Liderlerin referandum performansları

12 Eylül'de yapılacak referandum nedeniyle, liderler yaz sıcağına ve Ramazan ayına rağmen günlerini miting meydanlarında geçirdiler. Miting meydanlarına ise anayasa değişikliğinden çok liderlerin birbirlerine yönelik ağır suçlamaları damgasını vurdu. Meydanlarda 'boy-sop' kavgasından Başbakan'ın 'Havuzlu Villa'sına, Başbakan'ın 'şerefsizlik' sözünden genel af ve Öcalan'ın idamına yönelik polemiklere ve hükümetin PKK ile pazarlık yaptığı iddialarına kadar pek çok tartışma yaşandı.

Referandum kampanyası boyunca en çok ile giden lider CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu oldu. Kılıçdaroğlu 70 ilde 73 miting yaparken Başbakan Erdoğan 'evet' kampanyası boyunca 36 il gezdi ve miting yaptı. İşte liderlerin yaklaşık 1.5 aylık referandum karnesi ve performansları:

Başbakan 36 il gezdi

Başbakan Erdoğan, referandum kampanyası süresince 36 il gezdi. İlk mitingini Bingöl'de yapan Erdoğan, miting maratonunu 7 Eylül'de Bursa ile tamamladı. 24 Temmuz'da Bingöl ve Elazığ'da miting yapan Başbakan, Ramazan ayı boyunca gittiği illerde iftar programlarına da katıldı. Elazığ ve Bingöl'ün yanı sıra Başbakan Erdoğan, Doğu ve Güneydoğu'da Malatya, Adıyaman, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmaraş, Ağrı, Van ve Diyarbakır'da da miting gerçekleştirdi.

17 ay aradan sonra "Diyarbakır"

En son 29 Mart seçimleri öncesi 21 Şubat'ta Diyarbakır'a giden Erdoğan, 17 ay aradan sonra 3 Eylül'de Diyarbakır'a giderek Anayasa değişikliğini anlattı. Başbakan'ın 2005 yılında Diyarbakır'daki sözlerine atıfta bulunularak kamuoyunda yaratılan beklentiye rağmen Başbakan, beklenen mesajları vermedi. Erdoğan'ın miting yaptığı iller ise Elazığ, Bingöl, Diyarbakır, Malatya, Adıyaman, Kütahya, Balıkesir, Hatay, Adana, Denizli, Eskişehir, Isparta, Antalya, İzmir, Afyon, Rize, Trabzon, Erzurum, Sakarya, Gaziantep, Çorum, Kocaeli, Kahramanmaraş, Kayseri, Samsun, Van, Sivas, Tokat, Konya, Ankara, Tekirdağ, Ağrı, Mersin, İstanbul, Şanlıurfa ve Bursa (7 Eylül) oldu.

CHP Genel Başkanı 70 ilde 73 miting yaptı

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ise referandum kampanyası süresince 70 ilde 73 miting yaptı. Kılıçdaroğlu, kampanya sırasında 11 ile gitmedi. CHP Genel Başkanı'nın gitmediği iller Çankırı, Ağrı, Iğdır, Muş, Bitlis, Diyarbakır, Siirt, Hakkari, Şırnak, Mardin ve Şanlıurfa oldu.

Meydanlar bu kadar polemik görmedi

Referandum kampanyası sırasında meydanlara ağırlıklı olarak Kılıçdaroğlu ile Başbakan Erdoğan arasındaki tartışmalar damgasını vurdu. Kılıçdaroğlu ile Erdoğan arasında,"Boy-soy, kalpazan, şerefsiz, dokunulmazlık, af, afiş, villa, adam" şeklinde tartışmalar yaşandı.

Boy-Soy tartışması

Kılıçdaroğlu, Başbakan Erdoğan'ın "boya değil soya bak" sözüne Sinop'tan, "Recep Bey önce anamızı ağzına aldı. Sonra babamızı ağzına aldı. Bugün Gaziantep'te benim soyumu sorguluyor. Ne annemden, ne babamdan, ne soyumdan hiç utanmadım. Hepsiyle onur duydum. Ama Recep Bey'e tavsiyem var: Devlet senin emrinde benim soyumu öğrenmek istiyorsan, İstanbul Müftülüğü'ne başvurursun. Orada tutulan defterlere bakarsın benim soyumu öğrenirsin. Ama çok merak ediyorsan; eğer sen insanların soyuyla uğraşıyorsan eline bir tane pergel, cetvel al. Gel benim kafatasımı da ölç. Buna da benim itirazım olmaz. Sayın Başbakan'dan istirham ediyorum, ağzını bozmasın" diye karşılık verdi.

