Guguk Kuşu artık sessiz

Dünya sinemasının en önemli ustalarından, Çek asıllı yönetmen Milos Forman cuma günü kısa bir hastalığın ardından 86 yaşında hayata veda etti. Eşi Martina ünlü yönetmenin “Huzur içinde ve tüm ailesiyle sevenleri etrafındayken” öldüğünü söyledi. 1932 yılında Çekoslovakya’nın (şimdiki Çekya) Caslav kentinde dünyaya gelen Milos Forman Yahudi bir babayla Protestan bir annenin oğluydu ve her iki ebeveynini de 2. Dünya Savaşı sırasında Nazi toplama kamplarında kaybetti. 1960’lı yıllarda Jiri Menzel, Vera Chytilova, Frantisek Vlacil, Ivan Passer gibi genç sinemacıların sürüklediği Çek Yeni Dalga akımının en önemli isimlerinden biri olan Forman’ı uluslararası arenada tanıtan ilk film, 1964 yılında çektiği ve Yabancı Dilde En İyi Film Oscar’ına aday gösterilen “Loves of a Blonde” oldu. 1967 yılında çektiği ve Forman’ın ilk renkli filmi olan “The Fireman’s Ball” ise komünist rejimi kıyasıya yeren bir taşlamaydı ve uzun yıllar anavatanında yasaklanacaktı.

ABD yılları

Forman’ın ABD’de çektiği ilk film olan “Taking Off” yönetmene Cannes Film Festivali’nde Jüri Büyük Ödülü’nü kazandırdı. Bu filmi 1975 tarihli “Guguk Kuşu” (“One Flew Over the Cuckoo’s Nest”) izleyecekti. Ken Kesey’in romanından beyazperdeye uyarlanan film bir akıl hastanesinde geçiyordu ve başrolünde de dönemin en parlak oyuncularından Jack Nicholson vardı. 1960’lı yıllarda Broadway’e de uyarlanan “Guguk Kuşu” sinema eleştirmenlerinden tam not aldığı gibi yılın en çok hasılat getiren ikinci filmi oldu. En önemli beş dalda Oscar kazanan (En İyi Film, En İyi Yönetmen, En İyi Erkek Oyuncu, En İyi Kadın Oyuncu, En İyi Uyarlama Senaryo) film 1934 tarihli “It Happened One Night”dan bu yana bu başarıyı elde eden ilk yapım olduğu gibi, Amerikan Film Enstitüsü’nün 100 Yılın 100 Filmi listesinde de 20. sırada yer buldu. Hollywood’un seçkinleri arasına giren Forman’ın bir sonraki projesi bir müzikal oldu. 60’ların sonunda Amerika’da karşı kültürün güçlenmeye başladığı yıllarda Broadway’de sahnelelen ve savaş karşıtı söylemiyle dönemin simgelerinden biri haline gelen “Hair” müzikalini sinemaya aktaran Forman belki önemli ödüller kazanmayacaktı ama uzun yıllar sonra bile izlenecek bir kült filme imza atmış olacaktı.

‘Amadeus’ ile Prag’a dönüş

1981 yılında E. L. Doctorow’un aynı adlı romanından sinemaya uyarladığı ve pek de kadri bilinmeyen “Ragtime”ın ardından Milos Forman’ın kariyerinin zirvesine çıktığı film, 1984 yılında çekimlerine başladığında yıllar sonra doğduğu topraklara döndüğü ve Prag’da çektiği “Amadeus” gelecekti. 11 dalda Oscar’a aday gösterilen ve 8 dalda zafere ulaşan film Wolfgang Amadeus Mozart’ın hayatına odaklanan ve aslen Peter Shaffer’in tiyatro oyunundan uyarlanan kurmaca bir biyografiydi. Mozart’ın dönemin ünlü bestecilerinden, bugün adını çok az kişinin anımsadığı Antonio Salieri ile olan tek taraflı çekişmesini anlatan “Amadeus” yaratıcılık, Tanrı sevgisi, deha ve hırs gibi temalar etrafında dolanan bir başyapıt olarak anılır. Takip eden yıllarda biyografi türüne ağırlık veren Forman önce Hustler dergisinin sahibi Larry Flynt’in hayatını (“The People vs. Larry Flynt”), ardından da komedi dünyasının kült ve gizemli ismi Andy Kaufman’ın hayatını (“Man on the Moon / Aydaki Adam”) sinemaya aktarır. Her ikisi de olumlu eleşetiriler alan filmlerin ikincisinde Kaufman’ı canlandıran Jim Carrey’nin performansı özellikle övgü toplarken, filmin çekimleri sırasında Carrey ile Forman’ın yaşadığı gerilimli günler sonradan Jim & Andy başlıklı bir belgeselde gün ışığına çıkacaktır. Yönetmenin son bitmiş filmi olarak kayıtlara geçen ve İspanyol ressam Goya’nın hayat öyküsünün serbest bir aktarımı olan “Goya’s Ghost” 2006 tarihini taşıyor. Usta sinemacının hayatının son 12 yılını neredeyse atıl sayılabilecek bir tempoda geçirmiş olması sinemaseverler açısından bir kayıp olsa da geride bıraktığı unutulmaz filmler Milos Forman’ı çoktan ölümsüzler katına çıkarttığına şüphe yok.