'Ekonomimiz küresel krize önemli bir direnç gösterdi'

Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, her yıl bir başka ülkede gerçekleştirilen Dünya İşletmecilik Kongresi'nin 19'uncusunun bu yıl Konya'da düzenlenmesinde emeği geçenlere teşekkür etti. Küresel iş dünyasındaki geçmiş tecrübelerden alınan derslerin, güncel konuların ve gelecekteki eğilimlerin tartışılacağı 19. İşletmecilik Kongresi için toplandıklarını ifade eden Yılmaz, küresel iktisadi gelişmelere kısaca değindikten sonra, Türkiye ekonomisine makro ölçekte ve uzun vadeli bakarak, ülkemizin potansiyel büyüme hızının artırılması için gerçekleştirilmesini önemli gördüğü yapısal reformlar konusunda bilgi vereceğini söyledi.

Yaklaşık iki yıl önce küresel finans piyasalarında ortaya çıkan ve zamanla reel sektöre yayılan sorunların, diğer birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de iktisadi faaliyetleri olumsuz yönde etkilediğini anlatan Yılmaz, şunları kaydetti: ''Küresel krizin ekonomiler üzerindeki etkisinin temel olarak üç kanal üzerinden ortaya çıktığını görüyoruz. Bu kanalları, dış ticaret, dış finansman akımları ve beklentiler olarak özetlemek mümkündür. Türkiye ekonomisi, yapısal özellikleri nedeniyle, küresel krizden her üç kanal üzerinden de olumsuz yönde etkilenmiştir. Ekonomimizin kronik olarak yaşadığı iç tasarruf açığı, ihracat pazarlarımızın gelişmiş ülkelere yönelik olması, ihracatımızın kompozisyonunun ağırlıklı olarak ekonomilerin devresel hareketlerine duyarlı ürünlerden oluşması ve özel sektörün beklentilerinde ortaya çıkan hızlı ve şiddetli bozulma, iktisadi faaliyette yüksek bir daralma yaşanmasına neden olmuş, ancak bu durum çok uzun sürmemiş ve Türkiye ekonomisi küresel krizin etkilerini en çabuk atlatan ülkelerden biri olmuştur. Bir başka deyişle, ekonomimiz, 2001 yılından bu yana gerçekleştirdiği yapısal dönüşüm ve politika uygulamaları sayesinde geçmişte yaşanan krizlerin aksine, küresel krize önemli bir direnç göstermeyi başarmıştır.''

Yılmaz, Türkiye'nin ekonomik krize önemli bir direnç göstermeyi başardığını belirterek, bu direncin nedenlerine bakıldığında, dalgalı kur rejimi uygulamasının ülkeye kazandırdığı esneklik, bankacılık sisteminin sağlam yapısı, kriz öncesinde ve kriz sırasında uygulanan dengeleyici para politikası ile kriz öncesi dönemde izlenen mali disiplinin kamu maliyesine vermiş olduğu hareket alanının ön plana çıktığını söyledi. Bu etkenlerin, küresel krizin etkilerinin azalmaya başlamasıyla ekonomideki toparlanmanın küresel ekonomiye göre daha erken ve daha kuvvetli yaşanmasına destek verdiğini anlatan Yılmaz, ''Nitekim krizin zirve yaptığı 2009 yılı ortasından bu yana Türkiye'nin Gayri Safi Yurt İçi Hasılası (GSYİH) yüzde 11 oranında, sanayi üretimi ise yüzde 21 oranında artmış, işsizlik oranı ise 3 puana yakın düşüş göstermiştir. Halen kriz öncesi seviyenin gerisinde olmakla beraber üretim düzeyimizin 2010 yılı içinde bu seviyenin üzerine çıkacağını beklemekteyiz'' diye konuştu.

AB ekonomisindeki yavaşlamanın Türkiye'ye etkisi

İstihdam piyasasındaki toparlanmanın daha uzun bir süre alacağını tahmin ettiklerini dile getiren Yılmaz, şunları kaydetti: ''Küresel gelişmelere baktığımızda 2009 yılının ikinci yarısından itibaren küresel ekonominin ılımlı bir toparlanma eğilimi sergilediğini görmekteyiz. Bununla birlikte son aylarda özellikle Avrupa ekonomilerinin tekrar bir yavaşlama sürecine girdiğine ilişkin sinyaller alınmaktadır. Gelişmiş ülkelerde kredi piyasalarındaki sorunlar azalmakla birlikte henüz tam olarak ortadan kalkmış değildir. Nitekim ABD ve Avro bölgesi kredi gelişmeleri incelendiğinde, kredi hacminde kayda değer bir artış görülmemektedir. Gelişmiş ülkelerin bankacılık kesiminde sorunlu varlıkların çözüme kavuşturulmamış olması, kredi mekanizmasının etkin bir şekilde işlemesini engellemektedir.''