Kalpazan tartışması

Kılıçdaroğlu, Başbakan'ı  kalpazanlık'la suçlarken Antalya'da "Parlamentoda kalpazan Başbakan istemiyoruz, tamam mı?" diye sordu. Kılıçdaroğlu, Sinop'ta da, "Ne demişim? Recep Bey'e kalpazan demişim. Kalpazanı ben demedim bu ülkenin Cumhuriyet Savcısı diyor. Merak ediyorsa gitsin dosyasına baksın, yazar orada Recep Tayyip Erdoğan diye. Üstelik o dosyayı Meclis'e Recep Tayyip Erdoğan kendi imzasıyla gönderdi. Ve o yazıda da kendisinin kalpazanlıkla suçlandığını kendisi de okuyor. Recep Bey sen onu okuyorsun da bana niye sitem ediyorsun? Yapmasaydın o işi. Yapıyorsun, ben dile getirince mağdur rolü oynuyorsun. Senin maskeni indireceğim" dedi.

Memur Kemal atışması

Kılıçdaroğlu, Yozgat'ta Başbakan Erdoğan'ın "Memur Kemal Efendi" söylemine de, "Ben memur Kemalim, işçi Kemalim, emekli Kemalim, bunları bana herkes söyleyebilir. Ama hiç kimse bana kalpazan Kemal demedi, değil mi?" diye karşılık verdi.

Af tartışması

Genel af önerisiyle gündeme gelen Kılıçdaroğlu, "2006 tarihinde TBMM'ye Sayın Başbakan'ın imzasıyla bir kanun teklifi geldi. Bu teklif, terör örgütünün kurucusu ve üyelerine af getiriyor. Bu terör örgütünün kurucusu kim? Sayın Başbakan, bu soruya önce yanıt versin." dedi.

Yürek atışması

Kılıçdaroğlu, Başbakan'ı sık sık canlı yayında tartışma davet etti. Konya'dan da Erdoğan'ı canlı yayına çağıran Kılıçdaroğlu, "Yüreğin varsa, adam gibi adamsan istediğin televizyon kanalında, istediğin gazetecilerle çık karşıma bakayım. Benim karşıma çıkmaya cesaret edebilir mi? Edemez, çünkü, benim karşıma çıkacak adamda mangal gibi yürek olması lazım" dedi.

Adam tartışması

CHP Genel Başkanı, Konya'dan Başbakan'a, "Bugün demiş ki 'bana muhtar olamazsın dediler, ama Başbakan oldum.'Siz neyi söylemek istediğimi biliyorsunuz değil mi? Adam olmak başka bir şey. Başbakan'a onu söylemek lazım, ben sana 'Başbakan olamazsın' demedim, adam olacaksın adam" diye seslendi.

Villa tartışması

CHP Genel Başkanı ile Başbakan arasında yaşanan bir başka bir polemik villa tartışmasıydı. CHP Genel Başkanı, "Başbakan'ın havuzlu villasının fotoğrafları yayınlandı. Gördünüz mü? Muslukları altın kaplamaydı. Eğer vicdan olsaydı, bu ülkede çocuklar yatağa aç girerken, bu kadar açlık, yokluk varken, sabah uyandığında o altın kaplamalı musluktan akan suyla yüzünü yıkamazdı; vicdan taşırdı" dedi.

Afiş ve dokunulmazlık tartışması

Başbakan ile CHP Genel Başkanı arasında; başörtülü kadınları rahibeye benzeten afiş, dokunulmazlık, teröristbaşı ile görüşme, Genelkurmay eski Başkanı Yaşar Büyükanıt konusunda da polemik yaşandı.

