Türkiye rejim değişikliğini getiren seçimlere odaklanmışken, Ortadoğu’daki kazan kaynıyor. Suriye ve İran önemli gelişmelere gebe. Ortadoğu’daki meselelerin kalbi olmaktan çıkmış Filistin-İsrail meselesi de ısınıyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın pişirdiği ‘Yüzyılın Anlaşması’ eşliğinde...
Trump, aralık başında duyurduğu ABD elçiliğini Kudüs’e taşıma kararını mayısta hayata geçirdi. Selefi Obama da Kudüs’ü ‘İsrail’in bölünmez başkenti’ görüyordu, bu adım Trump’a nasip oldu. Pek gürültü kopmadı. Arap sokakları ‘patlamadı’. Sıra Trump için 20’nci yüzyıldan kalma Filistinli Arapların ulus devletleşmesi meselesini neoliberal nizam formülünde yoluna koymaya kaldı. ‘Yüzyılın Anlaşması’ burada devreye giriyor.
***
Rivayet o ki, Washington’ın anlaşmayı açıklamasının eli kulağında. Ramazan sonunda düşünülen ilanın Filistin lideri Mahmut Abbas’ın sağlık sorunlarına takıldığı söylendi. Aslında mevzu Arap devletleriyle pazarlıklardan uzadı. Trump, işini dosyayı haiz bir diplomat yerine siyasi ve diplomatik kariyeri olmayan damadı Jared Kushner ile götürdü. Kushner, Arap devletlerini dolaştı. İşte Türkiye’de özenilen ‘iş bitiricilik’.
Detayları sızdığı kadarıyla ‘Yüzyılın Anlaşması’ şöyle bir şey:
¦ Uluslararası yasalara göre işgal toprağı sayılan Batı Şeria’nın yarısını içeren bölgede geçici Filistin kurulacak. Bu, Britanya mandası altında Filistin olarak tanınmış toprakların yüzde 11’i olacak.
¦ Burası ‘askersizleştirilecek’, sınırları/ hava sahası İsrail kontrolünde olacak.
¦ Batı Şeria ve Doğu Kudüs’teki yerleşimlerin statüsü görüşülecek. n Geri dönüş hakkı ilkesi kaldırılacak.
¦ 15 senelik Büyük Kudüs belediye yasası yeniden ele alınacak. Öteden beri Filistinlilere Doğu Kudüs’te sunulan Ebu Dis, idari merkez olacak. Kudüs merkeze 4 km ötede 40 binlik Maale Adumim’e komşu Ebu Dis’te 13 bin Filistinli Arap yaşıyor. Buradan El Aksa’ya ‘koridor’ açılacak.
¦ Ürdün Vadisi’nde Oslo anlaşmalarına göre C Bölgesi olarak anılan toprakların çoğu İsrail’e kalacak.
Paketin tamamlayıcısı Gazze ve Golan...
¦ İlhak edilmiş Golan, Suriye ile bağlantılı olduğu için ucu açık.
¦ 11 yıldır ablukada olan Gazze’ye gelince... Filistinliler ‘Gazze ile Batı Şeria’yı ayırma komplosu’ derken, plan, iki toprak parçasının zaten ayrılığından hareket ediyor. ‘Yüzyılın Anlaşması’na göre, Gazze- Mısır sınırı ‘belirsizleşecek’. Kuzey Sina’daki El Ariş’te liman, havaalanı, desalinasyon tesisi ile enerji santralı inşası eşliğinde serbest ticaret bölgesi kurulacak. Filistinli Araplar burada yaşayıp çalışabilecek. ‘Filistin devletinin altyapısı’ kurulacak. Sorumluluk Mısır’a geçecek.
***
Gelen haberler Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Ürdün’ün detaylardaki itirazlarına rağmen plana ‘uyum sağlayacaklarına’ işaret. Üst düzey bir Ürdünlü yetkili “barış sürecinin tekerine çomak sokan olmayacaklarını” söylemiş. Zaten ne yapabilirler? Mısır, Suudilerin eline bakıyor. Ürdün ekonomik krizin patlattığı protestolar karşısında Körfez’e ‘el açtı’. Suudi prensi MbS dünden razı, yeter ki İran’a karşıt cephe olsun. Hatta İhvancı Katar projelere katılmak istemiş ama diğerleri “Mısır ile anlaşın, faturayı biz karşılarız” demiş.
İroniktir, Suriye’de Batı destekli tekfirci ideolojinin stepnesi olmuş Hamas, ‘Yüzyılın Anlaşması’na engel olsun diye Rusya’dan medet ummakta.
İslam İşbirliği Teşkilatı’nı toplayıp 1990’ların Kosova çözümü gibi trajikomik işleri ortaya atmış Türkiye’ye gelince... ‘Yeni Osmanlıcılık’ geri tepmişken, ‘yeni reislik’ yönetimi sürece katkı yapacak para bile ayırabilir. Ankara’da artık Trump’ın ‘işadamı’ rejiminin benzeri var.
***
‘Bir ayağı çukurda’ Abbas anlaşma için ‘Yüzyılın Tokadı’ diyor. Ama 2000’lerde ‘Singapur modeli’ diye anılan süreç bu. Endonezya ile Malezya arasında 707 kilometrekarelik daracık toprağı ve 5.5 milyon nüfusuyla bu ada/kent devleti ticaret ve finans yıldızı, reexport limanı, vergi cenneti. İngiliz sömürgeciliğinden çıkışta ülkeyi kuran efsane lider Lee Kuan Yew üç sene önce 91 yaşında ölmüştü. Ekonomide liberal politikalar izlerken, “Batı tipi demokrasi her ulusa uymaz” diyordu. Bugün neoliberal nizamla uyumlu bölge ülkelerinin Filistinli Araplar için bulduğu çözüme uymaz mı?
