Cezaevinden çıkınca yıldızlara âşık oldum

Artan yoksulluk, göçlerin yol açtığı travmalar, etkisiz sosyal politikalar, eğitimsizlik gibi nedenlerle her geçen gün daha fazla sayıda çocuk suça sürükleniyor. 12-18 yaş arasındaki çocuklar aleyhine açılan davaların oranı dikkat çekici biçimde artıyor.

Yasayla ihtilafa düşen çocuklar ise kendilerine yönelik adalet mekanizmasının aksaklıkları nedeniyle yargılama süreçlerinde tüm hayatlarını etkileyecek yaralar alabiliyorlar.

Ceza ve tutukevlerinde sayıları 2000-2200 arasında değişen çocuk ve genç ve bulunuyor. Tutuklu ve hükümlü çocukların ayrı tutulması gerekirken, Türkiye’de bu da uygulanamıyor.

Hükümlü çocukların “eğitimevi”nde (eskinin ıslahevi) kalması gerekiyor. Ancak Türkiye’de yalnızca Elazığ ve İzmir’de eğitimevi bulunuyor.


‘İçeri girmeden biraz ilgilenselerdi’

Ceza infaz kurumlarından tahliye olan çocuklar, duygularını yaşadıklarını, hayal kırıklıklarını dile getirdiler:

• “Çocuk mu var evde yok mu hiç önemsemezlerdi, başka aileler öğle yemeğinde, akşam yemeğinde en azından çocuklarını eve çağırırlardı, en azından açlıklarını düşünürlerdi çocuklarının, bizimkilerde o da yoktu. Şimdiki aklım olsa kaçar giderdim o evden” (Yaş, 20).

• “Annemle hiç yaşamadım, hiç tanımıyorum. Babamdan da 9 yaşında iken ayrıldım ve amcama gönderildim. 9 yaşından beri görüşmüyoruz” (Yaş, 21).

• “İki kardeşimle beni babaannem büyüttü. Tabii ona büyütmek denirse, sabah kalkınca atardı bizi dışarı, bir daha akşama kadar eve almazdı. Yazın iyi oluyordu ama kışın çekilmiyordu. Komşular bu çocuklar nasıl hastalanmıyor diye şaşırırlardı” (Yaş, 16).

• “Para getiriyorsa iyi, getirmiyorsa kötü. O gün para kazanamadıysam eve giremezdim. İnsan çocuğuna bu paraları nereden buldun diye sormaz mı?” (Yaş, 20).

• “Arkadaş, dost kavramlarına cezaevine girdikten sonra farklı bakıyorum ve sadece bir tane dostum var o da suçu birlikte yaptığımız cürümüm. Onun da içinde kötülük yok, kara gün dostu.” (Yaş, 19).

• “Çok bunalıma girdim. Sonra koğuşta insanlar kendini kesip rahatlıyordu, bende de olmaya başladı. Her bunaldığımda kesiyorum kendimi, manda derisine döndü derim kese kese. Kısa kollu bir şeyler giyemiyorum artık. Size söz vermiştim bir daha kesmeyecem diye ama insan sözünü tutamıyor.” (Yaş, 17).

• “Tahliyesiniz dediler. Biz inanamadık. Akşam karanlığında tahliye olduk. Çıkar çıkmaz gökyüzüne baktım. Gökyüzüne hep başım dik bakardım, artık normal bakınca da gökyüzünü görebiliyordum. Yıldızlara, gökyüzünün o anki manzarasına âşık oldum. Ama oradan ben değil ‘içimdeki ağlayan çocuk’ dışarı çıktı. …(17)

• “Uzun bir süre, abuk subuk bir suç için içeride tutuyorlar, sonra cezan bitince başının çaresine sen bak diyorlar. Bizi yaşamımızdan kopartırken sordunuz mu içeri girer misiniz diye?” (Yaş,17).

• “Çıkınca ailem arkadaşlarınla görüşmeyeceksin dediler. Aslında ben onlar yüzünden içeri girdim, bunu unuttular, tek suçlu benmişim gibi davrandılar. İçeri girmeden biraz ilgilenselerdi…” (Yaş, 19).


Yeniden özgürlük projeleri

Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı’nca başlatılan “Türkiye Çocuk Adalet Sistemine Sivil Toplum Gözüyle Bakış Projesi” yasayla ihtilafa düşen 12-18 yaşındaki çocukların eğitimlerinin kesintiye uğraması, sosyal ilişkilerinin zedelenmesi ve yaşlarının gerektirdiği ihtiyaçlarının yeterince karşılanamaması gibi nedenlerle yargılama süreçlerinde tüm hayatlarını etkileyecek sorunlar yaşamaları konusundan yola çıkarak hazırlandı. Çalışmayla çocukların özel ihtiyaçlarıyla uyumlu bir adalet sistemi için ulusal ve uluslararası hukukun öngördüğü koruyucu tedbirlerin uygulamadaki görünümlerinin ortaya çıkarılması planlanıyor.

Proje danışmanı Nevin Özgün, “Vakfımız tarafından yapılan çalışmalar, asıl olarak ülkemizde etkin bir çocuk koruma sisteminin ve çocuğa özgü adalet mekanizmasının oluşturulamadığını ortaya koymuştur” diyor.

Başlıca aksaklıklar şöyle:

• Mevzuat ve politika dağınık bir çerçeveye oturtulmuştur. Bu durum, çocuğa bütüncül yaklaşımı esas alan bir çocuk koruma sisteminin kurulmasını engellemektedir.

• Çocukların gelişimsel ihtiyaçları ve hakları bütüncül bir şekilde dikkate alınmadan, korunmalarıyla ilgili sorumluluklar farklı bakanlıklar ve kuruluşlar üstünden düzenlenmektedir.

• Hukuki sorumlulukların açıkça tanımlanmamış olması ve hizmet sunan kuruluşların ve çalışanlarının yükümlülükleriyle ilgili belirsizlikler nedeniyle çocuklar farklı kuruluşlara yönlendirilmekte ve ihtiyaçları karşılanmamaktadır.

• Çocukların da kullanabileceği şikâyet ve etkili yasal çözüm mekanizmaları bulunmamaktadır.

• Çocuklarla ilgili meselelere ilişkin ayrıştırılmış veri sağlayan, hak temelli izleme mekanizmaları bulunmamaktadır.


Çocuklar için 60 gönüllü

Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı tarafından oluşturulan “Eğitsel, Sosyal, Sanatsal, Sportif Etkinlikler Projesi” Adalet Bakanlığı’nın gözetimi altında bulunan çocukların, kurumlardaki tutukluluk ve hükümlülük sürelerinin çocuklar yararına geçmesini sağlamayı hedefliyor. ESSSEP projesi ile çocuk ceza infaz kurumlarında araç olarak kullanılan eğitsel, sosyal, sanatsal, sportif etkinliklerle ve farklı eğitmen grubu ile belirlenen süre içerisinde, çocukların rehabilitasyon çalışmalarına destek olmak, çocukların farklı yaşam deneyimleri kazanmalarını sağlamak ve bu çalışmanın Adalet Bakanlığı’nın diğer kurumlarında da yaygınlaştırılması yönünde çalışmalar ve savunu yapılması amaçlanıyor. Proje, İstanbul Maltepe, Ankara Sincan Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumları’nda ve İzmir Şirinyer Eğitimevi’nde eşzamanlı olarak sürdürülüyor. Her yıl 3 ilde farklı üniversitelerin farklı bölümlerinden 60 gönüllü genç, etkinliklere katılıyor.