Genellikle kötü çeviriden
kaynaklanan kavram
bulanıklığı birçok alanda
olduğu gibi sanat alanında da
anlam çelişkisine ve mantıksal
tutarsızlığa yol açabilmektedir.
Örneğin sanatsal yaratma,
yaratı gibi kavramlar yerine;
daha çok, tarım ve endüstriye
ilişkin üretmek, tüketmek,
ürün gibi sözcüklerin
kullanılmasının doğru olmadığı
kanısındayım. Çünkü sanat,
bir üretim işi değil “akılla
duygu arasında gidip gelen,
düşünsel (entelektüel) oyun
niteliğindeki bir yaratma”
olgusudur. Sonuçta elde
edilense ürün değil, nesnede
somutlaşmış düşünce,
yani yapıttır. Üretmekse
hammaddenin işlenerek bir
gereksinimi karşılayacak
kullanım amaçlı nesneye
(ürüne) dönüştürülmesidir.
Oysa gelenek veya alışkanlıklar
yoluyla kazanılan beceriye
dayalı, üst düzeyde yaratıcılık
gerektirmeyen iştir üretim
(imalat).
SANATSAL YARATICILIK
Düşünce temelli sanatsal yaratılar ise, duyu organlarıyla edinilen izlenimlerden “gebe kalan dişi doğa” denilen “aklın çocukları”dır: Çocuk üretilmez, doğurulur! Şiir yazmak yerine, şiir üretmek denilemeyeceği gibi, şiir okuyorum, müzik dinliyorum yerine de şiir veya müzik tüketiyorum denilemez.
Ama ha bire sanat ürünü, sanat tüketicisi deyip duranlar var! Tüketmek; yok etmek, yiyip bitirmek, harcamaktır. Sanatsa aksine, izleyeni düşünsel anlamda çoğaltır, katlar; izleyen de yorumlarıyla, yapıtı yeniden yaratarak varsıllaştırır. Sanatsal bağlamda üretkenlik, tükenmişlik, aynı şeyleri yaparak kendini yinelemek demektir ki sanatçının hiç duymak istemediği bir sözcüktür.
DEVŞİRME SÖZCÜKLER
Bir resme, heykele bakarak algılamak, müzik dinlemek, şiir okumak gibi sanatsal edimler, açlık ya da susuzluk gibi biyolojik dürtülerin, bir şey yiyip içmek yoluyla bastırılması sonucundaki doyuma ulaştırılmasına, dindirilmesine benzemez. Tinsel boyutu olan sanatsal yaratıcılık, hiçbir yarar, çıkar beklemeksizin, karşılıksız algılama sonunda duyumsanan güzelduyusal (estetik) heyecanın tetiklediği üst düzeydeki coşku dolu duygularla zihinsel etkilenmelerin yarattığı doygunlukla (haz) ilgilidir. Bu durumda, dinlemek veya görsel yolla duyumsanan doygunluğun, somutluk içeren tüketmek eylemiyle ilgisi olmaması gerekir.
Her alanın kendine özgü mantığıyla düşünce biçiminin yarattığı bir kavram dağarı vardır. Üretim, ürün, üretici, tüketici terimlerini yaratıcılıkla ilgili sanat alanına yamama çabaları kavram kargaşasına neden olan bir zorlamadır. Yerinde kullanılmayan ya da gösterdiği kavramı tam karşılamayan devşirme sözcükler düşünceyi bulanıklaştırdığı gibi, anlatım zenginliğinden yoksun bir dil de yaratıcılığı kısırlaştırır.
DÜŞÜNCENİN KALIBI
Sözcükler düşüncenin
kalıbıdır. Kendi çapında çağının
düşünürü olan her sanatçıdan da
dili yerli yerinde kullanabilmesi
beklenir. Böylece dil dağarıyla
sınırlı olan düşünce, bilim,
felsefe, sanat alanına yayılarak
gelişip genişleyebilir. Her
aydın, düşünür, bilim insanı,
sanatçı dile özen göstermekle
yükümlüdür. “Ben dilci miyim?”
deyip geçemez. Çünkü “Türkçe
ile bilim, felsefe yapılamaz;
Arap’ınkini Arap’a, Acem’inkini
Acem’e geri verirsek bize uzun
kollu bir Buhara hırkasından
başka bir şey kalmaz” diyen
köle ruhluların dilin kültürel
boyutunu kavrayabilmeleri
beklenemez!
ZAFER GENÇAYDIN