Merkez Bankası Başkanı Yılmaz, birçok ülkede hızlı artış gösteren ve yüksek seviyesini koruyan işsizlik oranlarının hane halkı harcamalarını azaltarak toplam talebi olumsuz yönde etkilediğine de işaret ederek, özellikle gelişmiş ülkelerde uygulanan gevşek maliye politikalarının bir sonucu olarak hızla büyüyen bütçe açıkları ve kamu borç stoklarının, gelecek yıllarda uzun vadeli faiz oranlarını artırarak özel talebi olumsuz yönde etkileyebilecek önemli bir risk unsuru olduğunu söyledi. Yılmaz, şöyle devam etti: ''Küresel ekonomiye ilişkin bu riskler, Türkiye'yi de olumsuz etkileme potansiyeli taşımaktadır. Avrupa Birliği'nin en büyük ihracat pazarımız olduğu göz önüne alındığında, Avrupa ekonomilerinin içinde bulunduğu sorunlar ülkemiz için de önemli bir risk teşkil etmektedir. Nitekim son dönemde dış talep göstergelerinin kısmi bir yavaşlamaya işaret ettiğini görüyoruz. Uluslararası ekonomilerde yaşanan çalkantılar, beklentiler kanalı ile de ülkemizde yurt içi talebi olumsuz etkileme potansiyeline sahiptir. Küresel finans piyasalarında yaşanan sorunların, dış finansmana erişimi kısıtlaması ihtimali de bulunmaktadır. Sonuç olarak ekonomimizde kaynak kullanımının henüz kriz öncesi seviyeye ulaşmadığı ve talep baskısının yaşanmadığı bir ortamda, temel enflasyon göstergelerinin orta vadeli hedeflerle uyumlu seyretmeye devam edeceği ve iktisadi faaliyetteki toparlanmanın yavaş ve kademeli gerçekleşeceğini öngörmekteyiz.''
 

Ortalama büyüme yüzde 4,5

Yılmaz, Türkiye'de güçlü ve sürdürülebilir bir büyümenin tesisi ile uzun dönem potansiyel büyüme hızını artırmak için yapılması gereken reformlar olduğunu söyledi. Bir ülkenin büyüme hızının, sermaye birikimi, istihdamın artış hızı ve toplam faktör verimliliği olarak özetlenebileceğini ifade eden Yılmaz, Türkiye ekonomisinin son yarım yüzyıllık tarihine bakıldığında ortalama büyüme hızının yüzde 4,5 civarında gerçekleştiğinin görüldüğünü bildirdi.
Yılmaz, gelişmekte olan bir ülkenin kalkınmasında sermaye birikiminin öncü rol oynamasının beklenen bir gelişme olduğunu anlatarak, şöyle konuştu: ''Diğer ülke örneklerine baktığımızda da benzer bir yapı gözlenmektedir. Ancak hızlı bir büyüme sergileyen Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerin geçirdikleri iktisadi dönüşüm incelendiğinde, bu ülkelerde sermaye birikiminin payının Türkiye'ye göre daha az olduğunu, istihdam ve toplam verimlilik artış paylarının ise daha yüksek gerçekleştiğini görüyoruz. Diğer bir deyişle, Türkiye ekonomisi, mevcut üretim kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanmak yerine, bu kaynakları artırarak kalkınmaya çalışmaktadır. Tasarruf eğiliminin düşük olduğu bir ülkede sermaye birikimi yoluyla kalkınma teşebbüsü, ekonominin yüksek oranda cari açık vermesine ve istihdam artışının sınırlı düzeyde kalmasına neden olmaktadır''.

