Bıçak parası hala sorun

Yurttaşlar, daha hızlı ve iyi sağlık hizmeti alabilmek adına zaman zaman sağlık sunucularına hediyeler, nakit ödemeler gerçekleştiriyor, kurumlara ilaç, tıbbi malzeme gibi yardımlar yapabiliyor. Tüm bu ödemeler, informal yani kayıt dışı, resmi olmayan ödemeler olarak geçiyor.

Bu konuda Atılım Üniversitesi’nden Prof. Dr. Dilaver Tengilimoğlu’nun bin 33 kişi üzerinde yaptığı araştırma, informal ödemelerle ilgili çarpıcı gerçekleri gözler önüne seriyor. Tengilimoğlu’nun araştırmasına göre, son iki ayda katılımcıların yüzde 30’a yakınının sağlık hizmeti karşılığında informa ödeme yaptığını belirtiyor ve bu ödemeyi yapan her 4 kişiden 3’ünün gelirinin düşük olduğu görülüyor. İnformal ödemeleri yapanların yüzde 80’inin SGK’lı hasta olması, özel sigortalı ya da parası ile sağlık hizmeti alanların kayıt dışı ödeme yapmayı çok tercih etmemesi ve bu tür ödemelerin daha çok Sağlık Bakanlığı hastanelerinde olması da dikkat çekiyor. Prof. Dr. Tengilimoğlu “Bu tür ödemeler sağlık sisteminin çok oturmadığı, şeffaflığın çok olmadığı ülkelerde daha yaygın” diyor.

AKP hükümetinin Sağlıkta Dönüşüm Programı ile sağlığın ücretsiz olacağı söyleminin gerçeği yansıtmadığı, sağlık hizmeti alımı sırasında yurttaşın cebinden çıkan katkı/katılım payları ile belirgin şekilde kendini gösteriyor. Bu ödemelere bazen de informal ödemeler eklenebiliyor.

Sağlık yönetimi alanında yaptığı araştırmalar ile bilinen Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesi öğretim üyesi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Dilaver Tengilimoğlu liderliğinde yapılan “Sağlık Sistemlerinde İnformal Ödemeler: Türkiye’de Amaçları ve Oluşumu” isimli araştırma bu konuda ilginç verileri ortaya koyuyor. Geçtiğimiz ay ABD’de yayınlanan Journal of Social Service Research dergisinde yayımlanan ve Ankara’da bin 33 kişi üzerinde anket yöntemi ile yapılan araştırma, katılımcıların yüzde 28,5’inin son iki ay içinde aldıkları sağlık hizmeti karşılığında  informal ödemede bulunduklarını gösteriyor.

Özel sigortalı ya da cepten ödeme yapan hasta informal ödeme yapmıyor

Araştırmada, ilginç olan bir başka veri ise informal ödemeleri yapanların yüzde 82.5’unu yalnızca SGK’dan faydalanan hastaların oluşturması. Özel sigortalı ya da cepten ödemede bulunan hastaların informal ödeme yapmayı tercih etmediği görülüyor. İnformal ödeme yapanların yüzde 41,7’si daha iyi bir sağlık hizmeti için bir zorunluluk olarak hissettiğini ve bu nedenle ödeme yaptığını söylüyor. Yüzde 34’ü bu ödemeyi gönüllü yaptığını, yüzde 26,2’sı da sağlık personelinden gelen talep üzerine böyle bir ödemede bulunduğunu belirtiyor.

En çok Sağlık Bakanlığı hastanelerinde

İnformal ödemelerin nakdi para, hediye vermek, konfeksiyon ve tekstil ürünleri, gıda ürünleri şeklinde gerçekleştirdiği belirtiliyor. Katılımcıların “İnformal ödemeyi hangi tıp dalında hizmet almak için yaptınız” sorusuna verdikleri yanıtlar arasında genel cerrahi,  kadın hastalıkları ve doğum, ortopedi dallarının geldiği ifade ediliyor. Araştırmadan çıkan önemli bir başka sonuç ise katılımcıların bu tür resmi olmayan ödemeleri en sık Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde gerçekleştirmeleri. Yüzde 53,8’lik bu oranı, yüzde 24,5 ile üniversite hastaneleri izliyor. Özel hastanelerdeki oran ise yüzde 19,5’larda kaldığı görülüyor.

Katılımcıların yarısından fazlası sağlık personeline verilen hediyelerin geleneklerimize uygun olmadığını söylerken; katılımcıların yüzde 42,1’i bu ödemelerin sağlık personelini motive ettiğini ve yüzde 57,5’i de bu ödemelerin sağlık çalışanlarını hastaya daha fazla ilgili davranmasını sağladığını düşündüğünü söylüyor.

Bıçak parası adı altında ödemeler

Tengilimoğlu, sağlık sistemlerinin iyi işlemediği, hizmete erişimde güçlüklüklerin ve adaletsizliklerin yaşandığı ve uygulamalarda etik ihlallerin olduğu ülkelerde informal ödemelerin arttığını söylüyor. Gelişmiş ülkelerde iyi bir sağlık sisteminde hasta ve yakınları resmi kayıtlar dışında hiç bir ek ödeme yapmaya ihtiyaç duymadığını anlatan Tengilimoğlu “Daha çok geri kalmış ülkelerde bu tür ödemelere rastlanır. Bizde de geçmiş yıllara ait basın tarandığında bıçak parası adı altında çeşitli ödemelerin yapıldığına dair haberlere rastlamak mümkündür. Kanaatim son yıllarda bu ödemelerde bir azalma oldu ancak özellikle dar gelirli vatandaşlar sağlık kuruluşunda yukarıda belirttiğim nedenlerden dolayı sağlık çalışanlarında referans olarak kendilerine yardımcı olacak kimseleri bulamadıkları için bu tür ödemelere yöneldikleri söylenebilir” diyor.