Bahçeli'den az miting çok iftar yemeği

MHP lideri Devlet Bahçeli, referandum kampanyasını parti genel merkezinde 13 Temmuz'da düzenlediği basın toplantısı ile başlattı. Bahçeli 17 Temmuz'da Kastamonu'nun İnebolu ilçesinde 'Hayır' kampanyası Ankara'da ilan edilmiştir ve İnebolu'da başlatılmıştır "diyerek "hayır" kampanyasının startını verdi. Bahçeli aynı gün Sinop'un ilçelerini de gezdi. Referandum gezilerini 24 Temmuz'da Düzce ve Sakarya programı ile sürdüren Bahçeli 25 Temmuz'da da Bursa'nın İznik ilçesinde düzenlenen Uluslararası İznik Festivali'ne katıldı.

İlk miting pankart krizinin yaşandığı Aydın'da son miting Trabzon'da

Bahçeli ilk referandum mitingini ise 1 Ağustos'ta Aydın'da gerçekleştirdi. Bahçeli'nin mitingi öncesinde "Sen açıldıkça analar ağlıyor" pankartı nedeniyle kriz yaşandı.
MHP Aydın İl Başkanlığı binasına asılan üzerinde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Başkanı Barack Obama´nın fotoğraflarının yer aldığı "Sen açıldıkça analar ağlıyor'' yazılı pankartın Aydın Valisi Hüseyin Avni Coş´un talimatıyla polis tarafından kaldırılması krize neden oldu.

2 Ağustos'ta referandum gezilerini Manisa ve Uşak'la sürdüren Bahçeli, 5 Ağustos'ta da Samsun'da referandum kampanyasını sürdürdü. 6 Ağustos'ta Kırıkkale'de yaptığı mitingin ardından 7 Ağustos'ta programını Konya Ereğli ve Adana ile sürdürdü. 8 Ağustos'ta Kırşehir, Kayseri ve Nevşehir'de gezilerini sürdüren Bahçeli, Ramazan ayının başlamasıyla iftar programlarına ağırlık verdi. 19 Ağustos'ta Bartın'da, 23 Ağustos'ta Ankara Yenimahalle, 25 Ağustos'ta İzmir, 26 Ağustos'ta Balıkesir, 26 Ağustos'ta Bursa İftar programına katılan Bahçeli, aynı zamanda televizyon programlarına da katıldı. İlk olarak 24 Ağustos'ta CNN Türk'ün programına katılan Bahçeli, 2 Eylül'de Show Tv'de Siyaset Meydanı'nda soruları yanıtladı.

27 Ağustos'ta Ankara Etimesgut'ta iftar programına katılan Bahçeli, 28 Ağustos'ta Sivas'ta düzenlenen mitingle halka seslendi. Bahçeli, 29 Ağustos'ta da Tokat'ta miting gerçekleştirdi. Aynı gün Amasya'da iftar programına katılan Bahçeli, 31 Ağustos'ta Erzurum'da halka seslendi. Yozgat Yerköy'de 3 Eylül'de iftar programına katılan Bahçeli, 4 Eylül'de ise Konya mitinginde anayasa değişikliğine neden hayır dediklerini anlattı. Bahçeli televizyon programlarını TV 8 ve SKY Türk'le sürdürürken miting programına ise 8 Eylül'de yapılacak Trabzon mitingiyle son verecek.

 Başbakanın'ın "şerefsizler" sözü kızdırdı

Başbakan Erdoğan ile MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli arasında referandum meydanlarındaki gerginlik ve polemik "şerefsiz" sözüne kadar uzandı. Başbakan Erdoğan'ın "Öcalan'ın idamını siz durdurmadınız mı?" diye yüklendiği Bahçeli, dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'le yaptığı görüşmeyi ilk kez açıkladı.

Günü geldiğinde ben açıklarım
 

Başbakan Erdoğan ile Bahçeli arasındaki en sert polemik ise MHP'nin hükümete yönelik 'PKK ile pazarlık yapıldığı' iddiaları nedeniyle yaşandı. Başbakan bu iddiaları 'şerefsizlik' olarak nitelendirirken Bahçeli, "Sayın Başbakan adeta kızarıyor, yaptığından utanıyor ve bunu üstünden atabilmek için MHP'ye saldırıyor. 'Bu diyalogu, bu pazarlığı açıklamazsanız şerefsizsiniz' diyor. MHP, bu şerefsizliği kabul etmez. Sen açıklamazsan, günü saati geldiğinde Milliyetçi Hareket bunu açıklar ve açıklamakla beraber terör örgütü ile nasıl işbirliği yaptığının hesabını da sorar. Sen hangi işbirliğini, kiminle nasıl yaptığını açıklamak yerine gerçeklerin üstünü örtmek için MHP'ye niçin saldırıyorsun?" diye yanıt verdi. Başbakan ise daha sonra yaptığı konuşmada "Ben değil devlet görüştü" diyerek tartışmaları bir başka boyuta taşıdı.