Yılmaz, bir ülkenin potansiyel büyüme hızının artması için istihdam piyasası ve toplam faktör verimliliği konularının hayati önem taşıdığını belirtti. Türkiye ekonomisinin büyüme kompozisyonu içinde, istihdam artışının katkısının çok sınırlı gerçekleştiğini ifade eden Yılmaz, diğer ülkelere kıyasla genç nüfus yapısının Türkiye'ye önemli bir avantaj sağladığının sıklıkla dile getirilmesine karşın, bu nüfusun iş gücü piyasası dışında kalmasının üzerinde önemle durulması gereken bir husus olduğunu bildirdi. 2009 yılına ait verilere göre gelişmiş ülkelerde iş gücüne katılım oranının yüzde 70 seviyesinin üzerinde olduğunu belirten Yılmaz, bu oranın Doğu Avrupa ülkelerinde yüzde 60 seviyesine yakın seyrettiğini, Türkiye'de ise son dönemde iş gücüne katılım oranının üç puan yükselmesine rağmen, yüzde 49 ile düşük düzeyini koruduğunu söyledi.
 

Kadınların iş gücüne katılım oranı

Görülen sınırlı artışta kadınların iş gücüne katılımının yükseliş eğilimine girmesinin önemli bir rol oynadığını aktaran Yılmaz, ''Bu gelişmede 2009 yılından bu yana devletin işe yeni başlamış kadınlara ve gençlere yönelik uyguladığı sosyal güvenlik primi teşviklerinin büyük payı bulunmaktadır. Bununla birlikte Türkiye'de yüzde 28 olan kadınların iş gücüne katılma oranı, Avrupa ülkeleriyle kıyaslandığında çok düşük seviyelerde kalmaktadır'' diye konuştu. Önümüzdeki dönemde iş gücü piyasasına ilişkin gerçekleştirilecek düzenlemelerin sürdürülebilir büyümeye ve kalıcı istihdam artışına katkıda bulunacağını vurgulayan Yılmaz, bu kapsamda, istihdam artışını kolaylaştıracak politikalar izlenmesi, üretim sürecinin uluslararası rekabet düzeyine çıkarılması, istihdam vergilerinin azaltılması ve özel sektörün ihtiyaçlarına uygun eğitimli ve vasıflı bir iş gücü yaratılması için gerekli eğitim politikalarının izlenmesinin önem taşıyacağını ifade etti.

Yılmaz, eğitim alanında yapılacak reformların ülkemizin geleceği açısından önemli olduğunu anlatarak, şunları kaydetti: ''Ekonomimizin nitelikli iş gücü ihtiyacı ile eğitim sistemimizin yetiştirdiği insan kaynağı arasında uyum sağlanmalıdır. Bu kapsamda Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile ilgili bakanlıkların katılımıyla hayata geçirilen Uzmanlaşmış Meslek Edindirme Merkezleri Projesi'nin, ülkemizde çok önemli bir eksikliğe cevap vereceğine inanıyor ve bu projede emeği geçenleri tebrik ediyorum. Bu ve benzeri projeler yüz binlerce gence iş piyasanın ihtiyaç duyduğu nitelikleri kazandırarak, sadece istihdam artışına katkıda bulunmayacak, aynı zamanda ülkemizin büyüme hızını kalıcı olarak artıracaktır.''
 

Kayıtdışı sorunu

İş gücü piyasasının önemli sorunlarından birinin de kayıt dışılık olduğunu belirten Yılmaz, ''Ülkemizde kayıt dışı istihdam oranı yüzde 43 seviyesindedir. Bu tür yasal olmayan uygulamalar haksız rekabete neden olarak ekonomimizin verimliliğini azaltmaktadır. Kayıt dışılığın en önemli nedenlerinden biri ülkemizdeki yüksek iş gücü maliyetidir'' dedi. Yılmaz, bir yandan kayıt dışılıkla mücadele ederken, bir yandan da kayıt dışılığın azaltılması sonucunda kısa vadede ortaya çıkabilecek istihdam kaybı riskini asgariye indirilmesi gerektiğini, bu noktada iş gücü maliyetlerinin azaltılmasına yönelik düzenlemelerin hayata geçirilmesinin kritik bir öneme sahip olduğunu düşündüklerini söyledi. Önümüzdeki dönemde küresel krizin etkilerinin azalması ile birlikte ekonomilerin istihdam yaratma hızlarının, iş gücü piyasalarının yapısal özellikleri tarafından belirleneceğini bildiren Yılmaz, kriz nedeniyle işini kaybeden veya iş gücüne yeni katılmakla birlikte iş bulamayan bireylerin uzun bir süre boyunca istihdam edilememesinin, bu kişilerin kalıcı olarak işsiz kalmaları tehlikesini beraberinde getirdiğini belirtti.

