sonundan bu yılın Eylül sonuna kadar olan dönemde yüzde 299,4 oranında net 18 milyar 994 milyon dolarlık artış gösterdi. Bankaların kısa vadeli dış borcunun 9 milyar 6 milyon dolarını döviz kredileri, 7 milyar 308 milyon dolarını banka mevduatı, 5 milyar 165 milyon dolarını da YTL cinsinden mevduat, 3 milyar 859 milyon dolarını döviz tevdiat hesapları oluşturdu.

Kamuda sorun yok

Bankalar ve şirketler, son altı yıllık dönemde kısa vadeli dış borcunu aşırı büyüterek ciddi boyutlarda kur riski altına girerken, kamu ise bu riskten kaçındı. Kısa vadeli dış borcunu 2001 yılında sıfırlayan genel hükümet, izleyen dönemde yeni borç almazken, Merkez Bankası’nın 2002 sonunda 1 milyar 655 milyon dolar olan, 2004 sonunda 3 milyar 287 milyon dolara çıkan kısa vadeli dış borcu ise izleyen dönemde düşüş trendine girdi. Merkez Bankası’nın kısa vadeli dış borcu 2007 sonunda 2 milyar 282 milyon dolara geriledi, bu yılın Eylül sonu itibariyle de 12 milyar 980 milyon dolara kadar geriledi.