BDP "boykot" kampanyası yürüttü

Referandum için boykot kampanyası yürüten BDP ise mitinglerin startını ise 1 Ağustos'ta Hakkari'de verdi. 2 Ağustos'ta Ağrı Doğubeyazıt'ta miting düzenleyen BDP, 3 Ağustos'ta Kars'ta halka sandığı boykot çağrısı yaptı. Mitinglerini Şırnak mitingiyle sürdüren BDP, 19 Ağustos'ta Silopi ve Siirt, 20 Ağustos'ta Cizre ve Batman'da düzenlediği mitinglerin ardından 21 Ağustos'ta Şanlıurfa'da yemekli toplantıda boykot kampanyasını sürdürdü.

Yine 21 Ağustos'ta Batman'ın Kozluk ilçesinde, 22 Ağustos'ta Mardin'in Nusaybin, Diyarbakır'ın Çınar ilçesinde, 23 Ağustos'ta Mardin'in Kızıltepe ve Diyarbakır'ın Bismil ilçelerinde sandığı boykot çağrısı yaptı. 24 Ağustos'ta Mardin ve Mazıdağı, 25 Ağustos'ta Midyat ve Viranşehir, 26 Ağustos'ta Silvan ve Ceylanpınar, 27 Ağustos'ta Lice ve Suruç, 28 Ağustos'ta Ergani ve Siverek, 29 Ağustos'ta Karlıova mitingiyle halka boykot çağrısı yapan BDP, aynı gün Bingöl'de iftar yemeğinde halkla buluştu. 29 Ağustos'ta Birecik'te düzenlenen mitingin ardından 30 Ağustos'ta Diyarbakır'da iftar yemeği programı düzenlendi. 31 Ağustos'ta basınla ve STÖ'lerle Diyarbakır'da bir araya gelen BDP'liler, 1 Eylül'de ise Tunceli'de Barış Mitingi düzenledi. 3 Eylül'de Van mitingiyle referandumda sandığı boykot çağrısı yapan BDP, 4 Eylül'de İzmir ve 5 Eylül'de de İstanbul'da miting gerçekleştirdi. BDP referandum mitinglerini 6 Eylül'de Adana ve 7 Eylül'de de Bingöl mitingiyle sonlandırdı.

Referandum polemikleri

Referandum kampanyası boyunca sık sık hükümete, PKK'nın eylemsizlik kararının değerlendirilmesi çağrısında bulunan BDP, taleplerinin kabul edilmesi halinde de boykottan vazgeçilebileceğinin sinyalini verdi. Başbakan mitinglerinde BDP'yi 'boykot' kararı ile 'statükocu'larla birlikte hareket etmekle suçlarken, Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Osman Baydemir'in "belediye binamızın önünde ay yıldızlı Türk bayrağımızla sarı-kırmızı-yeşil bayrağımız dalgalansa ne olur" şeklindeki sözleri uzun süre tartışıldı. BDP referandum kampanyasında demokratik özerklik taleplerini de yeniden dile getirirken Başbakan'ın Diyarbakır konuşması da BDP'lilerce "kaçamak" ve "dostlar Diyarbakır'da görsün" mitingi olarak değerlendirildi.

DSP Genel Başkanı 3 miting yaptı

DSP Genel Başkanı Masum Türker, 23 ilde vatandaşlarla buluşurken Tekirdağ Çerkezköy Kapaklı beldesinde, Eskişehir ve Bartın olmak üzere 3 yerde miting düzenledi.
DSP Genel Başkanı'nın referandum kampanyası sürecinde gittiği iller şöyle:
Balıkesir, Eskişehir, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Malatya, Samsun, Bursa, Yalova, Muğla, İzmir, Manisa, Konya, Antalya, Mersin, Adana, Osmaniye, Hatay, Sakarya, Kayseri, Düzce, İstanbul ve Bartın.