Maddi ve manevi haklara saygısızlık

Yunus Emre'nin, MEB yayını 10. sınıf edebiyat ders kitabında yer alan bir şiirinin geçen günlerde sansürlenmesinin ardından, 'Türk edebiyatı 12. sınıf ders kitabı'ndaki şiir, öykü ve denemelerin büyük bir çoğunluğunun makaslandığı ortaya çıktı. Ders kitapları hazırlanırken kitaplara alınacak eserlerin sahiplerinden herhangi bir izin alınmadığı, eserlerinin nasıl kısaltılacağı konusunda bilgi verilmediği ve telif ücreti ödenmediği belirtildi.

Buna yasal dayanak olarak da Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun (FSEK) “Eğitim ve Öğretim İçin Seçme ve Toplama Eserler” üst başlıklı 34. maddesinin gösterildiği öğrenildi. 34. maddede “Yayımlanmış musiki, ilim ve edebiyat eserlerinden ve alenileşmiş güzel sanat eserlerinden, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde iktibaslar yapılmak suretiyle, hal ve vaziyetinden eğitim ve öğretim gayesine tahsis edildiği anlaşılan seçme ve toplama eserler vücuda getirilmesi serbesttir” deniyor. Ancak 34. maddenin son cümlesinde ise eserlerin serbestçe (!) kullanılmasıyla ilgili olarak da “Ancak bu serbestlik, hak sahibinin meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar verir veya eserden normal yararlanma ile çelişir şekilde kullanılamaz” deniliyor.

Eser sahibinin onayını almadan eserin makaslanması, 100 binlerce basılmış bir kitapta eseri kullanılan yazara, şaire telif ödenmemesiyle 34. maddenin son cümlesi olan “hak sahibinin meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar” vereceği vurgulanıyor. Çünkü FSEK’in 14. maddesi “Bir eserin umuma arz edilip edilmemesini, yayımlanma zamanını ve tarzını münhasıran eser sahibi tayin eder” diyor. Bu arada, FSEK’in 16. maddesinde de “Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz” deniyor.

MEB’in, ders kitaplarına alınan eserlerin kesilip biçilmesine, eser sahiplerinin onayını almadan izin veremeyeceği, çünkü yapılan uygulamanın FSEK’e aykırı olduğu ifade ediliyor.

Türkiye Yayıncılar Birliği Başkanı Metin Celâl, konuyu hem edebi hem de etik açıdan şöyle değerlendiriyor:

“Burada iki temel sorun var. Biri edebi açıdan, diğeri etik açıdan. Edebi açıdan, eserleri kesip biçerek bütünlüğü yok ediliyor. Bu kesilip biçilmiş şeyler öğrenciye sanki eserin aslıymış gibi sunuluyor, sorular soruluyor. Öğrenci tam olarak nasıl olduğunu bilmediği bir eser hakkında görüş bildirmek durumunda bırakılıyor. Bu edebi açıdan sorunlu bir durum olduğu kadarıyla etik olarak da yanlış. Eserin bütünlüğü zedeleniyor.”

Metin Celâl, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın FSEK’in 34. maddesinin yeniden düzenlenmesi, maddedeki “serbest”liğin kaldırılması ve eser sahibinin haklarını koruyan maddelerle uyumlu hale getirilmesi gerektiğini dile getiriyor.

Kitapta, aralarında Nâzım Hikmet, Reşat Nuri Güntekin, Necip Fazıl Kısakürek, Yusuf Ziya Ortaç, Ziya Gökalp, Yahya Kemal Beyatlı, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas, Attilâ İlhan, Haydar Ergülen ve Ataol Behramoğlu’nun da bulunduğu pek çok şair ve yazarın eseri bulunuyor.

Bugüne dek yaklaşık 750 bin adet basılan kitabın yazarları ise Dr. Ali Kurt, Dr. Ekrem Demir, Dr. Fatma Meliha Şen, Dr. Nuran Özlük, Dr. Turgay Anar, Tuğba Başer Berber, Ekrem Ayyıldız ve Ayhan Önder.   

Sabri Kuşkonmaz (Hukukçu): Edebi eserlerin eğitim için kullanılması serbesttir ama bu serbestlik sınırsız bir serbestlik anlamına gelmez. Eser niteliğini bozacak bir şekilde kısaltmalara neden olmamalı. Eser sahiplerinin ma-nevi hakkı mali haklarından önce gelir.

Tarık Günersel (PEN Başkanı): 12. sınıf edebiyat ders kitabında yazarlardan izin alınmamış olması suçtur. Eserlerden çoğunun yazar onayı alınmadan kesilmiş olması suçtur. Telif ücreti ödenmiyor olması da suçtur. Bu suçlarda Milli Eğitim Bakanı bir numaralı sorumludur.