Potansiyel büyüme hızını belirleyen üçüncü unsurun toplam faktör verimliği olduğunu vurgulayan Yılmaz, şöyle devam etti: ''Bir ekonomide toplam faktör verimliliği birçok unsurun etkileşiminden ve bir araya gelmesinden ortaya çıkmaktadır. Bunlardan en önemlisi iktisadi birimlerin maruz kaldığı belirsizlik ortamını azaltarak makroekonomik istikrarın sağlanmasıdır. Makroekonomik istikrarın ön koşulu ise kamu maliyesinde disiplin ve fiyat istikrarıdır. 2001 yılında yaşadığımız derin ekonomik krizin ardından izlenen basiretli para ve maliye politikaları sonucunda düzelen kamu dengeleri ve enflasyon cephesindeki kazanımlar makroekonomik istikrarın sağlanması açısından atılmış önemli adımlardır. Ekonomik refah, ancak sürdürülebilir büyüme sağlanırsa artar. Sürdürülebilir büyüme ise fiyat istikrarının bozulmadığı, potansiyel büyüme seviyesine yakın büyüme oranlarının kalıcı olarak sağlandığı ekonomik büyümeyi ifade eder. 1980'li yıllarda gözlemlediğimiz, yüksek enflasyon ile birlikte yakalanan büyüme hızı sürekli olmamış, bir süre sonra yerini daha yüksek enflasyon oranlarına ve ekonomik durgunluğa bırakmıştır. Diğer taraftan, 2002 yılı ile küresel krizin etkilerinin hissedilmeye başlandığı 2007 yılı arası dönemde yüksek büyüme oranlarına ulaşılırken, aynı zamanda enflasyonda da belirgin bir düşüş görülmüştür. Bu kapsamda Bankamızın izlediği, fiyat istikrarı ile uyumlu para politikasının, ülkemizde fiyat istikrarının tesisine destek vererek, tüm ekonominin ve ihracat sektörünün rekabet gücünü kalıcı bir biçimde artmasına katkıda bulunduğunu düşünüyoruz.''

Yılmaz, döviz kurunun dikkate alınması gereken, iktisadi değişkenler üzerinde etkisi olan bir unsur olduğunu anlattı. Kısa vadede döviz kurunun değerinin, para ve maliye politikaları, uluslararası sermaye hareketleri, hatta siyasi gelişmeler ile güncel konuların etkisinde belirlendiğini belirten Yılmaz, ancak orta ve uzun vadede para biriminin değerini belirleyen en önemli etkenin o ülkenin iktisadi performansı olduğunu söyledi. Bu performansın en önemli belirleyicisinin ise verimlilik artışı olduğunu vurgulayan Yılmaz, ''Verimlilik artışı aynı zamanda bir toplumun refahının kalıcı olarak artmasını sağlayan tek değişkendir. Bankamız tarafından aylık olarak açıklanan reel kur endeksinin seyri incelendiğinde, 2003 yılına kıyasla Türk lirasının gelişmiş ülkelerin para birimlerine karşı reel olarak değer kazandığı, gelişmekte olan ülkelerin para birimlerine göre ise önemli bir değişiklik göstermediği görülmektedir. Bu durum esasında beklenen veya beklenmesi gereken bir gelişmedir'' diye konuştu.
 

Türkiye'de 6 kat daha yüksek

Gelişmiş ülkelere karşı reel kur endeksinde meydana gelen artışın, Türkiye ekonomisinde verimlilik artış hızının bu ülkelere oranla daha yüksek gerçekleşmesinin doğal bir sonucu olduğunu ifade eden Yılmaz, OECD verilerine göre 2003–2008 döneminde Avrupa ülkelerine kıyasla Türkiye'de, çalışan başına verimlilik artışının yaklaşık 6 kat daha yüksek olduğunun hesaplandığını söyledi. İhracat pazarlarında rakibimiz olan gelişmekte olan ülkelere karşı ise para biriminde önemli bir değişiklik yaşanmadığına dikkati çeken Yılmaz, ''Bu çerçevede reel kur endeksinin gelişmekte olan ülkelere kıyasla istikrarlı bir seyir göstermesi, Türkiye'nin dış ticarette rekabet gücünü korumasına destek vermiştir'' dedi. Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye'de de Merkez Bankasının aldığı para ve kur politikası kararlarıyla ekonominin tümünü etkilediğini ifade eden Yılmaz, sabit kur rejimi altında, döviz kurunun nominal seviyesini kontrol etmenin mümkün olduğunu, ancak serbest piyasa koşullarına göre işleyen bir ekonomide, takip edilen kur rejimi ve kur politikası ne olursa olsun, reel kur seviyesini kontrol etmenin mümkün olmadığını söyledi.
 

