Endonezya’ya özgü bayramlaşma

Endonezya’da da bir bayram daha geride kalırken geleneksel kutlamalardan en akılda kalanı karşınızdakinden adeta toplu özür dilemenizdir... Ramazan Bayramı, Endonezyaca “İdul Fitri”, ailelerin bir araya gelmesi açısından Marzuki’nin “Ramazan Bayramı Şarkısı”nda değindiği gibi en büyük fırsat sayılır. Çoğu kişi Kampung’a köyüne gider. Devlet daireleri yaklaşık bir hafta kapalı olacağından resmi işleri sona bırakmamak gerekir. Sıcağın etkisiyle yavaşlayan hayat durma noktasına gelir.

Tatil cenneti...
Dünyanın en kötü trafiğine sahip Cakarta’da inanması zor, caddeler bomboş kalıyor, trafik vızır vızır akıyor, tam bir bayram yaşanıyor! Endonezya’nın en büyük zenginliği bana göre, resmi olarak kabul ettiği altı dinin kutsal günlerini herkes için geçerli resmi tatil olarak ilan etmesidir. Bu açıdan bir tatil cenneti demek de mümkün. Ayrıca aynı ülkenin şemsiyesi altında birleşmiş 264 milyon insan için dinler arası saygı ve hoşgörüyü vurgulaması da bunun önemini ortaya koyuyor. Sözgelimi Noel ve Paskalya’yı Hıristiyanlar kutlarken tüm ülke tatilden faydalanır. Nyepi-Bali Adası’ndaki Hinduların Sessizlik-Meditasyon gününde hayat durup Bali sessizliğe bürünürken ülkenin kalanında hayat devam eder ancak tatildir. Çin Yeni Yılı, Buda’nın doğum günü Vesak ve bütün Kandiller de tatildir. Arada bu hoş uyumu bozan saldırılar olmuyor değil! Neyse ki bunlar ülkedeki çoğunluğu temsil etmiyor, barışı, uyumu bozmaya yetmiyor.

Bu kutlamalar arasında Ramazan Bayramı’nda bir gelenek de dikkatimizi çekiyor. Tamamen Endonezyalılara özgü bir söylem, bir bayramlaşma biçimi! İsmail Marzuki’nin de şarkısında vurguladığı güzel gelenek. “Mohon maaf lahir dan batin”, bir nevi anlamı “Hatalarım için bütün kalbimle özür dilerim.” Dile getirirken yapılan hareketten, beden dilinden bile anlamını çıkarmak mümkün. İki elini birbirine kavuşturup göğüs hizasına getirip hafifçe başını eğip gülümseyerek söyleniyor.

Bu o güne kadar yapılan bir hata varsa hepsi için toptan özür dilemek anlamına gelirmiş. Arkadaşım Emma, “Cava kültüründe biz konuşmayı pek sevmeyiz. Birbirimize karşı bir yanlış yaptığımızda bunun farkındayızdır ancak bir şey söyleyip, hemen dile getirmeyiz, sadece sessiz kalırız. Bunun için doğru zamanı bekleriz. Doğru zaman ise Ramazan Bayramı’dır. Böylece herkes birbirinden özür diler” diye açıklıyor.

Aslında bayramlaşırken söylenmesi gereken cümlenin aslı biraz uzun! “Salamat Hari Raya İdul Fitri. Minal Aidzin wal Faidzin. Mohon maaf lahir dan batin.” Söyle açıklayabiliriz “Ramazan Bayramınız kutlu olsun. Yıl boyunca işlediğin günahlarından yeniden temizlendin ve kazançlı çıkıp zafere erdin. İçten ve dıştan (tüm kalbimle) senden özür diliyorum.” Benim gözlemim birçok kişinin uzun değil kısa versiyonunu söylemesi.

Bayramı takiben yapılan baska bir helalleşme şekli ise “Halal bi Halal”. Bu törende de aile, akrabalar, arkadaşlar bir araya gelip el sıkıyor ve birbirlerinden geçmişteki hataları için özür dileyip yeni bir sayfa açıyorlar, bunun anlamına ilişkin bir konuşma yapılıyor, müzik eşliğinde işin en eğlenceli kısmı yemeğe geçiliyor.

Ramazan’da Cava Adası’ndaki başka bir gelenek de Sungkeman töreni. Gençler ve çocuklar geleneksel giysilerini giyip evin önünde oturmuş aile büyüklerinin ellerini öpüp önlerinde diz çöküyor. Bazı çok geleneksel ailelerde büyüklerin ayaklarını bile öpenler oluyor diyor arkadaşım!
Bayramlaşmada özür biçimlerini pek sevdim. Bana biraz “sürçü lisan ettikse affola sözünü de hatırlatıyor. Ancak ne yazık ki Endonezyalılar kadar sabırlı değilim, bir hata yapmışsam özür dilemek için sadece bayramı bekleyemem. O sebeple “Mohon maaf lahir dan batin”...

gjtozkoparan@hotmail.com