Makroekonomik istikrarın korunması

Reel kur seviyesinin ekonominin yapısal özelliklerine göre mutlaka uzun dönem denge seviyesine doğru hareket etmeye çalışacağını anlatan Yılmaz, şöyle konuştu: ''Nominal döviz kurunun baskı altına alındığı bir ortamda, bu hareket mal ve hizmet fiyatlarının değişimi, diğer bir deyişle enflasyon yoluyla meydana gelecektir. Letonya, Estonya, Litvanya, Bulgaristan gibi sabit kur rejimi uygulanan ülkelerde küresel kriz öncesinde bu durum yaşanmış ve bu ülkeler yüksek enflasyon problemi ile karşı karşıya kalmışlardır. Önümüzdeki dönemde, ülkelerin ayrıştırıcı özelliklerinin ön plana çıkacağı, bu bağlamda riskliliği düşük, iktisadi temelleri sağlam, yüksek büyüme potansiyeline sahip ve en önemlisi yüksek verimlilik artışları sağlayan ülkelerin para birimlerinin daha olumlu performans sergileyeceğini düşünüyoruz. Makroekonomik istikrarın korunması ve yapısal reformların hayata geçirilmesi durumunda Türkiye de bu ülkeler arasında yer alacaktır. Bu durum orta ve uzun vadede, ülkemizde toplumsal refahın yükselmesine destek olacak ve ülkemizi gelişmiş ülkeler seviyesine çıkaracaktır.''
 

Türk lirası cinsi yatırım ve borçlanma

2002–2007 arası dönemde şahit olunan yüksek büyüme hızının; fiyat istikrarı ve mali disiplini temel alan politika uygulamalarının ne derece önemli olduğunun bir ispatı olduğunu anlatan Yılmaz, ''1990'lı yıllardan bu yana ekonomimizi olumsuz etkileyen yüksek dolarizasyon olgusunun bu dönemde kırılarak, paramızın tekrar itibar kazanması, kurumların ve vatandaşlarımızın yabancı para cinsi yerine, Türk lirası cinsi yatırım ve borçlanma araçlarına itibar göstermesi, 2001 sonrası izlenen politikaların gelecek nesillere bıraktığı değerli bir mirastır'' şeklinde konuştu.

Yılmaz, şöyle devam etti: ''Benzer bir şekilde, 1990'lı yıllarda iktisadi karar alıcıların zihinlerinde yer eden ve zaman zaman yüzde 20-25'lere varan yüksek reel faiz beklentisinin de son dönemde yerini daha makul oranlara bırakmasını önemsiyor ve kayda değer bir gelişme olarak not ediyoruz. Mali disiplinden ödün verilmemesi ve yapısal reformların hayata geçirilmesi halinde, ekonomimizde denge reel faizin önümüzdeki dönemde de düşük tek hanede kalmaya devam edeceğini düşünüyoruz. Uzun dönemli verimlilik kazanımlarının, ekonomide köklü reformlar yapılmasını gerektirdiğini bir kez daha vurgulamak istiyorum. Söz konusu reformları hayata geçirmek güç ve zaman alıcıdır. Bu reformların etkilerinin hissedilmesi de yavaş ve kademeli olarak gerçekleşecektir. Ancak ekonomide kalıcı bir refah artışı sağlamanın tek yolu budur. Para politikasının, ekonominin uzun dönem büyüme performansı üzerinde, fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesinin getireceği fayda dışında kalıcı bir etkisi yoktur.''

Konuşmaların ardından Konya Valisi Aydın Nezih Doğan, 19. Dünya İşletmecilik Kongresi'ne katkılarından dolayı Yılmaz'a plaket verdi. Kongreye, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, Konya Büyükşehir Belediye Başkanı Tahir Akyürek, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Başkanı Tahir Büyükhelvacıgil, Konya Ticaret Odası Başkanı Hüseyin Üzülmez ile çok sayıda sanayici ve işadamı katıldı.